«Ο λόγος για το σταυρό αποτελεί ανοησία γι’ αυτούς που είναι να χαθούν, ενώ γιά όσους πρόκειται να σωθούν είναι δύναμη του Θεού. «Διότι ο άνθρωπος που έχει Πνεύμα Θεού τα εξετάζει όλα, ενώ ο άνθρωπος της λογικής δε δέχεται τα πνευματικά». Αποτελεί δηλαδή ανοησία για όσους δεν τον δέχονται με πίστη και δεν υπολογίζουν την αγαθότητα και παντοδυναμία του Θεού, αλλά εξετάζουν τα θεία με ανθρώπινους και φυσικούς λογισμούς· διότι όλα τα θεία ξεπερνούν τη φύση, τη λογική και τη σκέψη.
Εάν δηλαδή κανείς σκεφτεί, πώς ο Θεός τα δημιούργησε όλα από την ανυπαρξία στην ύπαρξη και για ποιά αιτία, και θελήσει να τα συλλάβει με τη λογική της φύσεώς του, δεν θα τα καταφέρει· διότι αυτή η γνώση είναι ψυχική και διαβολική. Εάν όμως κάποιος, με οδηγό την πίστη, σκεφτεί ότι ο Θεός είναι αγαθός, παντοδύναμος, αληθινός, σοφός και δίκαιος, τότε θα διαπιστώσει ότι όλα είναι ομαλά και κανονικά και ο δρόμος ευθύς.
Δεν είναι δυνατόν να σωθούμε χωρίς την πίστη· διότι όλα, και τα ανθρώπινα και τα πνευματικά, υφίστανται με την πίστη. Ούτε δηλαδή ο γεωργός χωρίς πίστη ανοίγει το αυλάκι του χωραφιού, ούτε ο έμπορος εμπιστεύεται τη ζωή του σε μικρό πλοίο μέσα στο φουρτουνιασμένο πέλαγος της θάλασσας, ούτε γάμοι γίνονται, ούτε κάτι άλλο από τα βιωτικά. Με την πίστη δεχόμαστε ότι όλα έχουν προέλθει από την ανυπαρξία στην ύπαρξη με τη δύναμη του Θεού· όλα, και τα θεία και τα ανθρώπινα, τα κατορθώνουμε με την πίστη.
Η πίστη είναι συγκατάθεση χωρίς πολλή έρευνα. Κάθε πράξη βέβαια και κάθε θαύμα του Χριστού είναι πολύ μεγάλο, θείο και σπουδαίο, αλλά το πιο θαυμαστό απ’ όλα είναι ο τίμιος σταυρός του. Διότι, με τίποτε άλλο δεν καταργήθηκε ο θάνατος, δεν συγχωρέθηκε η αμαρτία του προπάτορά μας, δεν έχασε ο άδης τα θύματά του, δεν μας δόθηκε ως δώρο η ανάσταση, δεν μας δόθηκε η δύναμη να περιφρονούμε τα παρόντα και τον ίδιο ακόμη το θάνατο, δεν πετύχαμε την επανόδό μας στην παλαιά μακαριότητα, δεν μας ανοίχθηκε ο Παράδεισος, δεν κάθισε η φύση μας στα δεξιά του Θεού, δεν γίναμε παιδιά και κληρονόμοι του Θεού, παρά μόνον (πετύχαμε όλα τα παραπάνω) με το σταυρό του Κυρίου μας Ιησού Χριστού.
Με το σταυρό δηλαδή κατορθώσαμε όλα αυτά. Διότι, λέει ο Απόστολος, «όσοι βαπτισθήκαμε στο όνομα του Χριστού, δοκιμάσαμε το θάνατό του». Και όσοι βαπτισθήκαμε στο Χριστό, ντυθήκαμε το Χριστό. Ο Χριστός δηλαδή «είναι η δύναμη και η σοφία του Θεού». Να, ο θάνατος του Χριστού, δηλαδή ο σταυρός, μας έντυσε με την ενυπόστατη σοφία και δύναμη του Χριστού.
