Η αισθητική ευλάβεια, δηλαδή το να αισθάνεσαι εσωτερικά τον εαυτό σου, αδελφέ, ότι είναι πρόθυµος στα θεία, ότι έχει αγάπη, ότι έχει κατάνυξι και ευλάβεια, αυτό προέρχεται άλλοτε από την φύσι106/107, άλλοτε από τον διάβολο108/109 και άλλοτε από την χάρι. Από τους καρπούς της µπορείς να καταλάβης από που προέρχεται. Γιατί αν δεν ακολουθήση η βελτίωσι της ζωής σου, µπορείς να υποψιάζεσαι µήπως προέρχεται από τον διάβολο ή από την φύσι και τόσο περισότερο, όσο η ευλάβεια αυτή ακολουθείται από όρεξι, γλυκύτητα και εξάρτησι (προσκόλληµα) και από κάποια φαντασία (ιδέα) για τον εαυτό σου. Όταν λοιπόν αντιληφθής πως αισθάνεται ο νους σου κάποια γλυκύτητα από πνευµατικές γεύσεις, µη κάθεσαι να σκέπτεσαι από ποιο µέρος σου έρχονται, ούτε να στηρίζεσαι σ’ αυτές, ούτε ν’ αφήνης τον νου σου να βγαίνη από την ταπεινή γνώσι του εαυτού σου, αλλά µε περισσότερη φροντίδα και µε περισσότερο µίσος του εαυτού σου φρόντισε να κρατάς ελεύθερη την καρδιά σου από κάθε προσκόλλησι και από πνευµατική ακόµη. Και να επιθυµής µόνο τον Θεό και ό,τι του αρέσει.
Παρόµοια και η ψυχρότητα και η ξηρασία της ευλάβειας προέρχεται από τις τρείς αιτίες που είπαµε προηγουµένως: Από τον διάβολο, για να εµποδίζη τον νου και να τον κατευθύνη από τα πνευµατικά έργα σε έργα µαταιότητος και ηδονές του κόσµου. Από εµάς, από τις επιθυµίες µας και τις εξαρτήσεις που έχουµε από τα γήινα πράγµατα και από την αδιαφορία µας, και από την χάρι για τα εξής αίτια: δηλαδή ή για να µας κάνη αυτή να µάθουµε να είµαστε πιό επιµελείς και να εγκαταλείψουµε κάθε προσκόλληµα και ασχολία που δεν είναι του Θεού, ούτε τελειώνει στον Θεό ή για να γνωρίσουµε στην πράξι ότι κάθε µας καλό προέρχεται από αυτόν µόνον ή για να τιµώµε στο εξής περισσότερο τα χαρίσµατά του και να είµαστε περισσότερο ταπεινοί και να προσέχουµε να τα φυλάττουµε, ή για να ενωνώµαστε ακόµη πιο δυνατά µε την θεϊκή του µεγαλειότητα µε την ολοκληρωτική απάρνησι του εαυτού µας, ακόµη και σε αυτές τις πνευµατικές τρυφές, ώστε να µη χωρίσουµε στα δύο την καρδιά µας έχοντάς την προσκοληµµένη σε αυτές, διότι την θέλει ο Θεός όλη δική του ή και διότι και ο ίδιος χαίρεται να µας βλέπη να πολεµούµε µε όλες µας τις δυνάµεις χρησιµοποιώντας και αυτήν την ίδια την χάρι του.
Λοιπόν, αν καταλάβης ότι είσαι ψυχρός και ξηρός και δεν έχεις την ευλάβεια και την αγάπη και την κατάνυξι που πρέπει στα θεία, εξέτασε τον εαυτό σου και δες για ποιο σου ελάττωµα σου αφαιρέθηκε η παρόµοια ευλάβεια, και πολέµησε εναντίον εκείνου όχι για να δεχθής πάλι την αίσθησι της χάριτος, αλλά για να αφαιρέσης από τον εαυτό σου εκείνο που δεν αρέσει στον Θεό. Αν όµως δεν βρης την αιτία και το ελάττωµα, η αισθητή σου ευλάβεια, ας είναι η αληθινή ευλάβεια, δηλαδή η πρόθυµη υποταγή στο θέληµα του Θεού. Γι’ αυτό φρόντισε να µην εγκαταλείψης για κανένα λόγο τα πνευµατικά σου γυµνάσµατα, αλλά να τα ακολουθής µε όλη σου την δύναµι, κι αν σου φαίνωνται χωρίς καρπό και χωρίς όφελος πίνοντας µε την θέλησί σου το ποτήριο της πικρίας, το οποίο σου δίνει µε την ψυχρότητα της ευλάβειας και την στέρησι της πνευµατικής γλυκύτητας το αγαπητό θέληµα του Θεού.
