ΜΑΞΙΜΟΣ Ο ΟΜΟΛΟΓΗΤΗΣ
Περι του τινων συμβολα τα κατα την αγιαν Εκκλησιαν επι της συναξεως τελουμενα καθεστηκη.ΠΡΟΟΙΜΙΟΝ
Πως σοφωτερος γινεται λαβων αφορμην ο σοφος, και δικαιος γνους προσθησει του δεχεσθαι, κατα την θειαν παροιμιαν, σαφως αυτος, παντων μοι τιμιωτατε, κατ᾽ αυτην εδειξας την πειραν, εργω διδαξας οπερ ο θειος σοφως υπαινισσεται λογος.
Απαξ γαρ ακουσας μου κατ᾽ επιδρομην επιτομως, ως οιον τε ην, αφηγουμενου τα αλλω τινι μεγαλω γεροντι, και οντως τα θεια σοφω περι τε της αγιας Εκκλησιας, και της εν αυτη επιτελουμενης αγιας συναξεως καλως τε και μυστικως θεωρηθεντα, και ως ενην μαλιστα διδασκαλικως, απητεις με κατεπειγων εξ αυτης εγγραφον σοι ποιεισθαι την τουτων διηγησιν, ληθης φαρμακον και βοηθειαν μνημης εχειν το γραμμα βεβουλημενος, φυσικως τον χρονον εχουσης φασκων δαμαζοντα· και ανεπαισθητως δια ληθης των εναποκειμενων συλαν τε και αφανιζειν παντελως τους τυπους και τας εικονας δυναμενον, και δια τουτο παντως δεομενης του ανακαινιζοντος τροπου, καθ᾽ ον η του λογου δυναμις δια παντος ακμαζουσα συντηρειν πεφυκε την μνημην απαθη και αμειωτον.
Οσον δε του απλως ακουειν το και διαμονην ακαθαιρετον των ακουσθεντων επιζητειν εστι σοφωτερον, επισταται παντως πας ο και μικρον ευγενειας λογικης επιμελουμενος, και μη παντη της προς τον λογον οικειοτητος υπαρχων αλλοτριος.
Καγω μεν ωκνουν παρα την αρχην, του λογου— ειρησεται γαρ ταληθες—την υποθεσιν παραιτουμενος· ου τω μη θελειν υμιν, ηγαπημενοι, παντι τροπω διδοναι κατα δυναμιν το καταθυμιον, αλλα τω μητε της εναγουσης προς τουτο τους αξιους μετειληφεναι χαριτος, μητε την πειραν εχειν της προς το λεγειν δυναμεως τε και τριβης, ιδιωτεια συντεθραμμενος και λογων τεχνικων παντελως αμυητος υπαρχων των εν μονη τη προσφορα την χαριν εχοντων, οις οι πολλοι μαλιστα χαιρουσι τη ακοη την ηδονην περιγραφοντες, καν ει μηδεν των τιμιων δια βαθους πολλακις εχοιεν· και τω, [ως] κυριωτερον ειπειν και αληθεστερον, δεδοικεναι μη καθυβρισειν τη ευτελεια του ημετερου λογου την εκεινου του μακαριου ανδρος περι των θειων υψηγοριαν τε και νοησιν.
Ομως δ᾽ ουν υστερον τη βια της αγαπης ειξας της παντων ισχυροτερας εδεξαμην εκων το επιταγμα, γελασθαι μαλλον επ᾽ αυθαδεια τε και απαιδευσια δι᾽ ευπειθειαν παρα των μεμψιμοιρων ελομενος η υμιν δια της αναβολης εν παντι καλω μη συμπροθυμεισθαι βουλεσθαι νομισθηναι, την περι του πως ειπειν μεριμναν τω Θεω επιρριψας τω μονω θαυματουργω και διδασκοντι μεν ανθρωπον γνωσιν, τρανουντι δε γλωσσαν μογιλαλων, και τοις αποροις πορον επινοουντι και εγειροντι μεν απο γης πτωχον, απο δε κοπριας ανυψουντι πενητα· του σαρκικου λεγω φρονηματος και της δυσωδους των παθων ιλυος· τον πτωχον τω πνευματι η τον κακιας πτωχευοντα, και της κατ᾽ αυτην πενομενον εξεως, η τουναντιον και τον ετι τω νομω της σαρκος και τοις παθεσιν ενεχομενον και δια τουτο της κατ᾽ αρετην και γνωσιν πτωχευοντα και πενομενον χαριτος.
Αλλ᾽ επειδη τω παναγιω και οντως θεοφαντορι Διονυσιω τω Αρεοπαγιτη εν τη 'Περι της εκκλησιαστικης Ιεραρχιας' πραγματεια και τα κατα την ιεραν της αγιας συναξεως τελετην αξιως της αυτου μεγαλονοιας τεθεωρηται συμβολα, ιστεον ως ου τα αυτα νυν ο λογος διεξερχεται, ουτε δια των αυτων εκεινω προερχεται.
Τολμηρον γαρ και αυθαδες και απονοιας εγγυς, εγχειρειν τοις εκεινου πειρασθαι τον μητε χωρειν αυτον η νοειν δυναμενον, και ως ιδια προκομιζειν τα ενθεως εκεινω μονω δια του Πνευματος φανερωθεντα μυστηρια, αλλ᾽ οσα και αλλοις ως ληπτα παρ᾽ αυτου φιλανθρωπως βουλησει Θεου παρελειφθη προς εκθεσιν και γυμνασιαν της αυτων εκεινων περι τα θεια κατα την εφεσιν εξεως, και δι᾽ ων συμμετρως αυτοις η παμφαης των τελουμενων ακτις κατανοουμενη καθισταται γνωριμος και προς εαυτην κατεχει τους ποθω περιληφθεντας, ινα μη παντελως οι μετ᾽ αυτον ωσιν αργοι, την πασαν του χρονου της παρουσης ζωης ημεραν, ουκ εχοντες τον προς την θειαν εκεινην αμπελουργιαν μισθουμενον λογον, τον υπερ της πνευματικης εργασιας του πνευματικου αμπελωνος, το συλωθεν κατ᾽ αρχας υπο του πονηρου δι᾽ απατης κατα την της εντολης παραβασιν, πνευματικον της θειας και βασιλικωτατης εικονος δηναριον αποδιδοντα.
Ου παντα δε τα τω μακαριω γεροντι μυστικως θεωρηθεντα λεγειν καθεξης επαγγελλομαι· ουδ᾽ αυτα τα λεγομενα, ως ενοηθη τε παρ᾽ εκεινου και ελεχθη. Εκεινος γαρ, προς το φιλοσοφος ειναι και πασης παιδειας διδασκαλος, δι᾽ αρετης περιουσιαν και της περι τα θεια χρονιωτερας τε και επιστημονικωτερας τριβης και φιλοπονιας, των της υλης δεσμων και των κατ᾽ αυτην φαντασιων ελευθερον εαυτον καταστησας, τον τε νουν εικοτως ειχε ταις θειαις αυγαις περιλαμπομενον, και δια τουτο δυναμενον ευθεως οραν τα τοις πολλοις μη ορωμενα, και τον λογον ερμηνευτην ακριβεστατον των νοηθεντων· και εσοπτρου δικην υπ᾽ ουδεμιας κηλιδος παθων εμποδιζομενον, ακραιφνως τα αλλοις μητε νοηθηναι δυναμενα, και φερειν και λεγειν ισχυοντα, ως δυνασθαι τους ακροατας ολον μεν τω λογω τον νουν οραν εποχουμενον· ολα δε ολω τω νω καθαρως εμφαινεσθαι τα νοηθεντα και δια της του λογου μεσιτειας αυτοις διαπορθμευομενα δεξασθαι· αλλ᾽ οσα δια μνημης τε φερω, και ως νοειν αμυδρως και λεγειν αμυδροτερον δυναμαι, πλην ευσεβως χαριτι του τα εσκοτισμενα φωτιζοντος Θεου.
Μηδε γαρ οιεσθαι δειν υμας υπολαμβανω, δικαιως κρινειν ειδοτας, αλλως με νοειν η λεγειν δυνασθαι η ως νοειν και λεγειν δυναμαι και η ανωθεν χαρις ενδιδωσιν, οικειως της αναλογουσης μοι προνοουμενης δυναμεως, καν ο παραδους μαλιστα και διδαξας εστιν υψηλοτατος. Επει το τα ισα ζητειν παρα των μη ισων την αρετην και την γνωσιν ου πορρω μοι δοκει τυγχανειν των δειξειν πειρωμενων τω ηλιω κατα το ισον την σεληνην φωτιζουσαν· και τα μη παντη ταυτα συμβαινειν αλληλοις κατα παντα δυνασθαι βιαζομενων, οπερ αμηχανον και αδυνατον.
Ηγεισθω δε Θεος των λεγομενων τε και νοουμενων, ο μονος νους των νοουντων και νοουμενων, και λογος των λεγοντων και λεγομενων, και ζωη των ζωντων και ζωουμενων, και πασι παντα και ων και γινομενος, δι᾽ αυτα τα οντα και γινομενα· δι᾽ εαυτον δε ουδεν κατ᾽ ουδενα τροπον ουδαμως ουτε ων ουτε γινομενος, των α τι των οντων εστι και γινομενων, οια μηδενι το παραπαν των οντων φυσικως συντασσομενος, και δια τουτο το μη ειναι μαλλον, δια το υπερειναι, ως οικειοτερον επ᾽ αυτου λεγομενον προσιεμενος.
Δει γαρ, ειπερ ως αληθως το γνωναι διαφοραν Θεου και κτισματων εστιν αναγκαιον ημιν, θεσιν ειναι του υπεροντος την των οντων αφαιρεσιν, και την των οντων θεσιν ειναι του υπεροντος αφαιρεσιν, και αμφω περι τον αυτον κυριως θεωρεισθαι τας προσηγοριας, και μηδεμιαν κυριως δυνασθαι· το ειναι, φημι, και [το] μη ειναι.
Αμφω μεν κυριως, ως της μεν του ειναι του Θεου κατ᾽ αιτιαν των οντων θετικης, της δε καθ᾽ υπεροχην αιτιας του ειναι πασης των οντων αφαιρετικης· και μηδεμιαν κυριως παλιν, ως ουδεμιας την κατ᾽ ουσιαν αυτην και φυσιν του τι ειναι του ζητουμενου θεσιν παριστωσης. Ωι γαρ μηδεν το συνολον φυσικως κατ᾽ αιτιαν συνεζευκται, η ον η μη ον, τουτω ουδεν των οντων και λεγομενων, ουδε των μη οντων και μη λεγομενων, εικοτως εστιν εγγυς. Απλην γαρ και αγνωστον και πασιν αβατον εχει την υπαρξιν και παντελως ανερμηνευτον, και πασης καταφασεως τε και αποφασεως ουσαν επεκεινα. Και ταυτα μεν περι τουτων· επι δε την προκειμενην του λογου υποθεσιν ελθωμεν.
Α. ΠΩΣ ΤΕ ΚΑΙ ΠΟΙΩ ΤΡΟΠΩ ΕΙΚΩΝ ΕΣΤΙ ΚΑΙ ΤΥΠΟΣ ΘΕΟΥ Η ΑΓΙΑ ΕΚΚΛΗΣΙΑ
Α. Πως τε και ποιω τροπω εικων εστι και τυπος Θεου η αγια Εκκλησια
Την τοινυν αγιαν Εκκλησιαν, κατα πρωτην θεωριας επιβολην, τυπον και εικονα Θεου φερειν ελεγεν ο μακαριος γερων εκεινος, ως την αυτην αυτω κατα μιμησιν και τυπον ενεργειαν εχουσαν.
Ωσπερ γαρ ο Θεος παντα τη απειρω δυναμει ποιησας και εις το ειναι παραγαγων συνεχει και συναγει και περιγραφει, και αλληλοις και εαυτω προνοητικως ενδιασφιγγει τα τε νοητα και τα αισθητα, και περι εαυτον ως αιτιαν και αρχην και τελος παντα περικρατων τα κατα την φυσιν αλληλων διεστηκοτα, κατα μιαν την προς αυτον ως αρχην σχεσεως δυναμιν αλληλοις συννενευκοτα ποιει, καθ᾽ ην εις ταυτοτητα κινησεως τε και υπαρξεως αδιαφθορον και ασυγχυτον αγει τα παντα προς ουδεν ουδενος των οντων προηγουμενως κατα φυσεως διαφοραν η κινησεως στασιαζοντος τε και διαιρουμενου, παντων πασι κατα την μιαν της μονης αρχης και αιτιας αδιαλυτον σχεσιν τε και φρουραν αφυρτως συμπεφυκοτων, την πασας τε και επι πασι κατα την εκαστου των οντων φυσιν θεωρουμενας ιδικας σχεσεις καταργουσαν τε και επικαλυπτουσαν, ου τω φθειρειν αυτας και αναιρειν και μη ειναι ποιειν, αλλα τω νικαν και υπερφαινεσθαι, ωσπερ ολοτης μερων, η και αυτης αιτια της ολοτητος επιφαινομενη, καθ᾽ ην η τε ολοτης αυτη και τα της ολοτητος μερη φαινεσθαι τε και ειναι πεφυκεν, ως ολην εχοντα την αιτιαν εαυτων υπερλαμπουσαν, και ωσπερ ηλιος υπερφανεις αστερων και φυσιν και δυναμιν, ουτω την αυτων ως αιτιατων αιτιαν καλυπτουσαν υπαρξιν.
Πεφυκε γαρ ωσπερ εκ της ολοτητος τα μερη, ουτω δε κακ της αιτιας τα αιτιατα και ειναι κυριως και γνωριζεσθαι, και την εαυτων σχολαζουσαν εχειν ιδιοτητα, ηνικα της προς την αιτιαν αναφορας περιληφθεντα ποιωθη δι᾽ ολου· κατα την μιαν, ως ειρεται, της προς αυτην σχεσεως δυναμιν. Παντα γαρ εν πασιν ων, ο απειροις μετροις υπερ παντα Θεος, μονωτατος τοις καθαροις την διανοιαν οραθησεται· ηνικα ο νους τους των οντων θεωρητικως αναλεγομενος λογους εις αυτον καταληξει τον Θεον, ως αιτιαν και αρχην και τελος της των ολων παραγωγης και γενεσεως και πυθμενα της παντων περιοχης αδιαστατον.