Και το κήρυγμα για το σταυρό είναι δύναμη του Θεού ή διότι η δύναμη του Θεού, δηλαδή η νίκη σε βάρος του θανάτου, μας δόθηκε χάρη σ’ αυτόν, ή διότι, όπως ακριβώς οι τέσσερις κεραίες του σταυρού κρατούνται στέρεες από το κέντρο που υπάρχει στο μέσον, έτσι με τη δύναμη του Θεού συγκρατείται το ύψος και το βάθος, το μήκος και το πλάτος, δηλαδή όλη η ορατή και αόρατη δημιουργία. Αυτός (ο σταυρός) μας δόθηκε σαν σημάδι πάνω στο μέτωπό μας, όπως στον Ισραήλ δόθηκε η περιτομή· μ’ αυτόν οι πιστοί ξεχωρίζουμε από τους απίστους και γινόμαστε γνωστοί.
Αυτός είναι η σημαία, το όπλο και το τρόπαιο ενάντια στο Διάβολο. Αυτός είναι η σφραφίδα, για να μην μας κτυπά ο εξολοθρευτής μας, όπως λέει η Αγία Γραφή. Αυτός είναι η ανάσταση των νεκρών, το στήριγμα αυτών που στέκονται, το ραβδί που μας ποιμαίνει, η χειραγωγία των μετανοούντων, η τελείωση αυτών που προοδεύουν, η σωτηρία της ψυχής και του σώματος, η απόκρουση όλων των κακών, ο πρόξενος όλων των αγαθών, η κατάργηση της αμαρτίας, το φυτό της αναστάσεως, το ξύλο της αιώνιας ζωής.
Πρέπει λοιπόν να προσκυνούμε ως αληθινά σεβαστό αυτό το τίμιο ξύλο, πάνω στο οποίο ο Χριστός πρόσφερε για μας θυσία τον εαυτό του, διότι αγιάσθηκε με την αφή του αγίου σώματος και αίματός του· πρέπει να προσκυνούμε τα καρφιά, τη λόγχη, τα ενδύματα και τους αγίους τόπους του, όπως είναι η φάτνη, το σπήλαιο, ο σωτήριος Γολγοθάς, ο ζωοοποιός τάφος, η Σιών, η μητέρα των εκκλησιών και τα παρόμοια, όπως λέει ο θεοπάτορας Δαβίδ: «Θα εισέλθουμε στα σκηνώματά του, θα προσκυνήσουμε στον τόπο όπου καρφώθηκαν τα πόδια του».
Ότι εννοεί το σταυρό, το φανερώνει και το επόμενο: «Αναστήσου, Κύριε, από το τόπο όπου έχεις αναπαυθεί»· διότι η ανάσταση ακολουθεί το σταυρό. Και αν οι ερωτευμένοι ποθούν πολύ το σπίτι, το κρεβάτι και το σκέπασμά τους, πόσο πολύ περισσότερο (δεν θα ποθούμε) τα πράγματα του Θεού και Σωτήρα μας, με τα οποία έχουμε σωθεί;
Προσκυνούμε μάλιστα και το σχήμα του τιμίου και ζωοποιού σταυρού, ακόμη κι αν είναι κατασκευασμένο από διαφορετικό υλικό· διότι, αλίμονο, δεν τιμάμε την ύλη, αλλά το σχήμα σαν σύμβολο του Χριστού. Αφού στη διαθήκη του προς τους μαθητές του είπε: «Τότε το σημείο του Υιού του ανθρώπου θα φανερωθεί στον ουρανό», και εννοούσε το σταυρό. Γι’ αυτό και ο άγγελος, που παρουσιάσθηκε στις γυναίκες μετά την Ανάσταση, τίς είπε: «Ψάχνετε τον Ιησού το Ναζωραίο, τον σταυρωμένο;»· και ο Απόστολος είπε επίσης: «Εμείς κηρύσσουμε τον σταυρωμένο Χριστό». Πολλοί δηλαδή είναι οι «Χριστοί» και οι «Μεσίες», αλλά ένας ο σταυρωμένος.