Και µη θέλης να ακολουθής τον Ιησού µόνον όταν πηγαίνη στο όρος το Θαβώριο, αλλά να τον ακολουθής και όταν πηγαίνη στο όρος του Γολγοθά. ∆ηλαδή µη θέλης µόνο να αισθάνεσαι µέσα σου το θεϊκό φως και τις πνευµατικές χαρές και γλυκύτητες, αλλά να θέλης και τους σκοτισµούς και τις λύπες και τις στενοχώριες και τα πικρά φάρµακα που γεύεται η ψυχή από τους πειρασµούς των δαιµόνων, εσωτερικούς και εξωτερικούς. Και αν καµµιά φορά η παρόµοια ψυχρότητα και ξηρασία συνοδεύεται από τόσες πολλές σκοτώσεις του νου, ώστε να µη γνωρίζης ούτε τι να κάνης, ούτε που να ρίξης τι βλέµµα σου110, παρ’ όλα αυτά µη φοβηθής, αλλά να παραµείνης σταθερός στον σταυρό, µακρυά από κάθε κοσµική ηδονή, την οποία µπορεί να σου προσφέρη ο κόσµος ή τα κτίσµατα. Να κρύβης ακόµη και το πάθος σου αυτό από κάθε πρόσωπο και φανέρωσέ το µόνο στον πνευµατικό σου πατέρα: αλλά και σ’ αυτόν να το φανερώσης όχι για να ελευθερωθής από την δοκιµασία, αλλά για να σου ερµηνεύση τον τρόπο για να µπορέσης να την υποφέρης όπως αρέσει στον Θεό.111
Ακόµη τις προσευχές, τις θείες µεταλήψεις και τα άλλα σου γυµνάσµατα και τους αγώνες να µην τα µεταχειρίζεσαι για τις θεϊκές γλυκύτητες και για να κατεβαίνης από το σταυρό και για την εκκοπή του θελήµατός σου: αλλά για να παίρνης δύναµι και να µπορής να ανυψώνης το σταυρό για µεγαλύτερη δόξα του Εσταυρωµένου, όντας ευχαριστηµένος σε ό,τι θέλει αυτός. Και όταν καµιά φορά από την σύγχυσι του νου σου δεν µπορής να προσεύχεσαι και να µελετάς όπως συνηθίζεις, µελέτα µε τον καλλίτερο τρόπο που µπορείς, και εκείνο που δεν µπορείς να το κάνης µε το νου, προσπάθησε να το κάνης µε την θέλησί σου και µε τα λόγια, µιλώντας µε τον εαυτό σου και µε τον Θεό, και θα ιδής θαυµάσια αποτελέσµατα και θα πάρη η καρδιά σου κουράγιο και δύναµι.
Λοιπόν στον καιρό του σκοτασµού του νου σου µπορείς να λές: «Ψυχή µου, γιατί λυπάσαι και µε αναστατώνεις; Έλπισε στον Θεό: πάλι θα υµνήσω τον Σωτήρα της υπάρξεώς µου και Θεό µου» (Ψαλµ. 42,6). Και πάλι: «Γιατί Κύριε στέκεσαι από µακρυά; Απουσιάζεις στους δύσκολους καιρούς και στις θλίψεις;» (Ψαλµ. 9,2). «Μη µε εγκαταλίπης ο Κύριος και ο Θεός µου, µην αποµακρύνεσαι από εµένα» (Ψαλµ. 37,22). Και θυµούµενος την ιερή διδασκαλία που ενέπνευσε ο Θεός των θλίψεων στη Σάρρα, την αγαπηµένη γυναίκα του Τωβίτ, να την µεταχειρισθής και συ και να λές µε δυνατή φωνή: «Αυτό θα συµβή σε όποιον σε λατρεύει: η ζωή αυτή, αν είναι για δοκιµασία, θα στεφανωθή αυτός που υποµένει: εάν βρίσκεται σε θλίψι, θα ελευθερωθή από την θλίψι.
Κι αν πρόκειται να καταστραφή (εν διαφθορά έσται), δεν µπορεί αυτό να γίνη χωρίς το έλεός σου, διότι δεν χαίρεσαι για την καταστροφή µας, διότι µετά την θαλασσοταραχή προκαλείς γαλήνη, και µετά από τους θρήνους και τους κλαυθµούς, σκορπίζεις την χαρά. Ο Θεός του Ισραήλ, ας είναι το όνοµά σου ευλογηµένο στους αιώνες των αιώνων» (Τωβίτ;).