Κατα τον αυτον τροπον και η αγια του Θεου Εκκλησια τα αυτα τω Θεω περι ημας ως αρχετυπω εικων ενεργουσα δειχθησεται. Πολλων γαρ οντων και απειρων αριθμω σχεδον ανδρων τε και γυναικων και παιδων, γενει και ειδει, και εθνεσι και γλωσσαις, και βιοις και ηλικιαις, και γνωμαις και τεχναις, και τροποις και ηθεσι και επιτηδευμασιν, επιστημαις τε αυ και αξιωμασι, και τυχαις και χαρακτηρσι και εξεσιν, αλληλων διηρημενων τε και πλειστον διαφεροντων των εις αυτην γιγνομενων και υπ᾽ αυτης αναγεννωμενων τε και αναδημιουργουμενων τω Πνευματι, μιαν πασι κατα το ισον διδωσι και χαριζεται θειαν μορφην και προσηγοριαν, το απο Χριστου και ειναι και ονομαζεσθαι· και μιαν την κατα πιστιν απλην τε και αμερη και αδιαιρετον σχεσιν, την τας πολλας και αμυθητους περι εκαστον ουσας διαφορας, ουδ᾽ οτι καν εισι συγχωρουσαν γνωριζεσθαι, δια την των παντων εις αυτην καθολικην αναφοραν και συνελευσιν, καθ᾽ ην ουδεις το παραπαν ουδεν εαυτω του κοινου διωρισμενος εστι, παντων συμπεφυκοτων αλληλοις και συνημμενων κατα την μιαν απλην τε και αδιαιρετον της πιστεως χαριν και δυναμιν.
"῏Ην γαρ παντων", φησιν, "η καρδια και η ψυχη μια»· ως εκ διαφορων μελων σωμα εν και ειναι και ορασθαι και αυτου Χριστου της αληθινης ημων κεφαλης οντως αξιον·
"Εν ω", φησιν ο θειος Αποστολος, "ουκ εστιν αρρην ουδε θηλυ, ουτε Ιουδαιος ουτε Ελλην, ουτε περιτομη ουτε ακροβυστια, ουτε βαρβαρος ουτε Σκυθης, ουτε δουλος ουτε ελευθερος· αλλα παντα και εν πασιν αυτος», ο παντα κατα μιαν απλην της αγαθοτητος απειροσοφον δυναμιν εαυτω περικλειων, ωσπερ κεντρον ευθειων τινων εξημμενων αυτου, κατα μιαν απλην και ενιαιαν αιτιαν και δυναμιν τας αρχας των οντων τοις περασιν ουκ εων συναφιστασθαι, κυκλω περιγραφων αυτων τας εκτασεις και προς εαυτον αγων τους των οντων και υπ᾽ αυτου γενομενων διορισμους· ινα μη αλληλων πανταπασιν αλλοτρια η και εχθρα τα του ενος Θεου κτισματα και ποιηματα, ουκ εχοντα περι τι και οποι το φιλον τι και ειρηνικον και ταυτον προς αλληλα δειξωσι, και κινδυνευση αυτοις και αυτο το ειναι εις το μη ον μεταπεσειν του Θεου χωριζομενον.
Εικων μεν ουν εστι του Θεου, καθως ειρηται, η αγια Εκκλησια, ως την αυτην τω Θεω περι τους πιστους ενεργουσα ενωσιν, καν διαφοροι τοις ιδιωμασι και εκ διαφορων και τοπων και τροπων οι κατ᾽ αυτην δια της πιστεως ενοποιουμενοι τυχωσιν οντες, ην περι τας ουσιας των οντων ασυγχυτως αυτος ενεργειν πεφυκεν ο Θεος, το περι αυτας διαφορον, ως δεδεικται, τη προς εαυτον ως αιτιαν και αρχην και τελος αναφορα τε και ενωσει παραμυθουμενος τε και ταυτο ποιουμενος.
Β. ΠΕΡΙ ΤΟΥ ΠΩΣ ΚΑΙ ΤΙΝΑ ΤΡΟΠΟΝ ΕΙΚΩΝ ΕΣΤΙ ΤΟΥ ΕΞ ΟΡΑΤΩΝ ΚΑΙ ΑΟΡΑΤΩΝ ΟΥΣΙΩΝ ...
Β. Περι του πως και τινα τροπον εικων εστι του εξ ορατων και αορατων ουσιων υφεστωτος κοσμου η αγια του Θεου Εκκλησια
Κατα δευτεραν δε θεωριας επιβολην, του συμπαντος κοσμου του εξ ορατων και αορατων ουσιων υφεστωτος ειναι τυπον και εικονα την αγιαν του Θεου Εκκλησιαν εφασκεν, ως την αυτην αυτω και ενωσιν και διακρισιν επιδεχομενην.
Ωσπερ γαρ αυτη κατα την οικοδομην εις οικος υπαρχουσα την κατα την θεσιν του σχηματος ποια ιδιοτητι δεξεται διαφοραν, διαιρουμενη εις τε τον μονοις ιερευσι τε και λειτουργοις αποκληρον τοπον, ον καλουμεν ιερατειον, και τον πασι τοις πιστοις λαοις προς επιβασιν ανετον, ον καλουμεν ναον, —παλιν μια εστι κατα την υποστασιν, ου συνδιαιρουμενη τοις εαυτης μερεσι, δια την εαυτων προς αλληλα των μερων διαφοραν, αλλα και αυτα τη προς το εν εαυτης αναφορα τα μερη, της εν τη κλησει διαφορας απολυουσα και ταυτον αλληλοις αμφω δεικνυουσα και θατερον θατερω κατ᾽ επαλλαγην υπαρχον οπερ εκατερον εαυτω καθεστηκεν ον αποφαινουσα, ιερατειον μεν τον ναον κατα την δυναμιν, τη προς το περας αναφορα της μυσταγωγιας ιερουργουμενον, και εμπαλιν ναον το ιερατειον κατα την ενεργειαν της ιδιας αυτον εχον μυσταγωγιας αρχην, μια δι᾽ αμφοιν και η αυτη διαμενει.
Ουτω και ο εκ Θεου κατα γενεσιν παρηγμενος συμπας των οντων κοσμος, διαιρουμενος εις τε τον νοητον κοσμον, τον εκ νοερων και ασωματων ουσιων συμπληρουμενον, και τον αισθητον τουτον και σωματικον και εκ πολλων μεγαλοφυως συνυφασμενον ειδων τε και φυσεων, αλλη πως υπαρχων αχειροποιητος Εκκλησια δια ταυτης της χειροποιητου σοφως υποφαινεται, και ιερατειον μεν ωσπερ εχων τον ανω κοσμον και ταις ανω προσνενεμημενον δυναμεσι, ναον δε, τον κατω και τοις δι᾽ αισθησεως ζην λαχουσι προσκεχωρημενον.
Παλιν εις εστι κοσμος τοις εαυτου μη συνδιαιρουμενος μερεσι· τουναντιον δε και αυτων των μερων την εξ ιδιοτητος φυσικης διαφοραν, τη προς το εν εαυτου και αδιαιρετον αναφορα περιγραφων, και ταυτον εαυτον τε και αλληλοις ασυγχυτως εναλλαξ οντας, και θατερω θατερον ολον ολω δεικνυς εμβεβηκοτα, και αμφω ολον αυτον ως μερη ενα συμπληρουντας, και κατ᾽ αυτον ως ολον μερη ενοειδως τε και ολικως συμπληρουμενους.
Ολος γαρ ο νοητος κοσμος ολω τω αισθητω μυστικως τοις συμβολικοις ειδεσι τυπουμενος φαινεται τοις οραν δυναμενοις· και ολος ολω τω νοητω ο αισθητος γνωστικως κατα νουν τοις λογοις απλουμενος ενυπαρχων εστιν. Εν εκεινω γαρ ουτος τοις λογοις εστι, κακεινος εν τουτω τοις τυποις· και το εργον αυτων εν, καθως αν ειη τροχος εν τω τροχω, φησιν ο θαυμαστος των μεγαλων θεατης Ιεζεκιηλ, περι των δυο κοσμων, οιμαι, λεγων.
Και παλιν· "τα γαρ αορατα αυτου απο κτισεως κοσμου τοις ποιημασι νοουμενα καθοραται», φησιν ο θειος Αποστολος. Και ει καθοραται δια των φαινομενων τα μη φαινομενα, καθως γεγραπται, πολλω δη και δια των μη φαινομενων τοις θεωρια πνευματικη προσανεχουσι τα φαινομενα νοηθησεται. Των γαρ νοητων η δια των ορατων συμβολικη θεωρια, των ορομενων εστι δια των αορατων πνευματικη επιστημη και νοησις. Δει γαρ τα αλληλων οντα δηλωτικα παντως αληθεις και αριδηλους τας αλληλων εχειν εμφασεις και την επ᾽ αυταις σχεσιν αλωβητον.
Γ. ΟΤΙ ΚΑΙ ΜΟΝΟΥ ΤΟΥ ΑΙΣΘΗΤΟΥ ΚΟΣΜΟΥ ΕΣΤΙΝ ΕΙΚΩΝ ...
Γ. Οτι και μονου του αισθητου κοσμου εστιν εικων η αγια του Θεου Εκκλησια
Και αυθις μονου του αισθητου κοσμου καθ᾽ εαυτον την αγιαν του Θεου Εκκλησιαν ειναι συμβολον εφασκεν, ως ουρανον μεν το θειον ιερατειον εχουσαν, γην δε την ευπρεπειαν του ναου κεκτημενην. Ωσαυτως δε και τον κοσμον υπαρχειν Εκκλησιαν· ιερατειω μεν εοικοτα τον ουρανον εχοντα, ναω δε την κατα γην διακοσμησιν.
Δ. ΠΩΣ ΤΕ ΚΑΙ ΠΟΙΩ ΤΡΟΠΩ ΣΥΜΒΟΛΙΚΩΣ ΕΙΚΟΝΙΖΕΙ ΤΟΝ ΑΝΘΡΩΠΟΝ...
Δ. Πως τε και ποιω τροπω συμβολικως εικονιζει τον ανθρωπον η αγια του Θεου Εκκλησια, και αυτη ως ανθρωπος υπ᾽ αυτου εικονιζεται
Και παλιν κατ᾽ αλλον τροπον θεωριας, ανθρωπον ειναι την αγιαν του Θεου Εκκλησιαν ελεγε, ψυχην μεν εχουσαν το ιερατειον· και νουν το θειον θυσιαστηριον, και σωμα τον ναον, ως εικονα και ομοιωσιν υπαρχουσαν του κατ᾽ εικονα Θεου και ομοιωσιν γενομενου ανθρωπου, και δια μεν του ναου, ως δια σωματος, την ηθικην φιλοσοφιαν προβαλλομενην, δια δε του ιερατειου, ως δια ψυχης, την φυσικην θεωριαν πνευματικως εξηγουμενην και ως δια νοος του θειου θυσιαστηριου την μυστικην θεολογιαν εμβαινουσαν.
Και εμπαλιν Εκκλησιαν μυστικην τον ανθρωπον, ως δια ναου μεν του σωματος το πρακτικον της ψυχης ταις των εντολων ενεργειαις κατα την ηθικην φιλοσοφιαν εναρετως φαιδρυνοντα· ως δι᾽ ιερατειου δε της ψυχης τους κατ᾽ αισθησιν λογους καθαρως εν Πνευματι της υλης περιτμηθεντας κατα την φυσικην θεωριαν δια λογου τω Θεω προσκομιζοντα, και ως δια θυσιαστηριου του νοος, την εν αδυτοις πολυυμνητον της αφανους και αγνωστου μεγαλοφωνιας σιγην της θεοτητος δι᾽ αλλης λαλου τε και πολυφθογγου σιγης προσκαλουμενον, και ως εφικτον ανθρωπω κατα μυστικην θεολογιαν αυτη συγγινομενον, και τοιουτον γινομενον οιον εικος ειναι δει τον επιδημιας αξιωθεντα Θεου, και ταις αυτου παμφαεσιν αιγλαις ενσημανθεντα.
Ε. ΠΩΣ ΚΑΙ ΠΟΙΩ ΤΡΟΠΩ ΠΑΛΙΝ ΤΗΣ ΨΥΧΗΣ ΚΑΘ᾽ ΕΑΥΤΗΝ ΝΟΟΥ ΜΕΝΗΣ ΕΙΚΩΝ...
Ε. Πως και ποιω τροπω παλιν της ψυχης καθ᾽ εαυτην νοου μενης εικων τε και τυπος η αγια του Θεου Εκκλησια
Και ουχ ολου μεν του ανθρωπου, του εκ ψυχης και σωματος κατα συνθεσιν φημι συνεστωτος, εικονα μονον ειναι δυνασθαι την αγιαν Εκκλησιαν εδιδασκεν, αλλα και αυτης της ψυχης καθ᾽ εαυτην τω λογω θεωρουμενης.
Επειδη γαρ εκ νοερας και ζωτικης δυναμεως καθολικως συνιστασθαι την ψυχην εφασκε· και της μεν νοερας εξουσιαστικως κατα βουλησιν κινουμενης, της δε ζωτικης κατα φυσιν απροαιρετως, ως εχει, μενουσης.
Και παλιν, της μεν νοερας ειναι το τε θεωρητικον, και το πρακτικον· και το μεν θεωρητικον καλεισθαι νουν ελεγε· το δε πρακτικον, λογον· και της μεν νοερας δυναμεως κινητικον ειναι τον νουν, της δε ζωτικης προνοητικον υπαρχειν τον λογον· και τον μεν ειναι τε και καλεισθαι σοφιαν, φημι δε τον νουν, οταν πανταπασιν ατρεπτους εαυτου διαφυλαττη τας προς τον Θεον κινησεις· τον δε λογον ωσαυτως φρονησιν και ειναι και καλεισθαι, οταν σωφρονως την υπ᾽ αυτου κατα προνοιαν διοικουμενην ζωτικην δυναμιν ταις ενεργειαις συναψας τω νω δειξειεν αδιαφορον· την αυτην αυτω και ομοιαν δι᾽ αρετης εμφασιν του θειου φερουσαν, ην και επιμεριζεσθαι τω τε νω και τω λογω φυσικως ελεγεν· ως ειναι μαλλον και συνισταμενη δεικνυσθαι προηγουμενως την ψυχην εκ του νου και του λογου, ως νοεραν τε και λογικην· της ζωτικης επ᾽ αμφοιν κατα το ισον δηλονοτι, νου τε και λογου φημι, θεωρουμενης δυναμεως· ουδ᾽ οποτερον γαρ τουτων ζωης αμοιρον ειναι θεμις εννοειν και υπ᾽ αμφοιν διειλημμενης, δι᾽ ης ο μεν νους, ον και σοφιαν εφαμεν καλεισθαι, τη θεωρητικη εξει κατ᾽ απορρητον σιγην τε και γνωσιν εξαπλουμενος προς την αληθειαν δι᾽ αληστου τε και ακαταληκτου γνωσεως αγεται, ο δε λογος, ον εκαλεσαμεν φρονησιν, τη πρακτικη εξει σωματικως κατ᾽ αρετην εις το αγαθον δια πιστεως καταληγει· εξ ων αμφοτερων η αληθης των τε θειων και των ανθρωπινων επιστημη συνεστηκε πραγματων, η οντως απταιστος γνωσις και πασης της κατα Χριστιανους θειοτατης φιλοσοφιας περας.