Και δεν είπε λογχισμένο, αλλά σταυρωμένο. Πρέπει, λοιπόν, να προσκυνάμε το σημείο του Σταυρού. Διότι όπου είναι αυτό το σημείο, και Αυτός εκεί θα είναι. Και την ύλη πάλι, από την οποία είναι φτιαγμένο το σχήμα του σταυρού, είτε είναι χρυσάφι είτε πολύτιμοι λίθοι, μετά τη διάλυση του σχήματος, εάν τυχόν συμβεί, δεν πρέπει να το προσκυνάμε. Διότι προσκυνάμε όλα τα αφιερώματα στο Θεό απονέμοντας το σεβασμό σ’ Αυτόν. Αυτόν τον τίμιο σταυρό προτύπωσε το ξύλο της ζωής που ο Θεός φύτευσε μέσα στον παράδεισο· επειδή, δηλαδή, ο θάνατος προήλθε από (τη γεύση) του ξύλου, έπρεπε και η ζωή και η ανάσταση να δοθεί μέσω ξύλου.
Πρώτος ο Ιακώβ εξεικόνισε το σταυρό, με την προσκύνηση στην άκρη του ραβδιού του Ιωσήφ και όταν σταυροειδώς ευλόγησε με τα χέρια τα παιδιά του Ιωσήφ· το ραβδί του Μωϋσή, επίσης, διέγραψε με πολύ σαφή τρόπο το σημείο του σταυρού, όταν χτύπησε τη θάλασσα και έσωσε τον λαό του Ισραήλ καταποντίζοντας τον Φαραώ· το ίδιο και τα χέρια που υψώθηκαν σε σχήμα σταυρού και οι Αμαληκίτες νικήθηκαν· ακόμη, το πικρό νερό με το ξύλο έγινε γλυκό, ο βράχος (με το ξύλο) άνοιξε και πήγασε νερό· το ραβδί του Ααρών, επίσης, που δείχνει το ιερατικό αξίωμα· το φίδι ακόμη που οδηγείται σε θρίαμβο νεκρωμένο πάνω σε ξύλο· επειδή το ξύλο έσωζε αυτούς που έβλεπαν τον εχθρό να είναι νεκρός και όσοι πιστεύουν ότι ο Χριστός έχει σταυρωθεί με το σώμα της αμαρτίας, αν και είναι αναμάρτητος.
Ο μεγάλος Μωϋσής λέει: «Θα δείτε αυτόν που είναι η ζωή σας να είναι κρεμασμένος σε ξύλο απέναντί σας»· και ο Ησαΐας λέει επίσης: «Όλη την ημέρα άπλωσα τα χέρια μου σε ανυπάκουο και αντιρρησία λαό». Όσοι προσκυνάμε αυτό (το ξύλο του σταυρού) μακάρι να αξιωθούμε την κληρονομιά του σταυρωμένου Χριστού.
Αμήν.
ΚΕΦΑΛΑΙΟΝ 84. Περὶ σταυροῦ, ἐν ᾧ ἔτι καὶ περὶ πίστεως.
«Ὁ λόγος ὁ τοῦ σταυροῦ τοῖς μὲν ἀπολλυμένοις μωρία ἐστί, τοῖς δὲ σῳζομένοις ἡμῖν δύναμις Θεοῦ ἐστιν». «Ὁ μὲν γὰρ πνευματικὸς πάντα ἀνακρίνει, ψυχικὸς δὲ ἄνθρωπος οὐ δέχεται τὰ τοῦ Πνεύματος». Μωρία γάρ ἐστι τοῖς μὴ πίστει δεχομένοις καὶ τὸ ἀγαθὸν καὶ παντοδύναμον τοῦ Θεοῦ λογιζομένοις, ἀλλ᾿ ἀνθρωπίνοις καὶ φυσικοῖς λογισμοῖς ἐρευνῶσι τὰ θεῖα· πάντα γὰρ τὰ τοῦ Θεοῦ ὑπὲρ φύσιν εἰσὶ καὶ λόγον καὶ ἔννοιαν. Εἰ γάρ τις λογίσηται, ὅπως ἐκ τοῦ μὴ ὄντος εἰς τὸ εἶναι τίνος τε ἕνεκεν παρήγαγεν ὁ Θεὸς τὰ πάντα, καὶ φυσικοῖς λογισμοῖς φθάσαι βουληθῇ, οὐ καταλαμβάνει· ψυχικὴ γάρ ἐστιν ἡ γνῶσις αὕτη καὶ δαιμονιώδης. Εἰ δέ τις πίστει χειραγωγούμενος ἀγαθὸν καὶ παντοδύναμον καὶ ἀληθὲς καὶ σοφὸν καὶ δίκαιον τὸ θεῖον λογίσηται, εὑρήσει πάντα λεῖα καὶ ὁμαλὰ καὶ ὁδὸν εὐθεῖαν.
