Συνηθίζει ο εχθρός µας διάβολος να χαίρεται σε κάθε µας σύγχισι και ταραχή της καρδιάς µας, όπως χαίρεται ο λύκος κατά την διάρκεια του χειµώνα και της ανεµοταραχής. Για τον λόγο αυτό προσπαθεί να καταρουφά τις ψυχές µας και να τις κάνη, όσο µπορεί, να αποµακρύνωνται από την ταπείνωσι και την απλότητα· ακόµη να αποδίδουµε στον εαυτό µας και στην φροντίδα µας κάποια υπόληψι και να µην βλέπουµε το έργο της θείας και λεγοµένης προκαταρκτικής θείας χάριτος, χωρίς την οποία δεν µπορεί να πη κανείς τον Κύριο Ιησού Χριστό, όπως λέγει και ο Πάυλος: Κανένας δεν µπορεί να πη τον Κύριο, Ιησού, παρά µόνον εν Πνεύµατι Αγίω» (Α΄Κορ. 12,3). Και αν µπορούµε να αντισταθούµε στην χάρι αυτή µε την ελεύθερη θέλησί µας, δεν µπορούµε όµως πάλι να την δεχθούµε χωρίς αυτή την ίδια την χάρι, σε τρόπο ώστε, αν κάποιος δεν την δεχθή, αίτιος είναι ο ίδιος· αν όµως κατορθώση και την δεχθή, τότε δεν µπορεί να κάνη κανένα έργο χωρίς την χάρι αυτή που δίνεται αρχικά σε όλους τους ανθρώπους.
Προσπαθεί λοιπόν ο εχθρός να µας κάνη να κρίνουµε και να νοµίζη κανείς ότι δείχνει µεγαλύτερη επιµέλεια από τον άλλον και δείχνει καλλίτερη διάθεσι γα να δέχεται τα χαρίσµατα του Θεού· και κατόπον προσπαθεί ό εχθρός να κάνη ο άνθρωπος τα καλά έργα µε υπερηφάνεια, χωρίς να σκεφθή την αδυναµία του, και µε τον τρόπο αυτόν δέχεται τον λογισµό να καταφρονή τους άλλους. Γι’ αυτό λοιπόν και συ αν δεν δείχνης µεγάλη προσοχή και δεν αλλάξης γρήγορα, ώστε να ντραπής και να ταπεινωθής και να καταφρονήσης τον εαυτό σου, όπως είπαµε, θα σε κάνη να πέσης σε υπερηφάνεια σαν τον Φαρισαίο που λέγει το Ευαγγέλιο, ο οποίος εκαυχάτο για τα καλά του έργα και έκρινε τα κακά έργα των άλλων.
Κι αν ο εχθρός µία φορά σε κυριεύση µε την θέλησί σου, σίγουρα κατόπιν θα σε κυριεύση πολλές φορές, και θα σε γκρεµίση σε κάθε είδους κακία. Και έτσι θα πάθης µεγάλη ζηµία και θα κινδυνεύσης πολύ. Γι’ αυτό και µας παρήγγειλε και ο Κύριος να αγρυπνούµε και να προσευχώµαστε: «Γρηγορείτε και προσεύχεσθε, ίνα µη εισέλθητε εις πειρασµόν» (Ματθ. 26,41).
Eίναι λοιπόν απαραίτητο να προσέχης, όσο το δυνατόν περισσότερο, µε κάθε λεπτοµέρεια για να µη σε κάνη ο εχθρός και χάσης έναν τόσο µεγάλο θησαυρό, όπως είναι η ειρήνη και η γαλήνη της ψυχής. Γιατί µε κάθε του δύναµι προσπαθεί να διώξη από µέσα σου αυτή την ανάπαυσι και την ειρήνη της ψυχής και να κάνη την ψυχή να ζη µε ανησυχία και σύγχυσι, πράγµα στο οποίο, γνωρίζει αυτός ότι βρίσκεται όλη της η ζηµία και η καταστροφή. ∆ιότι όταν µία ψυχή είναι ειρηνική το κάθε της πράγµα το κάνει µε ευκολία, κάµνει και πολλά έργα και καλά όλα, υποµένει µε την θέλησί της και εύκολα ανθίσταται σε ό,τι της συµβή. Αντίθετα, αν είναι συγχισµένη και ανήσυχη, κάνει λίγα έργα και αυτά ατελή σε µεγάλο βαθµό, κουράζεται εύκολα και τελικά ζη ένα µαρτύριο χωρίς όφελος.
Γι’ αυτό εσύ, αν θέλης να νικήσης και να µη χαλάση ο εχθρός το εµπόρευµά σου, πρέπει να προσέχης περισσότερο από κάθε άλλο, να µήν επιτρέψης να ταραχθή η ψυχή σου και να µην δεχθής να παραµείνη συγχισµένη ούτε µία στιγµή. Και για να γνωρίζης να φυλάγεσαι καλλίτερα από τις πανουργίες και τις απάτες στο συµβάν αυτό, κράτησε ως βέβαιο κανόνα το εξής· ότι κάθε λογισµός που σε χωρίζει και σε αποµακρύνει από την αγάπη προς τον Θεό και γενικά από όλη την ελπίδα σου στον Θεό, είναι ένας φοβερός άγγελος του άδη, και σαν τέτοιον πρέπει να τον αποµακρύνης και µην τον δέχεσαι ούτε να τον ακούς. Γιατί το έργο του Αγίου Πνεύµατος δεν είναι άλλο, παρά το να ενώνη σε κάθε περίπτωσι τις ψυχές πάντοτε και µε κάθε αφορµή µε τον Θεό, ζεσταίνοντας και δυναµώντάς τις στην γλυκειά του αγάπη και βάζοντας µέσα τους νέα πεποίθησι και αγάπη προς τον Θεό· ενώ το έργο του διαβόλου είναι το εντελώς αντίθετο.
Επειδή αυτός χρησιµοποιεί όλα τα µέσα και τους τρόπους που µπορεί για το σκοπό αυτόν, δηλαδή, βάζει στην καρδιά φόβο παραπάνω από τον κανονικό, αυξάνει την συνηθισµένη αδυναµία της ψυχής, δεν αφήνει να διατεθή ούτε να γλυκαθή η ψυχή όπως πρέπει, ούτε στην εξοµολόγησι, ούτε στην θεία µετάληψι, ούτε στην προσευχή, αλλά την κάνει να µεταχειρίζεται όλα αυτά χωρίς θάρρος, χωρίς αγάπη, αλλά µε φόβο και σύγχισι. Την έλειψι της αισθητικής ευλάβειας και την στέρησι της εσωτερικής γλυκύτητος, που συµβαίνει πολλές φορές στην προσευχή και στα άλλα γυµνάσµατα, κάνει την ψυχή να τα δέχεται µε µία ανυπόµονη λύπη, δίνοντάς της να εννοή ότι αυτό γίνεται από τον Θεό, όχι για να την δοκιµάση, αλλά ότι µε τον τρόπο αυτόν όλα της τα έργα είναι χαµένα και είναι καλλίτερα να εγκαταλείψη τις πνευµατικές της ασκήσεις.