Και, [ως] σαφεστερον περι τουτων ειπειν, της ψυχης το μεν ελεγε ειναι θεωρητικον, καθως ειρηται, το δε πρακτικον· και το μεν θεωρητικον εκαλει νουν, το δε πρακτικον, λογον, ως πρωτας δηλαδη δυναμεις της ψυχης· και παλιν τον νουν, σοφιαν, τον δε λογον, φρονησιν, ως πρωτας ενεργειας. Διεξοδικως δε παλιν την ψυχην εφασκεν ειναι, κατα μεν το νοερον, τον νουν, την σοφιαν, την θεωριαν, την γνωσιν, την αληστον γνωσιν, τουτων δε τελος ειναι την αληθειαν· κατα δε το λογικον, τον λογον, την φρονησιν, την πραξιν, την αρετην, την πιστιν, τουτων δε τελος ειναι το αγαθον.
Την αληθειαν δε και το αγαθον, τον Θεον ελεγε δηλουν, αλλα την μεν αληθειαν, οταν εκ της ουσιας το θειον σημαινεσθαι δοκη· απλουν γαρ, και μονον, και εν, και ταυτον, και αμερες, και ατρεπτον, και απαθες πραγμα η αληθεια και αλαθητον, και παντελως αδιαστατον· το δε αγαθον, οταν εκ της ενεργειας. Ευεργετικον γαρ το αγαθον, και προνοητικον των εξ αυτου παντων, και φρουρητικον, απο του "αγαν ειναι», η "τεθεισθαι" η "θεειν», κατα την των ετυμολογουντων δοξαν, πασι τοις ουσι του ειναι και διαμενειν και κινεισθαι χαριστικον.
Τας ουν περι την ψυχην νοουμενας πεντε συζυγιας περι την μιαν την του Θεου σημαντικην συζυγιαν ελεγε καταγιγνεσθαι. Συζυγιαν δε φημι νυν τον νουν και τον λογον, την σοφιαν και την φρονησιν, την θεωριαν και την πραξιν, την γνωσιν και την αρετην, την αληστον γνωσιν και την πιστιν. Την δε του θειου σημαντικην, την αληθειαν και το αγαθον· αις κατα προοδον η ψυχη κινουμενη, τω Θεω των ολων ενουται, μιμουμενη αυτου της ουσιας και της ενεργειας το ατρεπτον και ευεργετικον, δια της εν τω καλω παγιας και αμεταθετου κατα την προαιρεσιν εξεως.
Και, ινα τουτων μικρον τι μιξω θεωρημα προσφορον, ταχα αυτη εστιν η θεια δεκας των χορδων του κατα ψυχην νοητου ψαλτηριου, η τον λογον υπηχουντα τω Πνευματι δια της αλλης των εντολων μακαριας δεκαδος εχουσα, και τους εντελεις τε και αρμονιους και εμμελεις νοητως αποτελουσα φθογγους, δι᾽ ων υμνειται ο Θεος· ιν᾽ εγω μαθω, τις ο της αδουσης και της αδομενης δεκαδος [ο] λογος, και πως δεκαδι δεκας μυστικως ενουμενη τε και συναπτομενη, Ιησουν μεν τον εμον Θεον και Σωτηρα συμπληρωθεντα δι᾽ εμου σωζομενου, προς εαυτον επαναγει τον αει πληρεστατον και μηδεποτε εαυτου εκστηναι δυναμενον, εμε δε τον ανθρωπον θαυμαστως εαυτω αποκαθιστησι, μαλλον δε Θεω, παρ᾽ ου το ειναι λαβων εχω, και προς ον επειγομαι, πορρωθεν το ευ ειναι προσλαβειν εφιεμενος.
Οπερ ο γνωναι δυνηθεις, εκ του παθειν τα λεγομενα εισεται παντως γνωρισας ηδη κατα την πειραν εναργως το οικειον αξιωμα, πως αποδιδοται τη εικονι το κατ᾽ εικονα, πως τιμαται το αρχετυπον, τις του μυστηριου της ημων σωτηριας η δυναμις, και υπερ τινος Χριστος απεθανε· πως τε παλιν εν αυτω μειναι δυναμεθα, και αυτος εν ημιν, καθως ειπε, και πως "εστιν ευθυς ο λογος του Κυριου, και παντα τα εργα αυτου εν πιστει». Αλλ᾽ επαναγωμεν προς τον ειρμον του λογου τον λογον, τουτοις περι τουτων αρκεσθεντες.
Τον γαρ νουν δια της σοφιας εφασκε κινουμενον, εις θεωριαν ιεναι· δια δε της θεωριας, εις γνωσιν· δια δε της γνωσεως, εις αληστον γνωσιν· δια δε της αληστου γνωσεως, εις την αληθειαν· περι ην ο νους ορον της κινησεως δεχεται, περιγραφομενης αυτω της τε ουσιας και της δυναμεως και της εξεως και της ενεργειας.
Νου γαρ ελεγε δυναμιν ειναι την σοφιαν, και αυτον ειναι τον νουν δυναμει σοφιαν· την δε θεωριαν, εξιν· την δε γνωσιν, ενεργειαν· την δε αληστον γνωσιν, σοφιας τε και θεωριας και γνωσεως, ηγουν δυναμεως και εξεως και ενεργειας, την περι το γνωστον το υπερ πασαν την γνωσιν ακαταληκτον και εκτικην αεικινησιαν, ης περας εστιν, ως αλαθητον γνωστον, η αληθεια· ο και θαυμαζειν αξιον, πως το αληστον ληγει περιγραφομενον, η δηλονοτι ως Θεω τη αληθεια περατουμενον· Θεος γαρ η αληθεια περι ον ακαταληκτως τε και αληστως κινουμενος ο νους, ληγειν ουκ εχει ποτε της κινησεως, μη ευρισκων περας ενθα μη εστι διαστημα.
Το γαρ θαυμαστον μεγεθος της θειας απειριας αποσον τι εστι και αμερες και παντελως αδιαστατον, και την οιανουν προς το γνωσθηναι, ο τι ποτε εστι κατ᾽ ουσιαν, φθανουσαν αυτον ουκ εχον καταληψιν. Το δε μη εχον διαστημα η καταληψιν καθ᾽ οτιουν ουκ εστι τινι περατον.
Τον δε λογον ωσαυτως δια της φρονησεως κινουμενον εις την πραξιν ιεναι, δια δε της πραξεως εις αρετην, δια δε της αρετης, εις την πιστιν, την οντως βεβαιαν και απτωτον των θειων πληροφοριαν· ην πρωτην εχων δυναμει κατα την φρονησιν ο λογος, υστερον ενεργεια κατα την αρετην επιδεικνυται, δια την επ᾽ εργων φανερωσιν.
"Η" γαρ "χωρις εργων πιστις νεκρον τι», καθως γεγραπται· παν δε νεκρον και ανενεργητον, ουκ αν ποτε τις ευ φρονων τοις καλοις ειναι θαρσησειεν ειπειν εναριθμον. Δια δε της πιστεως εις το αγαθον, περι ο δεχεται τελος, παυομενος των οικειων ενεργειων ο λογος, περιγραφομενης αυτου της τε δυναμεως και της εξεως και της ενεργειας.
Λογου γαρ εφασκεν ειναι δυναμιν την φρονησιν· και αυτον ειναι δυναμει τον λογον, φρονησιν· εξιν δε, την πραξιν· ενεργειαν δε, την αρετην· την δε πιστιν φρονησεως τε και πραξεως και αρετης, ηγουν δυναμεως εξεως τε και ενεργειας, ενδιαθετον πηξιν και αναλλοιωτον· ης περας εσχατον εστι το αγαθον, περι ο καταληγων της κινησεως ο λογος παυεται. Θεος γαρ εστι το αγαθον, ω πεφυκε πασα και παντος λογου περατουσθαι δυναμις.
Πως δε και τινα τροπον τουτων εκαστον κατορθουται και εις ενεργειαν αγεται, και τινα τουτων εκαστω ηναντιωται η προσωκειωται και επι ποσον, διαιρειν τε και λεγειν, ου της παρουσης εστιν υποθεσεως.
Πλην του οσον γιγνωσκειν, οτι πασα ψυχη ηνικα δια της χαριτος του αγιου Πνευματος και της οικειας φιλοπονιας και σπουδης αλληλοις ταυτα συναψαι τε και ιστουργησαι δυνηθη—τον λογον φημι τω νω, και τη σοφια την φρονησιν, και τη θεωρια την πραξιν, και τη γνωσει την αρετην, και τη αληστω γνωσει την πιστιν, ουδενος ελαττουμενου προς το ετερον η πλεοναζοντος, πασης αυτοις περικοπεισης υπερβολης και ελλειψεως, και, ινα συνελων ειπω, μοναδα την εαυτης δεκαδα ποιησαι—, τηνικαυτα και αυτη τω Θεω αληθινω τε και αγαθω και ενι και μονω ενωθησεται, καλη τε και μεγαλοπρεπης, και αυτω κατα το εφικτον εμφερης γενομενη τη συμπληρωσει των τεσσαρων γενικων αρετων των δηλωτικων μεν της κατα ψυχην θειας δεκαδος, περιεκτικων δε της αλλης των εντολων μακαριας δεκαδος.
Δεκας γαρ δυναμει εστιν η τετρας, απο της μοναδος ειρμω κατα προοδον συντιθεμενη. Και παλιν μονας η αυτη, κατα συνοδον το αγαθον μοναδικως περιεχουσα, και το απλουν και αμερες της θειας ενεργειας εφ᾽ εαυτης ατμητως μεμερισμενον δεικνυουσα· αις το μεν οικειον ευτονως απαρεγχειρητον η ψυχη διετηρησεν, το δε αλλοτριον ανδρικως ως πονηρον απερραπισεν, ως νουν ευλογον εχουσα και σοφιαν εμφρονα και θεωριαν εμπρακτον, και γνωσιν εναρετον, και την επ᾽ αυταις αληστον γνωσιν πιστοτατην ομου και αμεταπτωτον, και ως τοις αιτιοις τα αιτιατα, και ταις δυναμεσι τας ενεργειας σωφρονως συνημμενας Θεω προσκομισασα, και αντιλαβουσα τουτων την ποιητικην της απλοτητος θεωσιν.
Ενεργεια γαρ εστι και φανερωσις του μεν νου ο λογος ως αιτιας αιτιατον· και της σοφιας η φρονησις, και της θεωριας η πραξις, και της γνωσεως η αρετη, και της αληστου γνωσεως η πιστις· εξ ων η ενδιαθετος προς τε την αληθειαν και το αγαθον, φημι δε τον Θεον, σχεσις δημιουργειται, ην εφασκεν ειναι θειαν επιστημην και γνωσιν απταιστον και αγαπην και ειρηνην, εν αις και δι᾽ ων η θεωσις· την μεν επιστημην ως συμπληρωσιν πασης της εφικτης ανθρωποις περι Θεου και των θειων γνωσεως και των αρετων περιοχην απταιστον, την δε γνωσιν ως επιβασαν γνησιως τη αληθεια, και πειραν του θειου διαρκη παρεχομενην, την δε αγαπην ως ολης του Θεου κατα διαθεσιν ολην μετεχουσαν της τερπνοτητος, την δε ειρηνην ως τα αυτα τω Θεω πασχουσαν και πασχειν τους κατ᾽ αυτην αξιωθεντας γενεσθαι παρασκευαζουσαν.
Ει γαρ το θειον παντελως ακινητον, ως το διοχλουν καθ᾽ οτιουν ουκ εχον—τι γαρ και το φθανον εστι την εκεινου περιωπην; —, η δε ειρηνη σταθεροτης εστιν ακλονητος τε και ακινητος· προς δε, και ανενοχλητος ευφροσυνη· αρα τα θεια ου πασχει και πασα ψυχη, η την θειαν καταξιωθεισα κομισασθαι ειρηνην; ως μη μονον κακιας και αγνωσιας, ψευδους τε και πονηριας, των τε αρετη και γνωσει, τη τε αληθεια και τω αγαθω αντικειμενων κακιων, αι ταις παρα φυσιν της ψυχης κινησεσι παρυφιστανται, αλλ᾽ ηδη και αρετης και γνωσεως, αληθειας τε αυ και αγαθοτητος των ημιν διεγνωσμενων τους ορους, ει θεμις ειπειν, υπερβασα, και τη υπεραληθεστατη και υπεραγαθω κοιτη του Θεου κατα την αψευδεστατην αυτου επαγγελιαν αρρητως τε και αγνωστως εαυτην κατευνασασα, ως μηδεν των διοχλειν αυτη πεφυκοτων λοιπον εχουσα φθανον αυτης την εν Θεω κρυφιοτητα· καθ᾽ ην μακαριαν και παναγιαν κοιτην το φρικτον εκεινο της υπερ νουν και λογον ενοτητος μυστηριον επιτελειται, δι᾽ ου μια σαρξ και εν πνευμα, ο τε Θεος προς [την Εκκλησιαν,] την ψυχην, και η ψυχη προς τον Θεον γενησεται· ω πως σε Χριστε, θαυμασω της αγαθοτητος, ου γαρ αμυνησαι φαναι τολμησω, ο μητε προς το θαυμαζειν αξιως αρκουσαν εχων την δυναμιν· "Εσονται γαρ οι δυο εις σαρκα μιαν· το δε μυστηριον τουτο μεγα εστιν· εγω δε λεγω εις Χριστον και την Εκκλησιαν», φησιν ο θειος Αποστολος. Και παλιν· "Ο κολλωμενος τω Κυριω, εν πνευμα εστι».