Ἐκτὸς γὰρ πίστεως ἀδύνατον σωθῆναι· πίστει γὰρ πάντα, τά τε ἀνθρώπινα τά τε πνευματικά, συνίστανται. Οὔτε γὰρ γεωργὸς ἐκτὸς πίστεως τέμνει γῆς αὔλακα, οὐκ ἔμπορος μικρῷ ξύλῳ τὴν ἑαυτοῦ ψυχὴν τῷ μαινομένῳ τῆς θαλάσσης πελάγει παραδίδωσιν, οὐ γάμοι συνίστανται, οὐκ ἄλλο τι τῶν ἐν τῷ βίῳ. Πίστει νοοῦμεν ἐκ τοῦ μὴ ὄντος εἰς τὸ εἶναι τὰ πάντα τῇ τοῦ Θεοῦ δυνάμει παρῆχθαι· πάντα, τά τε θεῖα καὶ τὰ ἀνθρώπινα, πίστει κατορθοῦμεν. Πίστις δέ ἐστιν ἀπολυπραγμόνητος συγκατάθεσις.
Πᾶσα μὲν οὖν πρᾶξις καὶ θαυματουργία Χριστοῦ μεγίστη καὶ θεία καὶ θαυμαστή, ἀλλὰ πάντων ἐστὶ θαυμαστότερον ὁ τίμιος αὐτοῦ σταυρός. Δι᾿ οὐδενὸς γὰρ ἑτέρου ὁ θάνατος κατήργηται, ἡ τοῦ προπάτορος ἁμαρτία λέλυται, ὁ ᾅδης ἐσκύλευται, ἡ ἀνάστασις δεδώρηται, δύναμις ἡμῖν τοῦ καταφρονεῖν τῶν παρόντων καὶ αὐτοῦ τοῦ θανάτου δέδοται, ἡ πρὸς τὴν ἀρχαίαν μακαριότητα ἐπάνοδος κατώρθωται, πύλαι παραδείσου ἠνοίγησαν, ἡ φύσις ἡμῶν ἐκ δεξιῶν τοῦ Θεοῦ κεκάθικε, τέκνα Θεοῦ καὶ κληρονόμοι γεγόναμεν, εἰ μὴ διὰ τοῦ σταυροῦ τοῦ Κυρίου ἡμῶν Ἰησοῦ Χριστοῦ.
Διὰ σταυροῦ γὰρ ταῦτα πάντα κατώρθωται. «Ὅσοι γὰρ ἐβαπτίσθημεν εἰς Χριστόν», φησὶν ὁ ἀπόστολος, «εἰς τὸν θάνατον αὐτοῦ ἐβαπτίσθημεν». Ὅσοι δὲ εἰς Χριστὸν ἐβαπτίσθημεν, Χριστὸν ἐνεδυσάμεθα. Χριστὸς δέ ἐστι «Θεοῦ δύναμις καὶ σοφία». Ἰδοὺ ὁ θάνατος τοῦ Χριστοῦ, ἤτοι ὁ σταυρὸς τὴν ἐνυπόστατον τοῦ Θεοῦ σοφίαν καὶ δύναμιν ἡμᾶς περιέβαλε. Δύναμις δὲ Θεοῦ ἐστιν ὁ λόγος ὁ τοῦ σταυροῦ, ἢ ὅτι τὸ δυνατὸν τοῦ Θεοῦ, ἤτοι ἡ κατὰ τοῦ θανάτου νίκη δι᾿ αὐτοῦ ἡμῖν πεφανέρωται, ἢ ὅτι, ὥσπερ τὰ τέσσαρα ἄκρα τοῦ σταυροῦ διὰ τοῦ μέσου κέντρου κρατοῦνται καὶ συσφίγγονται, οὕτω διὰ τῆς τοῦ Θεοῦ δυνάμεως τό τε ὕψος καὶ τὸ βάθος, μῆκός τε καὶ πλάτος, ἤτοι πᾶσα ὁρατή τε καὶ ἀόρατος κτίσις συνέχεται. Οὗτος ἡμῖν σημεῖον δέδοται ἐπὶ τοῦ μετώπου, ὃν τρόπον τῷ Ἰσραὴλ ἡ περιτομή· δι᾿ αὐτοῦ γὰρ οἱ πιστοὶ τῶν ἀπίστων ἀποδιιστάμεθά τε καὶ γνωριζόμεθα. Οὗτος θυρεὸς καὶ ὅπλον καὶ τρόπαιον κατὰ τοῦ Διαβόλου.