Ουτω γουν ενοειδη γενομενην ψυχην και προς εαυτην και Θεω συναχθεισαν ουκ εσται ο εις πολλα κατ᾽ επινοιαν αυτην ετι διαιρων λογος, τω πρωτω και μονω και ενι Λογω τε και Θεω κατεστεμμενην την κεφαλην· εν ω κατα μιαν απερινοητον απλοτητα παντες οι των οντων λογοι ενοειδως και εισι και υφεστηκασιν, ως δημιουργω των οντων και ποιητη· ω ενατενιζουσα ουκ εκτος αυτης οντι, αλλ᾽ εν ολη ολω, κατα απλην προσβολην εισεται και αυτη τους των οντων λογους και τας αιτιας, δι᾽ ους τυχον πριν νυμφευθηναι τω Λογω και Θεω ταις διαιρετικαις υπηγετο μεθοδοις, σωστικως τε δι᾽ αυτων και εναρμονιως προς αυτον φερομενη, τον παντος λογου και πασης αιτιας περιεκτικον τε και ποιητην.
Επειδη ταυτα τοινυν της ψυχης εισιν, ως εφαμεν, κατα νουν μεν εχουσης δυναμει την σοφιαν, εκ δε της σοφιας την θεωριαν, εκ δε ταυτης την γνωσιν, εκ δε της γνωσεως την αληστον γνωσιν, δι᾽ ης προς την αληθειαν ως περας και τελος ουσαν των κατα νουν αγαθων αγεται· κατα δε τον λογον εχουσης την φρονησιν, εκ δε ταυτης την πραξιν, εκ δε της πραξεως την αρετην, εκ δε ταυτης την πιστιν, καθ᾽ ην εις το αγαθον ως τελος μακαριον των λογικων ενεργειων καταληγει· δι᾽ ων η των θειων επιστημη κατα συνοδον της προς αλληλα τουτων ενωσεως συλλεγεται.
Προς ταυτα παντα σαφως αρμοζεται, κατα την θεωριαν εικαζομενη τη ψυχη η αγια του Θεου Εκκλησια. Τα μεν κατα νουν παντα και εκ του νου κατα προοδον ειναι δειχθεντα δια του ιερατειου σημαινουσα, τα δε κατα τον λογον και εκ του λογου κατα διαστολην ειναι δηλωθεντα δια του ναου σαφηνιζουσα, και παντα συναγουσα προς το τελουμενον επι του θειου θυσιαστηριου μυστηριον· οπερ δια των κατα την Εκκλησιαν επιτελουμενων ο δυνηθεις εμφρονως και σοφως μυηθηναι, Εκκλησιαν οντως Θεου, και θειαν την εαυτου ψυχην κατεστησατο· δι᾽ ην ισως και ης η χειροποιητος Εκκλησια σοφως δια της εν αυτη των θειων ποικιλιας κατα συμβολον ουσα παραδειγμα προς οδηγιαν του κρειττονος ημιν παρεδοθη.
ΣΤ' ΠΩΣ ΚΑΙ ΠΟΙΩ ΤΡΟΠΩ ΑΝΘΡΩΠΟΣ ΛΕΓΕΤΑΙ ΚΑΙ Η ΑΓΙΑ ΓΡΑΦΗ
ΣΤ'. Πως και ποιω τροπω ανθρωπος λεγεται και η αγια Γραφη
Ωσπερ δε τη κατα αναγωγην θεωρια την Εκκλησιαν ελεγεν ανθρωπον ειναι πνευματικον, μυστικην δε Εκκλησιαν τον ανθρωπον, ουτω δη και την αγιαν πασαν κατα συναιρεσιν Γραφην, ανθρωπον εφασκεν ειναι, την μεν Παλαιαν Διαθηκην εχουσαν σωμα, ψυχην δε και πνευμα και νουν την Καινην. Και παλιν ολης της αγιας Γραφης, Παλαιας τε φημι και Νεας, το καθ᾽ ιστοριαν γραμμα, σωμα· τον δε νουν των γεγραμμενων και τον σκοπον, προς ον ο νους αποτετακται, ψυχην.
Οπερ ακουσας εγω, μαλιστα της εικασιας ηγασθην το ακριβες, και τον κατ᾽ αξιαν εκαστω διανεμοντα χαρισματα δεοντως ανυμνησα κατα δυναμιν. Ως γαρ θνητος ο καθ᾽ ημας ανθρωπος κατα το φαινομενον, κατα δε το μη φαινομενον αθανατος, ουτω και η αγια Γραφη, το μεν φαινομενον γραμμα παρερχομενον εχουσα, το δε κρυπτομενον τω γραμματι πνευμα μηδεποτε του ειναι παυομενον αληθη τον λογον της θεωριας συνιστησι.
Και ωσπερ ουτος ο καθ᾽ ημας ανθρωπος, φιλοσοφια κρατων της εμπαθους ορεξεως τε και ορμης μαραινει την σαρκα, ουτω και η αγια Γραφη νοουμενη πνευματικως το γραμμα εαυτης περιτεμνει. Φησι γαρ ο θειος Αποστολος· "οσον ο εξω ημων ανθρωπος διαφθειρεται, τοσουτον ο εσω ανακαινουται ημερα και ημερα». Τουτο νοεισθω και λεγεσθω και επι της αγιας Γραφης, ανθρωπου τροπικως νοουμενης.
Οσον γαρ αυτης το γραμμα υποχωρει, τοσουτον το πνευμα πλεονεκτει· και οσον αι σκιαι της προσκαιρου λατρειας παρατρεχουσι, τοσουτον η αληθεια της πιστεως η παμφαης τε και ολολαμπης και ασκιος επεισερχεται, καθ᾽ ην και δι᾽ ην προηγουμενως και εστι και γεγραπται και Γραφη λεγεται, τω νω δια χαριτος πνευματικης εγχαραττομενη, ωσπερ και ο καθ᾽ ημας ανθρωπος δια την ψυχην την λογικην τε και νοεραν προηγουμενως ανθρωπος μαλιστα και εστι και λεγεται· καθ᾽ ην και δι᾽ ην εικων τε και ομοιωσις εστι Θεου του ποιησαντος αυτον και των λοιπων ζωων φυσικως αποδιωρισται, μηδεμιαν προς αυτα σχετικης δυναμεως την οιανουν εμφασιν εχων.
Ζ. ΠΩΣ Ο ΚΟΣΜΟΣ ΑΝΘΡΩΠΟΣ ΛΕΓΕΤΑΙ ΚΑΙ ΠΟΙΩ ΤΡΟΠΩ ΚΑΙ Ο ΑΝΘΡΩΠΟΣ, ΚΟΣΜΟΣ
Ζ. Πως ο κοσμος ανθρωπος λεγεται· και ποιω τροπω και ο ανθρωπος, κοσμος
Κατα ταυτην δε παλιν ευμιμητως την εικονα και τον κοσμον ολον τον εξ ορατων και αορατων συνισταμενον, ανθρωπον υπεβαλλεν ειναι· και κοσμον αυθις τον εκ ψυχης και σωματος, ανθρωπον· ψυχης γαρ λογον επεχειν ελεγε τα νοητα, ωσπερ και η ψυχη των νοητων· και σωματος τυπον επεχειν τα αισθητα, ωσπερ και των αισθητων το σωμα. Και ψυχην μεν ειναι των αισθητων τα νοητα, σωμα δε των νοητων τα αισθητα.
Και ως ψυχην ενουσαν σωματι, τω αισθητω κοσμω τον νοητον ειναι· και τω νοητω τον αισθητον, ως σωμα τη ψυχη συγκροτουμενον· και ενα εξ αμφοιν ειναι κοσμον, ωσπερ και εκ ψυχης και σωματος ανθρωπον ενα, μηδ᾽ ετερου τουτων των αλληλοις καθ᾽ ενωσιν συμπεφυκοτων θατερον αρνουμενου και αποπεμποντος, δια τον του συνδησαντος νομον, καθ᾽ ον της ενοποιου δυναμεως ο λογος ενεσπαρται μη συγχωρων την καθ᾽ υποστασιν επι τη ενωσει ταυτοτητα τουτων αγνοηθηναι, δια την φυσικην ετεροτητα, μηδ᾽ ειναι δυνατωτεραν προς διαστασιν τε και μερισμον την εκαστον τουτων εαυτω περιγραφουσαν ιδιοτητα της μυστικως καθ᾽ ενωσιν αυτοις εντεθεισης φιλικης συγγενειας αποφανθηναι, καθ᾽ ην ο καθ᾽ ολου και εις τροπος της εν ολοις αφανους και αγνωστου παρουσιας της των οντων συνεκτικης αιτιας ποικιλως πασιν ενυπαρχων και καθ᾽ εαυτα και εν αλληλοις τα ολα συνιστησιν αφυρτα και αδιαιρετα· και αλληλων μαλλον η εαυτων κατα την ενοποιον σχεσιν οντα παριστησι, μεχρις ου λυσαι παραστη τω συνδησαντι μειζονος ενεκα και μυστικωτερας οικονομιας κατα τον καιρον της ελπιζομενης καθολικης συντελειας, καθ᾽ ην και ο κοσμος, ως ανθρωπος, των φαινομενων τεθνηξεται, και παλιν αναστησεται νεος εκ γεγηρακοτος, κατα την παραυτικα προσδοκωμενην αναστασιν· ηνικα και ο καθ᾽ ημας ανθρωπος, ως μερος τω ολω και μικρος τω μεγαλω, συναναστησεται κοσμω, την προς το μηκετι δυνασθαι φθειρεσθαι κομισαμενος δυναμιν, οταν εμφερη τη τε ψυχη το σωμα και τοις νοητοις τα αισθητα κατ᾽ ευπρεπειαν και δοξαν γενησεται, μιας ολοις κατ᾽ εναργη τε και ενεργον παρουσιαν αναλογως εκαστω θειας επιφαινομενης δυναμεως, και δι᾽ εαυτης τον της ενωσεως αλυτον εις τους απειρους αιωνας συντηρουσης δεσμον.
Ει τις ουν βουλεται και βιον και λογον θεοφιλη και θεαρεστον εχειν, των τριων τουτων ανθρωπων—του κοσμου τε φημι, και της αγιας Γραφης, και του καθ᾽ ημας—τα κρειττω περι πολλου ποιειτω και τιμιωτερα. Ψυχης μεν οση δυναμις επιμελεισθω της αθανατου και θειας και θεοποιηθησομενης εξ αρετων, (≡14__094≡> και σαρκος καταφρονειτω της υποκειμενης φθορα και θανατω και το της ψυχης αμελουμενον ρυπωσαι δυναμενης αξιωμα. "Φθαρτον γαρ σωμα, φησι, βαρυνει ψυχην, και βριθει το γεωδες σκηνος νουν πολυφροντιδα». Και παλιν· "η σαρξ επιθυμει κατα του πνευματος· το δε πνευμα κατα της σαρκος».
Και αυθις· "ο σπειρων εις την σαρκα εαυτου, εκ της σαρκος θερισει φθοραν». Προς δε τας ασωματους και νοερας δυναμεις κατα νουν δια νοησεως κινησατω την αμιλλαν, αφεις τα παροντα και βλεπομενα· "τα γαρ βλεπομενα προσκαιρα, φησι, τα δε μη βλεπομενα, αιωνια»· αις δια το πληθος της κατ᾽ ειρηνην εξεως ο Θεος εναναπαυεται. Και προς το Πνευμα το αγιον δι᾽ εμφρονος μελετης της αγιας Γραφης υπερβας το γραμμα σωφρονως αναφερεσθω· εν ω το πληρωμα υπαρχει των αγαθων και "οι θησαυροι της γνωσεως και της σοφιας αποκρυφοι», ων ει τις εντος αξιος γενεσθαι φανησεται τον Θεον αυτον ευρησει ταις πλαξι της καρδιας εγγεγραμμενον δια της εν πνευματι χαριτος, "ανακεκαλυμμενω προσωπω την του Θεου δοξαν" ενοπτριζομενος τη περιαιρεσει του κατα γραμμα καλυμματος.
Η. ΤΙΝΩΝ ΕΙΣΙ ΣΥΜΒΟΛΑ Η ΤΕ ΠΡΩΤΗ ΤΗΣ ΑΓΙΑΣ ΣΥΝΑΞΕΩΣ ΕΙΣΟΔΟΣ...
Η. Τινων εισι συμβολα η τε πρωτη της αγιας συναξεως εισοδος και τα μετ᾽ αυτην τελουμενα
῞Ηκει δε λοιπον ο λογος ημιν κατα την συντομον εκθεσιν των ειρημενων περι της αγιας Εκκλησιας θεωριων παρα του μακαριου γεροντος, συντομωτεραν και την περι της αγιας της Εκκλησιας συναξεως διηγησιν, ως οιον τε, ποιησομενος.
Την μεν ουν πρωτην εις την αγιαν Εκκλησιαν του αρχιερεως κατα την ιεραν συναξιν εισοδον της πρωτης του Υιου του Θεου και Σωτηρος ημων Χριστου δια σαρκος εις τον κοσμον τουτον παρουσιας τυπον και εικονα φερειν εδιδασκε, δι᾽ ης την δουλωθεισαν τη φθορα και παθουσαν υφ᾽ εαυτης τω θανατω δια της αμαρτιας και βασιλευομενην τυραννικως υπο του διαβολου των ανθρωπων φυσιν ελευθερωσας τε και λυτρωσαμενος πασαν την υπερ αυτης οφειλην ως υπευθυνος αποδους ο ανευθυνος και αναμαρτητος, παλιν προς την εξ αρχης επανηγαγε της βασιλειας χαριν, εαυτον λυτρον υπερ ημων δους και ανταλλαγμα, και των ημετερων φθοροποιων παθηματων το ζωοποιον αυτου παθος αντιδους, παιωνιον ακος και παντος του κοσμου σωτηριον, μεθ᾽ ην παρουσιαν, η εις ουρανον αυτου και τον υπερουρανιον θρονον αναβασις τε και αποκαταστασις συμβολικως τυπουται, δια της εν τω ιερατειω του αρχιερεως εισοδου και της εις τον θρονον τον ιερατικον αναβασεως.
Θ. ΤΙΝΟΣ ΕΧΕΙ ΔΗΛΩΣΙΝ ΚΑΙ Η ΤΟΥ ΛΑΟΥ ΕΙΣ ΤΗΝ ΑΓΙΑΝ ΤΟΥ ΘΕΟΥ ΕΚΚΛΗΣΙΑΝ ΕΙΣΟΔΟΣ
Θ. Τινος εχει δηλωσιν και η του λαου εις την αγιαν του Θεου Εκκλησιαν εισοδος
Την δε του λαου συν τω ιεραρχη γενομενην εις την Εκκλησιαν εισοδον, την εξ αγνοιας και πλανης εις επιγνωσιν Θεου επιστροφην των απιστων, και την απο κακιας και αγνωσιας εις αρετην και γνωσιν μεταθεσιν των πιστων σημαινειν, ο μακαριος ελεγε γερων. Ου γαρ μονον την επι τον αληθινον Θεον επιστροφην των απιστων η εις την Εκκλησιαν εισοδος παραδηλοι, αλλα και εκαστου ημων των πιστευοντων μεν, αθετουντων δε τας εντολας του Κυριου δι᾽ αγωγης ακολαστου και ασχημονος βιου, την δια μετανοιας διορθωσιν.
Πας γαρ ανθρωπος, ειτε φονευς, ειτε μοιχος, ειτε κλεπτης, ειτε υπερηφανος, ειτε αλαζων, η υβριστης, η πλεονεκτης, η φιλαργυρος, η καταλαλος, η μνησικακος, η προς θυμον και οργην ευαγωγος, η λοιδορος, η συκοφαντης, η ψιθυρος, η φθονω ευχειρωτος, η μεθυσος και απλως, ινα μη παντα τα εκ κακιας ειδη απαριθμουμενος μηκυνω τον λογον, οστις υφ᾽ οιασδηποτε κακιας ενεχομενος, επον του εκουσιως κατ᾽ επιτηδευσιν ενεχεσθαι και ενεργειν κατα προθεσιν, παυσοιτο και μεταβαλοι τον βιον επι το κρειττον, της κακιας την αρετην ανθαιρουμενος, ο τοιουτος κυριως τε και αληθως Χριστω τω Θεω και αρχιερει νοεισθω τε και λεγεσθω συνεισιεναι εις την αρετην, Εκκλησιαν τροπικως νοουμενην.
Ι. ΤΙΝΩΝ ΕΙΣΙ ΣΥΜΒΟΛΟΝ ΤΑ ΘΕΙΑ ΑΝΑΓΝΩΣΜΑΤΑ
Ι. Τινων εισι συμβολον τα θεια αναγνωσματα
Τας δε θειας των πανιερων βιβλων αναγνωσεις, τας θειας και μακαριας του παναγιου Θεου βουλησεις τε και βουλας υπεμφαινειν ελεγεν ο διδασκαλος, δι᾽ ων τας υποθηκας των πρακτεων αναλογως εκαστος ημων κατα την υπουσαν αυτω δυναμιν λαμβανομεν, και τους των θειων και μακαριων αγωνων νομους μανθανομεν, καθ᾽ ους νομιμως αθλουντες των αξιονικων της Χριστου βασιλειας αξιουμεθα στεφανων.
ΙΑ. ΤΙΝΟΣ ΕΣΤΙ ΣΥΜΒΟΛΑ ΤΑ ΘΕΙΑ ΑΣΜΑΤΑ
ΙΑ. Τινος εστι συμβολα τα θεια ασματα
Την δε πνευματικην των θειων ασματων τερπνοτητα, την εμφαντικην δηλουν εφασκε των θειων ηδονην αγαθων, την τας ψυχας προς μεν τον ακηρατον του Θεου και μακαριον ανακινουσαν ερωτα, προς δε το μισος της αμαρτιας πλεον εγειρουσαν.
ΙΒ. ΤΙ ΣΗΜΑΙΝΟΥΣΙΝ ΑΙ ΤΗΣ ΕΙΡΗΝΗΣ ΠΡΟΣΦΩΝΗΣΕΙΣ
ΙΒ. Τι σημαινουσιν αι της ειρηνης προσφωνησεις
Δια δε των γινομενων ενδοθεν εκ του ιερατειου κελευσει του αρχιερεως εφ᾽ εκαστω αναγνωσματι της ειρηνης υποφωνησεων τας δια των αγιων αγγελων διακομιζομενας θειας αποδοχας δηλουσθαι ο σοφος διωριζετο, δι᾽ ων ο Θεος οριζει των νομιμως υπερ της αληθειας προς τας αντικειμενας δυναμεις αθλουντων τους αγωνας, τας αορατους συμπλοκας διαλυων και ειρηνην διδους εν τη καταργησει του σωματος της αμαρτιας και των υπερ αρετης πονων της απαθειας την χαριν τοις αγιοις αντιδιδους, ινα του πολεμειν αφεμενοι, προς γεωργιαν πνευματικην, ειτουν αρετων εργασιαν, τας της ψυχης μετασκευασωσι δυναμεις, δι᾽ ων τα στιφη των πονηρων πνευματων διελυσαν, στρατηγουντος αυτοις του Θεου και Λογου, [του] και τα πικρα του διαβολου και δυσφυκτα μηχανηματα διασκεδαζοντος.
ΙΓ. ΤΙΝΟΣ ΙΔΙΚΩΣ ΕΠΙ ΤΟΥ ΚΑΘ᾽ ΕΚΑΣΤΟΝ ΣΥΜΒΟΛΟΝ ΕΣΤΙΝ Η ΑΝΑΓΝΩΣΙΣ ...
ΙΓ. Τινος ιδικως επι του καθ᾽ εκαστον συμβολον εστιν η αναγνωσις του αγιου Ευαγγελιου και τα μετ᾽ αυτην μυστικα
Οθεν ευθυς μετα ταυτας, την θειαν του αγιου Ευαγγελιου αναγνωσιν η της αγιας Εκκλησιας ιερα διαταξις ενομοθετησε γιγνεσθαι· ιδικως μεν την υπερ του Λογου τοις σπουδαιοις κακοπαθειαν εισηγουμενην, μεθ᾽ ην ο της γνωστικης θεωριας ωσπερ αρχιερευς ουρανοθεν επιδημων αυτοις Λογος της σαρκος αυτοις ωσπερ τινα κοσμον αισθητον συστελλει το φρονημα.
Τους ετι προς γην κατανευοντας λογισμους απωθουμενος και προς την των νοητων εποψιαν εντευθεν δια της των θυρων κλεισεως και της εισοδου των αγιων μυστηριων αυτους αγαγων, λογων τε και πραγματων μυσαντας ηδη τας αισθησεις και εξω σαρκος και κοσμου γεγενημενους, τα απορρητα διδασκει· συναχθεντας ηδη δια του ασπασμου προς εαυτους τε και αυτον και μονην αντεισαγοντας αυτω της περι αυτους πολλης ευεργεσιας ευγνωμονως την υπερ της εαυτων σωτηριας ευχαριστηριον ομολογιαν, ην το θειον της πιστεως αινιττεται Συμβολον.
Ειτα τοις αγγελοις εναριθμιους αυτους καταστησας δια του Τρισαγιου και την αυτην εκεινοις επιστημην της αγιαστικης θεολογιας αυτοις χαρισαμενος τω Θεω και Πατρι προσαγει, υιοθετηθεντας τω Πνευματι δια της προσευχης, δι᾽ ης Πατερα καλειν τον Θεον ηξιωθησαν. Καντευθεν παλιν ωσπερ επιστημονως ηδη τους εν τοις ουσι παντας λογους περασαντας, προς την αγνωστον αγνωστως δια του "Εις αγιος" και των εξης αγει μοναδα, τη χαριτι ενωθεντας και κατα μεθεξιν προς αυτην ομοιωθεντας τη κατα δυναμιν αδιαιρετω ταυτοτητι.
ΙΔ. ΤΙΝΟΣ ΕΣΤΙ ΣΥΜΒΟΛΟΝ, ... Η ΘΕΙΑ ΤΟΥ ΑΓΙΟΥ ΕΥΑΓΓΕΛΙΟΥ ΑΝΑΓΝΩΣΙΣ
ΙΔ. Τινος εστι συμβολον, κατα το γενικως σημαινομενον, η θεια του αγιου Ευαγγελιου αναγνωσις
Γενικως δε την του κοσμου τουτου συντελειαν υποσημαινουσαν. Μετα γαρ την θειαν του αγιου Ευαγγελιου αναγνωσιν ο τε αρχιερευς κατεισι του θρονου, και η των κατηχουμενων και η των λοιπων των αναξιων της θειας των δειχθησομενων μυστηριων θεωριας απολυσις τε και εκβολη δια των λειτουργων γιγνεται, σημαινουσα και προτυπουσα δι᾽ εαυτης την αληθειαν, ης εικων υπαρχει και τυπος, και οιον εν τουτοις βοωσα, οτι μετα «το κηρυχθηναι το Ευαγγελιον», καθως γεγραπται, «της βασιλειας εν ολη τη οικουμενη εις μαρτυριον πασι τοις εθνεσι, τοτε ηξει το τελος», παραγινομενου κατα την δευτεραν αυτου παρουσιαν, εξ ουρανων δηλαδη, «μετα δοξης πολλης του μεγαλου Θεου και Σωτηρος ημων Ιησου Χριστου· αυτος γαρ ο Κυριος εν φωνη αρχαγγελου και εν σαλπιγγι Θεου καταβησεται απ᾽ ουρανου», φησιν ο θειος Αποστολος· και ποιουντος εκδικησιν εν τοις υπεναντιοις και αφοριζοντος δια των αγιων αγγελων τους πιστους απο των απιστων, και απο δικαιων τους αδικους, και [απο] των αγιων τους εναγεις, και απλως, ινα συνελων ειπω, [απο] των Πνευματι Θεου στοιχησαντων, τους οπισω σαρκος πορευθεντας, και επ᾽ αιωσι απειροις τε και ατελευτητοις, ως η των θειων λογιων αληθεια φησι, κατ᾽ αξιαν των βεβιωμενων εκαστω δικαιαν αποδιδοντος την αμοιβην.
ΙΕ. ΤΙΝΟΣ ΣΥΜΒΟΛΟΝ ΕΣΤΙ Η ΚΛΕΙΣΙΣ ΤΩΝ ΘΥΡΩΝ...
ΙΕ. Τινος συμβολον εστι η κλεισις των θυρων της αγιας Εκκλησιας, η μετα το αγιον Ευαγγελιον γιγνομενη
Η δε μετα την ιεραν αναγνωσιν του αγιου Ευαγγελιου και την εκβολην των κατηχουμενων γινομενη κλεισις των θυρων της αγιας του Θεου Εκκλησιας, την τε των υλικων δηλοι παροδον, και την γενησομενην μετα τον φοβερον εκεινον, αφορισμον, και την φοβερωτεραν ψηφον εις τον νοητον κοσμον, ητοι τον νυμφωνα του Χριστου, των αξιων εισοδον, και την εν ταις αισθησεσι της κατα την απατην ενεργειας τελειαν αποβολην.
ΙS. ΤΙ ΣΗΜΑΙΝΕΙ Η ΤΩΝ ΑΓΙΩΝ ΜΥΣΤΗΡΙΩΝ ΕΙΣΟΔΟΣ
ΙS. Τι σημαινει η των αγιων Μυστηριων εισοδος
Η δε των αγιων και σεπτων Μυστηριων εισοδος αρχη και προοιμιον εστιν—ως ο μεγας εκεινος εφασκε γερων— της γενησομενης εν ουρανοις καινης διδασκαλιας περι της οικονομιας του Θεου της εις ημας, και αποκαλυψις του εν αδυτοις της θειας κρυφιοτητος οντος μυστηριου της ημων σωτηριας. "Ου γαρ μη πιω», φησι προς τους εαυτου μαθητας ο Θεος και Λογος, "απ᾽ αρτι εκ του γεννηματος της αμπελου, εως της ημερας εκεινης, οταν αυτο πινω μεθ᾽ υμων καινον εν τη βασιλεια του Πατρος εμου».
ΙΖ. ΤΙΝΟΣ ΕΣΤΙ ΣΥΜΒΟΛΟΝ Ο ΘΕΙΟΣ ΑΣΠΑΣΜΟΣ
ΙΖ. Τινος εστι συμβολον ο θειος ασπασμος
Ο δε πασι προσφωνουμενος πνευματικος ασπασμος την εσομενην παντων προς αλληλους εν τω καιρω της των μελλοντων αρρητων αγαθων αποκαλυψεως, κατα πιστιν τε και αγαπην, ομονοιαν τε και ομογνωμοσυνην και ταυτοτητα λογικην, δι᾽ ην την προς τον Λογον και Θεον οικειωσιν οι αξιοι δεχονται, προτυποι και προδιαγραφει. Λογου γαρ συμβολον το στομα, καθ᾽ ον μαλιστα πασιν απαντες οι λογου μετειληφοτες, ως λογικοι, και τω πρωτω και μονω Λογω και παντος αιτιω λογου συμφυονται.
ΙΗ. ΤΙ ΣΗΜΑΙΝΕΙ ΤΟ ΘΕΙΟΝ ΤΗΣ ΠΙΣΤΕΩΣ ΣΥΜΒΟΛΟΝ
ΙΗ. Τι σημαινει το θειον της πιστεως Συμβολον
Η δε του θειου Συμβολου της πιστεως γινομενη παρα παντων ομολογια την εφ᾽ οις εσωθημεν παραδοξοις λογοις τε και τροποις της πανσοφου περι ημας του Θεου προνοιας γενησομενην μυστικην ευχαριστιαν κατα τον αιωνα τον μελλοντα προσημαινει, δι᾽ ης ευγνωμονα επι τη θεια ευεργεσια εαυτους συνιστωσιν οι αξιοι, πλην ταυτης των περι αυτους απειρων θειων αγαθων αντεισαγαγειν αλλο τι καθ᾽ οτιουν ουκ εχοντες.
ΙΘ. ΤΙ ΣΗΜΑΙΝΕΙ Η ΤΟΥ ΤΡΙΣΑΓΙΟΥ ΔΟΞΟΛΟΓΙΑ
ΙΘ. Τι σημαινει η του Τρισαγιου δοξολογια
Η δε γινομενη τρισση του αγιασμου της θειας υμνολογιας εκβοησις παρα παντος του πιστου λαου την προς τας ασωματους και νοερας δυναμεις κατα το μελλον φανησομενην ενωσιν τε και ισοτιμιαν παραδηλοι, καθ᾽ ην συμφωνως ταις ανω δυναμεσι δια ταυτοτητα της ατρεπτου περι Θεον αεικινησιας τρισιν αγιασμοις υμνειν τε και αγιαζειν την τρισυποστατον μιαν θεοτητα διδαχθησεται των ανθρωπων η φυσις.