Οὗτος σφραγίς, ἵνα μὴ θίγῃ ἡμῶν ὁ ὀλοθρεύων, ὥς φησιν ἡ Γραφή. Οὗτος τῶν κειμένων ἀνάστασις, τῶν ἑστώτων στήριγμα, ἀσθενῶν βακτηρία, ποιμαινομένων ῥάβδος, ἐπιστρεφόντων χειραγωγία, προκοπτόντων τελείωσις, ψυχῆς σωτηρία καὶ σώματος, πάντων τῶν κακῶν ἀποτρόπαιον, πάντων ἀγαθῶν πρόξενος, ἁμαρτίας ἀναίρεσις, φυτὸν ἀναστάσεως, ξύλον ζωῆς αἰωνίου.
Αὐτὸ μὲν οὖν τὸ τίμιον ξύλον ὡς ἀληθῶς καὶ σεβάσμιον, ἐν ᾧ ἑαυτὸν εἰς θυσίαν ὑπὲρ ἡμῶν Χριστὸς προσενήνοχεν, ὡς ἁγιασθὲν τῇ ἁφῇ τοῦ ἁγίου σώματος καὶ αἵματος εἰκότως προσκυνητέον, τοὺς ἥλους, τὴν λόγχην, τὰ ἐνδύματα καὶ τὰ ἱερὰ αὐτοῦ σκηνώματα, ἅτινά εἰσιν ἡ φάτνη, τὸ σπήλαιον, ὁ Γολγοθᾶς ὁ σωτήριος, ὁ ζωοποιὸς τάφος, ἡ Σιὼν τῶν ἐκκλησιῶν ἡ ἀκρόπολις, καὶ τὰ ὅμοια· ὥς φησιν ὁ θεοπάτωρ Δαυίδ· «Εἰσελευσόμεθα εἰς τὰ σκηνώματα αὐτοῦ, προσκυνήσομεν εἰς τὸν τόπον, οὗ ἔστησαν οἱ πόδες αὐτοῦ».
Ὅτι δὲ τὸν σταυρὸν λέγει, δηλοῖ τὸ ἑπόμενον· «Ἀνάστηθι, Κύριε, εἰς τὴν ἀνάπαυσίν σου»· ἕπεται γὰρ τῷ σταυρῷ ἡ ἀνάστασις. Εἰ γὰρ τῶν ἐρωμένων ποθητὸν οἶκος καὶ κλίνη καὶ περιβόλαιον, πόσῳ μᾶλλον τὰ τοῦ Θεοῦ καὶ Σωτῆρος, δι᾿ ὧν καὶ σεσῴσμεθα; Προσκυνοῦμεν δὲ καὶ τὸν τύπον τοῦ τιμίου καί ζωοποιοῦ σταυροῦ, εἰ καὶ ἐξ ἑτέρας ὕλης γένηται, οὐ τὴν ὕλην τιμῶντες –μὴ γένοιτο, ἀλλὰ τὸν τύπον ὡς Χριστοῦ σύμβολον.