Κ. ΤΙΝΟΣ ΕΣΤΙ ΣΥΜΒΟΛΟΝ Η ΑΓΙΑ ΠΡΟΣΕΥΧΗ ΤΟΥ «ΠΑΤΕΡ ΗΜΩΝ..».
Κ. Τινος εστι συμβολον η αγια προσευχη του «Πατερ ημων ο εν τοις ουρανοις ..».
Η δε παναγια τε και σεπτη του μεγαλου και μακαριου Θεου και Πατρος επικλησις της δοθησομενης ενυποστατου τε και ενυπαρκτου κατα δωρεαν και χαριν του αγιου Πνευματος υιοθεσιας εστι συμβολον, καθ᾽ ην πασης υπερνικωμενης τε και καλυπτομενης ανθρωπινης ιδιοτητος τη επιφοιτησει της χαριτος υιοι Θεου χρηματισουσι τε και εσονται παντες οι αγιοι, οσοι δι᾽ αρετων απ᾽ εντευθεν ηδη τω θειω της αγαθοτητος καλλει εαυτους λαμπρως τε και επιδοξως εφαιδρυναν.
ΚΑ. ΤΙ ΣΗΜΑΙΝΕΙ ΤΟ ΤΕΛΟΣ ΤΗΣ ΜΥΣΤΙΚΗΣ ΙΕΡΟΥΡΓΙΑΣ ΤΩΝ...
ΚΑ. Τι σημαινει το τελος της μυστικης ιερουργιας των εκφωνουμενων υμνων, τουτεστιν "Εις αγιος, εις Κυριος», και τα εξης
Η δε κατα το τελος της μυστικης ιερουργιας παρα παντος του λαου γινομενη του "Εις αγιος" και των εξης ομολογια την υπερ λογον και νουν προς το εν της θειας απλοτητος κρυφιον γενησομενην των μυστικως τε και σοφως κατα Θεον τετελεσμενων συναγωγην τε και ενωσιν δηλοι, εν τω αφθαρτω των νοητων αιωνι καθ᾽ ον της αφανους και υπεραρρητου δοξης το φως ενοπτευοντες της μακαριας μετα των ανω δυναμεων, και αυτοι δεκτικοι γιγνονται καθαροτητος· μεθ᾽ ην, ως τελος παντων, η του μυστηριου μεταδοσις γινεται μεταποιουσα προς εαυτην και ομοιους τω κατ᾽ αιτιαν αγαθω κατα χαριν και μεθεξιν αποφαινουσα τους αξιως μεταλαμβανοντας, εν μηδενι αυτου λειπομενους, κατα το εφικτον ανθρωποις και ενδεχομενον. Ωστε και αυτους δυνασθαι ειναι τε και καλεισθαι θεσει κατα την χαριν θεους, δια τον αυτους ολως πληρωσαντα ολον Θεον και μηδεν αυτων της αυτου παρουσιας κενον καταλειψαντα.
ΚΒ. ΠΩΣ ΚΑΙ ΤΙΝΙ ΤΡΟΠΩ ΚΑΙ Η ΤΗΣ ΨΥΧΗΣ ΚΑΘ᾽ ΕΑΥΤΗΝ...
ΚΒ. Πως και τινι τροπω και η της ψυχης καθ᾽ εαυτην νοουμενης επι του καθ᾽ εκαστον ιδικως εκθεωτικη και τελειοποιος δια των ειρημενων θεωρειται καταστασις
Δευρο δη ουν δια των αυτων οδω και ταξει βαινοντες παλιν τα αυτα και περι ψυχης γνωστικης θεωρησωμεν, και συναναβηναι μικρον κατα δυναμιν τω λογω μετ᾽ ευλαβειας προς υψηλοτεραν θεωριαν, σκοπησαι τε και κατανοησαι πως οι θειοι της αγιας Εκκλησιας θεσμοι την ψυχην επι την εαυτης τελειοτητα δι᾽ αληθους και ενεργους γνωσεως αγουσι, ποθουντα τον νουν και βουλομενον, Θεου χειραγωγουντος—ει δοκει—μη κωλυσωμεν.
ΚΓ. ΟΤΙ ΣΥΜΒΟΛΟΝ ΤΩΝ ΚΑΤΑ ΨΥΧΗΝ ΑΡΕΤΩΝ ΕΣΤΙΝ Η ΠΡΩΤΗ ΕΙΣΟΔΟΣ...
ΚΓ. Οτι συμβολον των κατα ψυχην αρετων εστιν η πρωτη εισοδος της αγιας συναξεως
Αθρει τοιγαρουν, οστις της μακαριας του Χριστου σοφιας γνησιος καθεστηκας εραστης, νοος οφθαλμοις κατα την πρωτην εισοδον της αγιας συναξεως απο της εξωθεν των υλικων πλανης και ταραχης, κατα το γεγραμμενον "Γυναικες ερχομεναι απο θεας», δευτε, της εν ειδει και σχηματι φημι κατα την προσοψιν των αισθητων περιπλανησεως· ου γαρ θεωριαν ειπειν αληθες, κατα τους ασοφους των παρ᾽ Ελλησι λεγομενων σοφων—μηδε γαρ σοφοι κληθειεν [αν] ποτε προς ημων οι τον Θεον γνωναι δια των αυτου ποιηματων μη δυνηθεντες η μη βουληθεντες—των αισθητων λεγω την επιφανειαν, καθ᾽ ην ο διηνεκης των αισθητων προς αλληλα συνεστηκε πολεμος, πασι την δι᾽ αλληλων φθοραν ενεργων, παντων φθειροντων αλληλα και εν αλληλοις φθειρομενων· και τουτο μονον παγιον εχοντα, το αστατειν και φθειρεσθαι και μηδεποτε συμβαινειν αλληλοις κατα διαμονην αμαχον δυνασθαι και αστασιαστον, ερχομενην τε την ψυχην και προτροπαδην φευγουσαν και ωσπερ εις Εκκλησιαν και ασυλον ειρηνης ανακτορον την εν πνευματι φυσικην θεωριαν την αμαχον και πασης ελευθεραν ταραχης μετα Λογου τε και υπο του Λογου του μεγαλου και αληθους ημων Θεου και αρχιερεως εισερχομενην, και ως δια συμβολων των γινομενων θειων αναγνωσματων, τους των οντων διδασκομενην λογους και το θαυμαστον και μεγα της εν νομω και προφηταις δηλουμενης θειας προνοιας μυστηριον, καθ᾽ εκαστον τε δεξαμενην υπερ της εν τουτοις καλης μαθητειας θεοθεν δια των αγιων δυναμεων νοερως κατα διανοιαν αυτη διαλεγομενων τας ειρηνοδωρους σημειωσεις μετα της ρωστικης και συντηρητικης θελξεως της θειας και διαπυρου κατα Θεον εφεσεως, δια της μυστικως υπαδομενης αυτη νοητως των θειων ασματων ηδονης.
Παλιν εκ τουτων μεταβαινουσαν και συναγομενην επι την μιαν και μονην και ενιαιως τουτους συλλαμβανουσαν τους λογους κορυφην, λεγω δε το αγιον Ευαγγελιον, εν ω παντες της τε προνοιας και των οντων οι λογοι κατα μιαν περιοχης δυναμιν ενοειδως προϋφεστηκασι. Μεθ᾽ ο κατ᾽ αισθησιν θειαν αυτον οραν ενεστι παλιν θεμιτον τοις φιλοθεοις αταρβητοις νοος ομμασι παραγινομενον ουρανοθεν αυτη τον Λογον και Θεον, ως η του αρχιερεως απο του θρονου του ιερατικου σημαινει καταβασις, και τελειον αυτης διακρινοντα κατηχουμενων δικην τους ετι την αισθησιν και το κατ᾽ αυτην μεριστον φαντασιουμενους λογισμους.
Καντευθεν παλιν εξω γενομενην των αισθητων, ως η των θυρων της αγιας του Θεου Εκκλησιας νοειν υποτιθεται κλεισις, επι την δηλουμενην δια της εισοδου των αρρητων μυστηριων αϋλον και απλην και αναλλοιωτον και θεοειδη και παντος ελευθεραν ειδους και σχηματος επιστημην των νοητων αγοντα, καθ᾽ ην συναγαγουσαν προς μεν εαυτης τας οικειας δυναμεις, προς δε τον Λογον εαυτην καταντα, δια του νοερου ασπασμου ενωσασαν τους περι εαυτην αρρητους της σωτηριας και λογους και τροπους, δια του Συμβολου της πιστεως ευχαριστως ομολογειν εκδιδασκοντα.
Επι τουτοις δε παλιν, ως ηδη λοιπον κατα δυναμιν απλην και αδιαιρετον δια μαθητειας γνωσει περιλαβουσαν τους τε των αισθητων και των νοητων λογους, επι την γνωσιν της εκφανους αυτην αγοντα θεολογιας μετα την παντων διαβασιν και την ισην τοις αγγελοις κατα το εφικτον αυτη παρεχομενον νοησιν και τοσουτον διδασκοντα σωφρονως αυτην, οσον ειδεναι Θεον ενα, μιαν ουσιαν, υποστασεις τρεις· μοναδα ουσιας τρισυποστατον και τριαδα υποστασεων ομοουσιον, μοναδα εν τριαδι και τριαδα εν μοναδι· ουκ αλλην και αλλην, ουδ᾽ αλλην παρ᾽ αλλην, ουδε δι᾽ αλλης αλλην, ου δ᾽ αλλην εν αλλη, ουδε εξ αλλης αλλην· αλλα την αυτην εν εαυτη, και καθ᾽ εαυτην εφ᾽ εαυτην, εαυτη ταυτην και μοναδα και τριαδα ασυγχυτον τε και ασυγχυτως την ενωσιν εχουσαν και την διακρισιν αδιαιρετον τε και αμεριστον· μοναδα μεν κατα τον της ουσιας, ητοι τον του ειναι λογον, αλλ᾽ ου κατα συνθεσιν η συναιρεσιν η την οιανουν συγχυσιν, τριαδα δε κατα τον του πως υπαρχειν και υφεσταναι λογον, αλλ᾽ ου κατα διαιρεσιν η αλλοτριωσιν η τον οιονουν μερισμον.
Ου γαρ μεμερισται ταις υποστασεσιν η μονας, ουδε σχετικως ενεστι και επιθεωρειται αυταις, ουδε συντεθεινται εις μοναδα αι υποστασεις η συναιρεσει αυτην εκπληρουσιν, αλλα την αυτην εαυτη ταυτον, αλλως μεντοι και αλλως. Μονας γαρ εστι ασυγχυτος τη ουσια και τω κατ᾽ αυτην απλω λογω η αγια Τριας των υποστασεων, και τριας εστι ταις υποστασεσι και τω τροπω της υπαρξεως η αγια Μονας. Την αυτην ολην τουτο κακεινο διαφορως, κατ᾽ αλλον και αλλον, ως ειρηται, λογον νοουμενην· μιαν και μονην, αδιαιρετον τε και ασυγχυτον, και απλην και αμειωτον και απαραλλακτον θεοτητα· μοναδα κατα την ουσιαν ολην υπαρχουσαν, και ολην τριαδα την αυτην ταις υποστασεσι, και μιαν ενος τρισσοφαους ακτινα φωτος μονοειδως επιλαμπουσαν.
Εφ᾽ ω και την ψυχην, ομοτιμως τοις αγιοις αγγελοις τους εκφανεις και εφικτους τη κτισει περι θεοτητος δεξαμενην λογους και συμφωνως αυτοις ασιγητως ανυμνειν μαθουσαν τριαδικως την μιαν θεοτητα, επι την κατα χαριν δι᾽ ομοιοτητος εμφερους υιοθεσιαν αχθηναι, δι᾽ ης μετ᾽ ευχας τον Θεον Πατερα μυστικον τε χαριτι και μονον εχουσα προς το εν της αυτου κρυφιοτητος κατ᾽ εκστασιν παντων συναχθησεται, και τοσουτον πεισεται μαλλον η γνωσεται τα θεια, οσον μη εαυτης ειναι βουλεσθαι, μηδε εξ εαυτης υφ᾽ εαυτης η αλλου τινος γνωσθηναι δυνασθαι, η μονου του ολην αγαθοπρεπως αυτην ανειληφοτος ολου Θεου, και ολον αυτη θεοπρεπως ολη, και απαθως εαυτον ενιεντος και ολην θεοποιησαντος· ως ειναι, καθως φησιν ο παναγιος Αρεοπαγιτης Διονυσιος, εικονα και φανερωσιν του αφανους φωτος, εσοπτρον ακραιφνες, διειδεστατον, αλωβητον, αχραντον, ακηλιδωτον, εισδεχομενον ολην, ει θεμις ειπειν, την ωραιοτητα του αγαθοτυπου, θεοειδως και αμειωτως επιλαμπον εν εαυτω, καθαπερ οιον τε εστι, την αγαθοτητα της εν αδυτοις σιγης.
ΚΔ. ΤΙΝΩΝ ΕΣΤΙΝ ΕΝΕΡΓΗΤΙΚΗ ΤΕ ΚΑΙ ΑΠΟΤΕΛΙΣΤΙΚΗ ΜΥΣΤΗΡΙΩΝ, ΔΙΑ...
ΚΔ. Τινων εστιν ενεργητικη τε και αποτελιστικη μυστηριων, δια των τελουμενων κατα την αγιαν συναξιν θεσμων εν τοις πιστοις και πιστως συναγομενοις, η παραμενουσα του αγιου Πνευματος χαρις
Τοιγαρουν ωετο δειν ο μακαριος γερων και παρακαλειν ουκ επαυετο παντα Χριστιανον τη αγια του Θεου Εκκλησια σχολαζειν και μη απολιμπανεσθαι ποτε της εν αυτη τελουμενης αγιας συναξεως, δια τε τους παραμενοντας αυτη αγιους αγγελους, και απογραφομενους εκαστοτε τους εισιοντας και εμφανιζοντας τω Θεω και τας υπερ αυτων δεησεις ποιουμενους, και δια την αορατως αει μεν παρουσαν του αγιου Πνευματος χαριν, ιδιοτροπως δε μαλιστα κατα τον καιρον της αγιας συναξεως, και εκαστον των ευρισκομενων μεταποιουσαν τε και μετασκευαζουσαν, και αληθες μεταπλαττουσαν επι το θειοτερον αναλογως εαυτω, και προς το δηλουμενον δια των τελουμενων μυστηριων αγουσαν· καν αυτος μη αισθανηται, ειπερ των ετι κατα Χριστον νηπιων εστι και εις το βαθος των γινομενων οραν αδυνατει, και την δηλουμενην δι᾽ εκαστου των τελουμενων θειων συμβολων της σωτηριας εν αυτω χαριν ενεργουσαν, καθ᾽ ειρμον και ταξιν απο των προσεχων μεχρι του παντων τελους οδευουσαν.
Κατα μεν πρωτην εισοδον απιστιας αποβολην, πιστεως αυξησιν, κακιας μειωσιν, αρετης επιδοσιν, αγνοιας αφανισμον, γνωσεως προσθηκην. Δια δε της ακροασεως των θειων λογιων τας των ειρημενων τουτων, πιστεως φημι και αρετης και γνωσεως, παγιας και αμεταθετους εξεις τε και διαθεσεις. Δια δε των επι τουτοις θειων ασματων την προς τας αρετας της ψυχης εκουσιον συγκαταθεσιν και την επ᾽ αυταις εγγινομενην αυτη νοεραν ηδονην και τερπνοτητα.
Δια δε της ιερας αναγνωσεως του αγιου Ευαγγελιου την του χοϊκου φρονηματος, ωσπερ αισθητου κοσμου, συντελειαν. Δια δε της μετα ταυτα των θυρων κλεισεως την κατα διαθεσιν απο τουτου του φθαρτου κοσμου προς τον νοητον κοσμον μεταβασιν της ψυχης και μεταθεσιν, δι᾽ ης τας αισθησεις θυρων δικην μυσασα, των καθ᾽ αμαρτιαν ειδωλων καθαρας απεργαζεται. Δια δε της εισοδου των αγιων μυστηριων την τελειωτεραν και μυστικωτεραν και καινην περι την εις ημας οικονομιαν του Θεου διδασκαλιαν και γνωσιν. Δια δε του θειου ασπασμου την παντων προς παντας και προς εαυτον εκαστου προτερον και τον Θεον ομονοιας και ομογνωμοσυνης και αγαπης ταυτοτητα. Δια δε της του Συμβολου της πιστεως ομολογιας την επι τοις παραδοξοις τροποις της σωτηριας ημων προσφορον ευχαριστιαν.
Δια δε του Τρισαγιου την προς τους αγιους αγγελους ενωσιν τε και ισοτιμιαν και την απαυστον της αγιαστικης δοξολογιας του Θεου συμφωνον ευτονιαν. Δια δε της προσευχης, δι᾽ ης Πατερα καλειν τον Θεον αξιουμεθα, την εν χαριτι του αγιου Πνευματος αληθεστατην υιοθεσιαν. Δια δε του "Εις αγιος" και των εξης την προς αυτον τον Θεον ενοποιον χαριν και οικειοτητα. Δια δε της αγιας μεταληψεως των αχραντων και ζωοποιων μυστηριων την προς αυτον κατα μεθεξιν ενδεχομενην δι᾽ ομοιοτητος κοινωνιαν τε και ταυτοτητα, δι᾽ ης γενεσθαι θεος εξ ανθρωπου καταξιουται ο ανθρωπος.
Ων γαρ ενταυθα κατα την παρουσαν ζωην δια της εν πιστει χαριτος πιστευομεν μετειληφεναι δωρεων του αγιου Πνευματος, τουτων εν τω μελλοντι αιωνι κατα αληθειαν ανυποστατως [ενυποστατως] αυτω τω πραγματι κατα την απτωτον ελπιδα της πιστεως ημων και την του επαγγειλομενου βεβαιαν και απαραβατον υποσχεσιν, φυλαξαντες κατα δυναμιν τας εντολας πιστευομεν καταληψεσθαι, μεταβαινοντες απο της εν πιστει χαριτος εις την κατ᾽ ειδος χαριν, μεταποιουντος ημας προς εαυτον δηλαδη του Θεου και Σωτηρος ημων Ιησου Χριστου, τη περιαιρεσει των εν ημιν της φθορας γνωρισματων, και τα παραδειχθεντα δια των ενταυθα αισθητων συμβολων ημιν αρχετυπα χαριζομενου μυστηρια.
ΑΝΑΚΕΦΑΛΑΙΩΣΙΣ
Δια δε το ευμνημονευτον, ει δοκει, την των ειρημενων δυναμιν κατ᾽ επιτομην επιδραμοντες, ουτω κεφαλαιωσωμεν. Εστι μεν ουν η αγια Εκκλησια τυπος, ως ειρηται, και εικων του μεν Θεου, οτι δι᾽ αυτης εργαζεται κατα την απειρον αυτου δυναμιν και σοφιαν περι τας διαφορους των οντων ουσιας ασυγχυτον ενωσιν, ως δημιουργος κατ᾽ ακρον εαυτω συνεχων και κατα μιαν της πιστεως και χαριν και κλησιν τους πιστους αλληλοις ενοειδως συναπτουσα, τους δε πρακτικους και εναρετους, κατα μιαν γνωμης ταυτοτητα, τους δε θεωρητικους και γνωστικους προς τουτοις και καθ᾽ ομονοιαν αρραγη και αδιαιρετον.
Του δε κοσμου, του τε νοητου και του αισθητου τυπος εστιν, ως του [μεν] νοητου κοσμου το ιερατειον συμβολον εχουσα, του αισθητου δε, τον ναον.
Ανθρωπου δε παλιν εικων εστιν, ως την ψυχην δια του ιερατειου μιμουμενη, το δε σωμα δια του ναου προβαλλομενη. Αυτης δε της ψυχης καθ᾽ εαυτην νοουμενης τυπος εστι και εικων, ως του [μεν] θεωρητικου δια του ιερατειου φερουσα το επιδοξον, του δε πρακτικου δια του ναου κοσμιον εχουσα.
Της δε τελουμενης εν αυτη αγιας συναξεως η μεν πρωτη εισοδος γενικως μεν δηλοι την πρωτην του Θεου ημων παρουσιαν, ιδικως δε την δι᾽ αυτου και συν αυτω των εξ απιστιας εις πιστιν και απο κακιας εις αρετην και απο αγνωσιας εις γνωσιν εισαγομενων επιστροφην.
Τα δε γινομενα μετ᾽ αυτην αναγνωσματα γενικως μεν τα θεια θεληματα τε και βουληματα, καθ᾽ α χρη τους παντας παιδευεσθαι τε και πολιτευεσθαι, μηνυει· ιδικως δε την κατα την πιστιν διδασκαλιαν και προκοπην των πιστευσαντων, και των πρακτικων την κατ᾽ αρετην παγιαν διαθεσιν, καθ᾽ ην τω θειω νομω στοιχουντες των εντολων ανδρικως τε και ακλονητως ιστανται προς τας μεθοδειας του διαβολου, και τας αντικειμενας ενεργειας διαδιδρασκουσι, και των γνωστικων την κατα θεωριαν εξιν, καθ᾽ ην τους των αισθητων και της επ᾽ αυτοις προνοιας πνευματικους κατα δυναμιν συλλεγομενοι λογους, απλανως προς την αληθειαν φερονται.
Τα δε θεια των ασματων μελισματα την εγγινομενην ταις απαντων ψυχαις θειαν ηδονην και τερπνοτητα, καθ᾽ ην μυστικως ρωννυμεναι των μεν παρελθοντων της αρετης επιλανθανονται πονων, προς δε την των λειπομενων θειων και ακηρατων αγαθων νεαζουσι ευτονον εφεσιν.
Το δε αγιον Ευαγγελιον γενικως μεν συμβολον εστι της συντελειας του αιωνος τουτου, ιδικως δε των μεν πιστευσαντων δηλοι τον παντελη της αρχαιας πλανης αφανισμον, των δε πρακτικων την νεκρωσιν και συντελειαν του κατα σαρκα νομου τε και φρονηματος, των δε γνωστικων την προς τον συνεκτικωτατον λογον των πολλων και διαφορων λογων συναγωγην τε και αναφοραν, συντελεσθεισης αυτοις και περατωθεισης της διεξοδικωτερας και ποικιλοτερας φυσικης θεωριας.
Η δε του αρχιερεως απο του θρονου καταβασις και η των κατηχουμενων εκβολη γενικως μεν σημαινει την απ᾽ ουρανου δευτεραν του μεγαλου Θεου και Σωτηρος ημων Ιησου Χριστου παρουσιαν και τον απο των αγιων αφορισμον των αμαρτωλων και την δικαιαν προς την εκαστου αξιαν αμοιβην, ιδικως δε, την τελειαν εν πιστει των πιστευσαντων πληροφοριαν, ην ποιει παραγινομενος αορατως ο Θεος και Λογος, δι᾽ ης πας ετι καθ᾽ οτιουν σκαζων κατα την πιστιν λογισμος, κατηχουμενου τροπον, αυτων απελαυνεται· των δε πρακτικων την τελειαν απαθειαν, δι᾽ ης πας εμπαθης και αφωτιστος λογισμος της ψυχης απογινεται· των δε γνωστικων την συνεκτικην επιστημην των επεγνωσμενων, δι᾽ ης πασαι των υλικων αι εικονες της ψυχης εκδιωκονται.
Η δε κλεισις των θυρων, και η των αγιων Μυστηριων εισοδος και ο θειος ασπασμος και η του Συμβολου της πιστεως εκφωνησις, γενικως μεν δηλοι την των αισθητων παροδον και την των νοητων φανερωσιν, και την καινην του περι ημας θειου μυστηριου διδαχην, και την προς παντας παντων εαυτους τε και τον Θεον γενησομενην ομονοιας και ομογνωμοσυνης και αναγκης ταυτοτητα, και την εφ᾽ οις εσωθημεν τροποις ευχαριστιαν· ιδικως δε των μεν πιστων την απο της πλανης πιστεως εις την εν δογμασι διδαχην και μυησιν και ομοφωνιαν και ευσεβειαν προκοπην.
Το γαρ πρωτον η των θυρων δηλοι κλεισις, το δευτερον δε η των αγιων εισοδος, το δε τριτον ο ασπασμος, και το τεταρτον η εκφωνησις του Συμβολου· των δε πρακτικων, την απο πραξεως εις θεωριαν μυσαντων τας αισθησεις και εξω σαρκος και κοσμου γενομενων δια της αποβολης των κατ᾽ αυτας ενεργειων μεταθεσιν, και την απο του τροπου των εντολων εις τον λογον αυτων αναβασιν, και την αυτων των εντολων κατα τους οικειους λογους συγγενη προς τας δυναμεις της ψυχης οικειοτητα τε και ενωσιν, και την προς θεολογικην ευχαριστιαν επιτηδειον εξιν· των δε γνωστικων την απο της φυσικης θεωριας εις την των νοητων απλην κατανοησιν, καθ᾽ ην ουδαμως δι᾽ αισθησεως η τινος των φαινομενων ετι τον θειον και αρρητον μεταδιωκουσι λογον, και την προς την ψυχην των αυτης δυναμεων ενωσιν, και την κατα νουν ενοειδως συλλαμβανουσαν τον της προνοιας λογον απλοτητα.
Η δε του Τρισαγιου απαυστος των αγιων αγγελων αγιαστικη δοξολογια γενικως μεν σημαινει την αμα τε και εν ταυτω γενησομενην κατα τον αιωνα τον μελλοντα των ουρανιων και επιγειων δυναμεων ισην και πολιτειαν και αγωγην και συμφωνιαν της θειας δοξολογιας, αθανατισθεντος τοις ανθρωποις του σωματος δια της αναστασεως και μηκετι βαρουντος την ψυχην τη φθορα και βαρουμενου, αλλα δια της εις αφθαρσιαν αλλαγης προς υποδοχην παρουσιας Θεου λαβοντος και δυναμιν και επιτηδειοτητα· ιδικως δε των μεν πιστων την προς αγγελους κατα την πιστιν θεολογικην αμιλλαν, των δε πρακτικων την ισαγγελον, ως εφικτον ανθρωποις, κατα τον βιον λαμπροτητα και την ευτονιαν της θεολογικης υμνολογιας, των δε γνωστικων τας ισαγγελους κατα το δυνατον ανθρωποις περι θεοτητος νοησεις τε και υμνησεις και αεικινησιας.
Η δε μακαρια του μεγαλου Θεου και Πατρος επικλησις και η του "Εις αγιος" και των εξης εκφωνησις και η των αγιων και ζωοποιων μυστηριων μεταληψις, την επι πασι και επι παντων των αξιων εσομενην δια την αγαθοτητα του Θεου υμων υιοθεσιαν, ενωσιν τε και οικειοτητα και ομοιοτητα θειαν και θεωσιν δηλοι· δι᾽ ης παντα εν πασιν εσται τοις σωζομενοις αυτος ο Θεος ομοιως, ως καλλος αρχετυπον κατ᾽ αιτιαν εμπρεπων τοις αυτω δι᾽ αρετης και γνωσεως κατα χαριν ομοιως συμπρεπουσι.
Πιστους δε και εναρετους και γνωστικους εκαλει τους εισαγομενους και τους προκοπτοντας και τους τελειους, ηγουν δουλους και μισθιους και υιους, τας τρεις ταξεις των σωζομενων. Δουλοι γαρ εισι πιστοι, οι φοβω των ηπειλημενων εκπληρουντες του δεσποτου τας εντολας και τοις πιστευθεισιν ευνοϊκως επεργαζομενοι· μισθιοι δε οι ποθω των επηγγελμενων αγαθων βασταζοντες μεθ᾽ υπομονης το βαρος της ημερας και τον καυσωνα, τουτεστι την εμφυτον και συνεζευγμενην τη παρουση ζωη εκ της προπατορικης καταδικης θλιψιν και τους επ᾽ αυτη υπερ της αρετης πειρασμους, και ζωης ζωην σοφως κατ᾽ αυθαιρετον γνωμην ανταλλασσοντες, της παρουσης την μελλουσαν· υιοι δε οι μητε φοβω των ηπειλημενων, μητε ποθω των επηγγελμενων, αλλα τροπω και εξει της προς το καλον κατα γνωμην της ψυχης ροπης τε και διαθεσεως μηδεποτε του Θεου χωριζομενοι κατ᾽ εκεινον τον υιον, προς ον ειρηται "τεκνον, συ παντοτε μετ᾽ εμου ει, και τα εμα παντα σα εστι», τουτο κατα την εν χαριτι θεσιν ενδεχομενως υπαρχοντες, οπερ ο Θεος κατα την φυσιν και αιτιαν και εστι και πιστευεται.