Ἔφη γὰρ τοῖς ἑαυτοῦ μαθηταῖς διατιθέμενος· «Τότε φανήσεται τὸ σημεῖον τοῦ Υἱοῦ τοῦ ἀνθρώπου ἐν τῷ οὐρανῷ», τὸν σταυρὸν λέγων. Διὸ καὶ ταῖς γυναιξὶν ἔλεγεν ὁ τῆς ἀναστάσεως ἄγγελος· «Ἰησοῦν ζητεῖτε τὸν Ναζαρηνὸν τὸν ἐσταυρωμένον;»· καὶ ὁ ἀπόστολος· «Ἡμεῖς δὲ κηρύσσομεν Χριστὸν ἐσταυρωμένον». Πολλοὶ μὲν γὰρ Χριστοὶ καὶ Ἰησοῖ, ἀλλ᾿ εἷς ὁ ἐσταυρωμένος. Οὐκ εἶπε λελογχευμένον, ἀλλ᾿ «ἐσταυρωμένον». Προσκυνητέον τοίνυν τὸ σημεῖον τοῦ Χριστοῦ. Ἔνθα γὰρ ἂν ᾖ τὸ σημεῖον, ἐκεῖ καὶ αὐτὸς ἔσται.
Τὴν δὲ ὕλην, ἐξ ἧς ὁ τύπος τοῦ σταυροῦ συνίσταται, εἰ καὶ χρυσὸς ἢ λίθοι εἶεν τίμιοι, μετὰ τὴν τοῦ τύπου, εἰ τύχοι, διάλυσιν οὐ προσκυνητέον. Πάντα τοίνυν τὰ Θεῷ ἀνακείμενα προσκυνοῦμεν αὐτῷ τὸ σέβας προσάγοντες.
Τοῦτον τὸν τίμιον σταυρὸν προετύπωσε τὸ ξύλον τῆς ζωῆς τὸ ἐν παραδείσῳ ὑπὸ Θεοῦ πεφυτευμένον· ἐπεὶ γὰρ διὰ ξύλου ὁ θάνατος, ἔδει διὰ ξύλου δωρηθῆναι τὴν ζωὴν καὶ τὴν ἀνάστασιν· Ἰακὼβ πρῶτος προσκυνήσας τὸ ἄκρον τῆς ῥάβδου Ἰωσήφ τόν σταυρόν εἰκόνισε καί ἐνηλλαγμέναις ταῖς χερσὶ τοὺς υἱοὺς Ἰωσὴφ εὐλογήσας, καὶ τὸ σημεῖον τοῦ σταυροῦ διέγραψε σαφέστατα ῥάβδος Μωσαϊκὴ σταυροτύπως τὴν θάλασσαν πλήξασα καὶ σώσασα μὲν τὸν Ἰσραήλ, Φαραὼ δὲ βυθίσασα, χεῖρες σταυροειδῶς ἐκτεινόμεναι καὶ τὸν Ἀμαλὴκ τροπούμεναι, ξύλῳ τὸ πικρὸν ὕδωρ γλυκαινόμενον καὶ πέτρα ῥηγνυμένη καὶ προχέουσα νάματα, ῥάβδος τῷ Ἀαρὼν τὸ τῆς ἱεραρχίας ἀξίωμα χρηματίζουσα, ὄφις ἐπὶ ξύλου θριαμβευόμενος ὡς νενέκρωται τοῦ ξύλου τοὺς νεκρὸν ὁρῶντας τὸν ἐχθρὸν διασῴζοντος τοὺς πιστεύοντας, ὡς Χριστὸς ἐν σαρκὶ ἁμαρτίας ἁμαρτίαν οὐκ εἰδυίᾳ προσήλωται.
Μωσῆς ὁ μέγας· «Ὄψεσθε», βοῶν, «τὴν ζωὴν ὑμῶν ἐπὶ ξύλου κρεμαμένην ἀπέναντι τῶν ὀφθαλμῶν ὑμῶν», Ἡσαΐας· «Ὅλην τὴν ἡμέραν διεπέτασα τὰς χεῖράς μου πρὸς λαὸν ἀπειθοῦντα καὶ ἀντιλέγοντα». Οἱ τοῦτο προσκυνοῦντες τῆς μερίδος τύχοιμεν Χριστοῦ τοῦ ἐσταυρωμένου.
Ἀμήν.