Μη τοινυν απολειφθωμεν της αγιας του Θεου Εκκλησιας, τοσαυτα κατα την των τελουμενων θειων συμβολων αγιαν διαταξιν της σωτηριας ημων περιεχουσης μυστηρια, δι᾽ ων εκαστον ημων καλως μαλιστα πολιτευομενον αναλογως εαυτω κατα Χριστον δημιουργουσα το δοθεν δια του αγιου βαπτισματος εν Πνευματι αγιω χαρισμα της υιοθεσιας εις φανερωσιν αγει κατα Χριστον πολιτευομενον αλλα παση δυναμει τε και σπουδη παραστησωμεν εαυτους αξιους των θειων χαρισματων δι᾽ εργων αγαθων ευαρεστουντας τω Θεω μη αναστρεφομενοι "κατα τα εθνη τα μη ειδοτα Θεον εν παθει επιθυμιας», αλλα, καθως φησιν ο αγιος Αποστολος, "νεκρωσαντες τα μελη τα επι της γης, πορνειαν, ακαθαρσιαν, παθος, επιθυμιαν κακην, και την πλεονεξιαν, ητις εστιν ειδωλολατρεια, δι᾽ α ερχεται η οργη επι τους υιους της απειθειας, οργην τε πασαν και θυμον και αισχρολογιαν και ψευδος», και, [ως] συντομως ειπειν, "παντα τον παλαιον ανθρωπον, τον φθειρομενον κατα τας επιθυμιας της απατης, αποθεμενοι συν ταις πραξεσιν αυτου και ταις επιθυμιαις, αξιως του Θεου περιπατησωμεν, του καλεσαντος ημας εις την αυτου βασιλειαν και δοξαν· ενδυσαμενοι σπλαγχνα οικτιρμου, χρηστοτητα, ταπεινοφροσυνην, πραΰτητα, μακροθυμιαν· ανεχομενοι αλληλων εν αγαπη, και χαριζομενοι εαυτοις εαν τις προς τινα εχη μομφην, καθως και ο Κυριος εχαρισατο ημιν, επι πασι τε τον συνδεσμον τελειοτητος, την αγαπην και την ειρηνην, εις ην και εκληθημεν εν ενι σωματι», και, ινα συνελων ειπω, "τον νεον ανθρωπον, τον ανακαινουμενον εις επιγνωσιν κατ᾽ εικονα του κτισαντος αυτον».
Ουτω γαρ αν βιουντες δυνηθειημεν προς το τελος ελθειν των θειων επαγγελιων μετ᾽ ελπιδος αγαθης, "πληρωθηναι τε την επιγνωσιν του θεληματος αυτου και παση σοφια και συνεσει πνευματικη καρποφορουντες και αυξανομενοι τη επιγνωσει Κυριου, εν παση δυναμει δυναμουμενοι κατα το κρατος της δοξης αυτου, εις πασαν οικοδομην και μακροθυμιαν μετα χαρας, ευχαριστουντες τω Πατρι, τω ικανωσαντι ημας εις την μεριδα του κληρου των αγιων εν τω φωτι».
Σαφης δε της χαριτος ταυτης εστιν αποδειξις η προς το συγγενες δι᾽ ευνοιας εκουσιος συνδιαθεσις, ης εργον εστιν, ως Θεον, οικειουσθαι κατα δυναμιν τον καθ᾽ οτιουν της ημων επικουριας δεομενον ανθρωπον, και μη εαν ατημελητον και απρονοητον, αλλα σπουδη τη πρεπουση κατ᾽ ενεργειαν ενδεικνυσθαι ζωσαν την εν ημιν προς τε τον Θεον και τον πλησιον διαθεσιν. Εργον γαρ αποδειξις διαθεσεως. Ουδεν γαρ ουτε προς δικαιοσυνην ουτω ραδιον εστιν, ουτε προς θεωσιν—ιν᾽ ουτως ειπω—την προς Θεον εγγυτητα καθεστηκεν επιτηδειον, ως ελεος εκ ψυχης εις τους δεομενους μεθ᾽ ηδονης και χαρας προσφερομενος. Ει γαρ Θεον ο Λογος τον ευ παθειν δεομενον εδειξεν· "Εφ᾽ οσον γαρ εποιησατε, φησιν, ενι τουτων των ελαχιστων, εμοι εποιησατε».
Θεος δε ο ειπων, πολλω μαλλον τον ευ ποιειν δυναμενον και ποιουντα, δειξει αληθως κατα χαριν και μεθεξιν οντα Θεον, ως την αυτου της ευεργεσιας ευμιμητως ανειλημμενον ενεργειαν τε και ιδιοτητα. Και ει Θεος ο πτωχος, δια την του δι᾽ ημας πτωχευσαντος Θεου συγκαταβασιν, και εις εαυτον εκαστου συμπαθως αναδεχομενου παθη και μεχρι της συντελειας του αιωνος κατα την αναλογιαν του εν εκαστω παθους αει δι᾽ αγαθοτητα πασχοντος μυστικως, πλεον δηλονοτι κατα τον εικοτα λογον εσται Θεος, ο κατα μιμησιν του Θεου δια φιλανθρωπιαν τα των παθοντων παθη δι᾽ εαυτου θεοπρεπως εξιωμενος, και την αυτην τω Θεω κατα αναλογιαν της σωστικης προνοιας κατα διαθεσιν εχων δεικνυμενος δυναμιν.
Τις ουν αρα προς αρετην ουτω βραδυς εστι και δυσκινητος, ωστε μη εφιεσθαι θεοτητος, ουτως ευωνου τε και ευποριστου και ραδιας ουσης της κτησεως; Ασφαλης δε τουτων εστι και ασυλος φυλακη, και ευμαρης προς σωτηριαν οδος· ης, οιμαι, χωρις κατ᾽ αληθειαν ουδεν εσται των αγαθων αβλαβως τω εχοντι συντηρουμενον· η αυτοπραγια, ειτουν ιδιοπραγια, δι᾽ ης τα καθ᾽ εαυτους σκοπειν τε και διασκεπτεσθαι μονους μανθανοντες του παρ᾽ αλλων διακενης βλαβην εχειν ελευθερουμεθα.
Ει γαρ εαυτους μονους οραν τε και εταζειν μαθοιμεν, ουδεποτε τοις των αλλων, ως δ᾽ αν εχοντα τυχωσιν, επιθησομεθα· γινωσκοντες ενα μονον κριτην σοφον τε και δικαιον τον Θεον, τον σοφως τε και δικαιως παντα τα γινομενα κρινοντα, καθ᾽ ον γεγενηται λογον, αλλ᾽ ου καθ᾽ ον πεφανερωται τροπον· ον ισως αν δυναιντο και ανθρωποι κρινειν, αμυδρως εις το φαινομενον βλεποντες, περι ο ου παντως εστιν η αληθεια, ουδε των γινομενων λογος.
Ο δε Θεος το αφανες τε κινημα της ψυχης, και την αορατον ορμην, και τον λογον αυτον, καθ᾽ ον ωρμηται η ψυχη, και τον του λογου σκοπον, τουτεστι το παντος πραγματος προεπινοουμενον τελος βλεπων, κρινει δικαιως, ως εφην, παντα τα παρα των ανθρωπων πραττομενα οπερ ει κατορθωσαι σπουδασομεν, και εαυτοις εαυτους περιορισομεν τοις εκτος ουκ επιφυομενοι, ουτε οραν, ουτε ακουειν, ουτε λαλειν, τον οφθαλμον, η το ους, η την γλωσσαν τα των αλλων αφησομεν, ει μεν οιον τε εστι, παντελως, ει δε μηγε, συμπαθως μαλλον, αλλ᾽ ου μη εμπαθως τουτοις ενεργειν, και εις κερδος ημετερον οραν τε και ακουειν, και λαλειν επιτρεποντες και τοσουτον μονον, οσον τω ηνιοχουντι ταυτα θειω λογω δοκει.
Ουδεν γαρ τουτων των οργανων προς αμαρτιαν εστιν ευολισθοτερον, μη λογω παιδαγωγουμενων· και ουδεν παλιν προς σωτηριαν αυτων ετοιμοτερον, τασσοντος αυτα του λογου και ρυθμιζοντος και εφ᾽ α δει και βουλεται αγοντος.
Μη τοινυν αμελησωμεν κατα δυναμιν του πειθεσθαι τω Θεω, καλουντι ημας εις ζωην αιωνιον και μακαριον τελος δια της εργασιας των αυτου θειων τε και σωτηριων εντολων, ινα λαβωμεν ελεος, και χαριν ευρωμεν εις ευκαιρον βοηθειαν· "η γαρ χαρις», φησιν ο θειος Αποστολος, "μετα παντων των αγαπωντων τον Κυριον ημων Ιησουν Χριστον εν αφθαρσια», τουτεστι των μετα της κατ᾽ αρετην αφθαρσιας και της κατα τον βιον καθαρας τε και ανυποκριτου σεμνοτητος αγαπωντων τον Κυριον εν τω ποιειν αυτου τα θεληματα και μη παραφθειροντων τι των θειων αυτου προσταγματων.
Ταυτα μεν εγω περι τουτων δια τον της υπακοης μισθον, κατα δυναμιν, ως εδιδαχθην, εξεθεμην, των μυστικωτερων τε και υψηλοτερων αψασθαι μη τολμησας· απερ ει ποθει τις γνωναι των φιλομαθων, τοις περι τουτων τω αγιω Διονυσιω τω Αρεοπαγιτη ενθεως πονηθεισιν εντυχοι και ευρησει κατ᾽ αληθειαν μυστηριων αρρητων αποκαλυψιν, δια της θειας αυτου και διανοιας και γλωττης χαρισθεισαν τω των ανθρωπων γενει, "δια τους μελλοντας κληρονομειν σωτηριαν». Και ει μεν πολυ της υμων επιθυμιας ουκ αποπεπτωκε, τω Χριστω χαρις τω χορηγω των καλων, και υμιν τοις λεχθηναι ταυτα βιασαμενοις. Ει δε μακραν που και πολυ της ελπιδος απολειπεται, τι παθω η τι δρασω, περι το λεγειν ασθενησας;
Συγγνωστον γαρ, ου τιμωρητον, η ασθενεια· και αποδεκτον μαλλον, αλλ᾽ ου μεμπτον το εγχωρουν και ενδεχομενον, και μαλισθ᾽ υμιν, τοις αγαπαν δια τον Θεον προθεμενοις.
Και Θεω δε φιλον το κατα δυναμιν απαν γνησιως εκ ψυχης προσαγομενον, καν μικρον συγκρισει μεγαλων υπαρχον φανησεται· ος ουδε την χηραν τα δυο λεπτα προσκομισασαν απωσατο, ητις ποτε ην η χηρα αυτη και τα δυο λεπτα, ειτε ψυχη κακιας χηρευουσα, και ωσπερ ανδρα τον παλαιον μεν αποβαλομενη νομον, ουπω δε της προς τον Λογον και Θεον ακρας συναφειας αξια, προσαγουσα δε ομως αυτω αρραβωνος λογω ωσπερ λεπτα, τον τεως συμμετρον λογον και βιον, η πιστιν και αγαθην συνειδησιν, η την περι των καλων εξιν και ενεργειαν, η την τουτοις προσφορον θεωριαν και πραξιν, η την αναλογον γνωσιν και αρετην· η τους μικρον υπερ ταυτα, φημι δε τους εν τω φυσικω και τω γραπτω νομω λογους, ους η ψυχη κεκτημενη, κατ᾽ εκστασιν τουτων και αφεσιν ως ολου βιου και ζωης μονω συναφθηναι τω Λογω και Θεω βουλομενη προσαγει, και των κατα φυσιν και νομον βιαιων τροπων τε και θεσμων και εθων, ωσπερ ανδρων χηρευειν δεχεται, ειτε τι αλλο τουτων πνευματικωτερον, και μονοις θεωρητον τοις καθαροις την διανοιαν, δια του καθ᾽ ιστοριαν πληρωθεντος γραμματος ο λογος αινιττεται.
Παντα γαρ τω κατα θεολογιαν εποπτικω συγκρινομενα λογω, τα εν ανθρωποις δοκουντα κατ᾽ αρετην ειναι μεγαλα, μικρα τυγχανει. Πλην γε οτι καν μικρα, και εξ υλης ευτελους και ου πολυ τιμιας, αλλ᾽ ουν τοις εκ χρυσου νομισμασι της εν υλαις τιμιωτερας, α προσφερουσιν οι ευπορωτεροι, κατα το ισον τον βασιλικον χαρακτηρα φεροντα, κατα [και το] πλεον ισως εχοντα της προσαγουσης την εξ ολης διαθεσεως προθεσιν.
Ταυτην καγω μιμουμενος την χηραν, Θεω τε και υμιν, ηγαπημενοι, τα μικρα ταυτα και ευτελη και εξ ευτελους και πτωχης διανοιας και γλωσσης προενηνεγμενα νοηματα τε και ρηματα ωσπερ λεπτα, περι ων εκελευσατε, προσενηνοχα, παρακαλων την ευλογημενην υμων και αγιαν ψυχην· πρωτον μεν, μηδενος ετι των παρ᾽ εμου λεγομενων εγγραφον ζητησαι σημειωσιν, —δυοιν ενεκεν· ενος μεν, οτι μηδεπω τον φοβον εκτησαμην του Θεου τον αγνον και διαμενοντα, ου δ᾽ αρετης εξιν στερεμνιον και δικαιοσυνης αληθους πηξιν σταθεραν και ασαλευτον, τα μαρτυρουντα μαλιστα τοις λογοις το βεβαιον· ετερου δε, οτι πολλω κλυδωνι παθων ετι δικην θαλασσης αγριας περιδονουμενος και πολυ του θειου απαθειας απεχων λιμενος, και αδηλον εχων του βιου το περας, ου βουλομαι προς τοις εργοις και τον εν γραμμασι λογον εχειν κατηγορον—επειτα δε της ευπειθειας χαριν, ει δεον εστιν, αποδεξαμενοι, Χριστω με δι᾽ ευχων παραθεσθε τω μεγαλω και μονω Θεω και Σωτηρι των ημετερων ψυχων.
Ωι η δοξα και το κρατος, συν τω Πατρι και τω αγιω Πνευματι, εις τους αιωνας.
Αμην.