Ακόµη να θυµηθής το Χριστό που όταν βρισκόταν στον κήπο και στο σταυρό για µεγαλύτερη δοκιµασία, κατά το αισθητό µέρος ήταν εγκαταλειµµένος από τον Ουράνιο Πατέρα του. Έτσι και συ µε την ενθύµησι αυτή υποφέροντας το σταυρό, θα πης µε όλη σου την καρδιά:
«Κύριε, ας µη γίνη το δικό µου θέληµα, αλλά το δικό σου» (Ματθ. 26,39). Και ενεργώντας έτσι η υποµονή σου και η προσευχή σου θα ανυψώσουν τις φλόγες της θυσίας της καρδιάς σου και θα φθάσουν µέχρι τον θρόνο του Θεού, και θα παραµείνης πραγµατικά ευλαβής, διότι η αληθινή ευλάβεια είναι µία ζωντανή προθυµία της θελήσεως και µία σταθερή αγάπη να ακολουθή κανείς το Χριστό µε το σταυρό στους ώµους σε κάθε δρόµο που ο ίδιος µας προσκαλεί προς τον εαυτό του, και το να θέλουµε τον Θεό για τον ίδιο τον Θεό, δηλαδή, γιατί έτσι θέλει ο Θεός. Γι’ αυτό αν ήθελαν οι άνθρωποι να µετρούν την προκοπή τους από την αληθινή αυτήν ευλάβεια και όχι από αυτήν που φαίνεται µε τις αισθήσεις, δηλαδή από το να αισθάνωνται µόνο στην καρδιά τους την πνευµατική γλυκύτητα της χάριτος, δεν θα έπεφταν στην πλάνη ούτε από τον εαυτό τους ούτε από τον διάβολο ούτε θα θλίβονταν χωρίς ωφέλεια.
Μάλιστα θα ευχαριστούσαν τον Θεό για ένα τέτοιο καλό που τους κάνει και θα πρόσεχαν στο εξής να εργάζωνται µε µεγαλύτερο ζήλο στην θεϊκή µεγαλειότητα που κυβερνά το σύµπαν και επιτρέπει τα παρόµοια πολλές φορές, για δική του δόξα και δική µας ωφέλεια.
Γι’ αυτό πλανώνται µερικοί που µε φόβο και φρόνησι αποφεύγουν βέβαια τις αφορµές των αµαρτιών, όταν όµως ενοχλούνται πότε από φρικτούς και άσχηµους λογισµούς, πότε πάλι από όνειρα φοβερά και αισχρά, συγχύζονται και δειλιάζουν και νοµίζουν ότι εγκαταλείφθηκαν από τον Θεό και έτσι αποµακρύνθηκαν εντελώς από τον Θεό. Και έτσι µένουν πολύ µαραµένοι και σχεδόν κοντεύουν να απελπισθούν, και εγκαταλείποντας κάθε καλή άσκησι των αρετών επιστρέφουν στην Αίγυπτο των παθών και δεν αντιλαµβάνονται καλά την χάρι που τους κάνει ο Θεός, αφήνοντάς τους να ενοχλούνται από τα πνεύµατα αυτά του πειρασµού, για να καταλάβουν την ταπείνωσί τους και να τον πλησιάσουν ως ασθενείς και ως άνθρωποι που έχουν ανάγκη από βοήθεια. Γι’ αυτό αχάριστα παραπονούνται για εκείνο για το οποίο θα έπρεπε να ευχαριστούν την αµέτρητη αγαθότητά Του.
Όταν λοιπόν συµβαίνουν παρόµοια, εσύ εκείνο που έχεις να κάνης είναι το εξής: να σκεφθής καλά και να συλλογισθής την διεστραµµένη σου κλίσι, την οποία ο Θεός θέλει να γνωρίσης ποια είναι για το δικό σου καλό: να γνωρίσης ότι είσαι έτοιµος να πέφτης σε οποιοδήποτε µεγάλο κακό και ότι χωρίς την βοήθεια του Θεού, θα είχες πάθει την µεγαλύτερη καταστροφή. Έπειτα να ελπίσης και να είσαι σίγουρος ότι ο Θεός είναι έτοιµος να σε βοηθήση, επειδή σε κάνει να βλέπης τον κίνδυνο και θέλει να σε ελκύση πιο κοντά του παρακινώντας σε να προσεύχεσαι και να τρέχης κοντά του. Και γι’ αυτό του οφείλεις να του αποδίδης ταπεινές ευχαριστίες. Και ας είσαι σίγουρος ότι οι παρόµοιοι πειρασµοί ή βλάσφηµοι είναι ή πονηροί ή αισχροί λογισµοί που σε πειράζουν, καλλίτερα εκδιώκονται µε µία καρτερία υποµονετική και µε µία επιδέξια αποστροφή και τέλεια καταφρόνησι, και όχι µε µία αντίστασι επιδέξια και µε αντιρρητικό πόλεµο. Και πρόσεξε την πρώτη υποσηµείωσι του ιγ΄ κεφαλαίου του Α΄ µέρους.
******************************************************
106/107 Για παράδειγµα: όπως είναι µερικοί ευλαβείς και που κατανύσσονται εύκολα, όπως οι γυναίκες, και όσοι έτυχε από την φύσι της να έχουν ιδιοσυγκρασία απαλή.
108/109 108 Λέγεται ότι κατανύγονται από τον διάβολο όσοι κάνουν αυτά από κενοδοξία και ανθρωπαρέσκεια ή από µέθη ή από διάφορα άλλα παρόµοια πάθη.
110 Μελέτησε τον λόγο του Αββά Ισαάκ και ιδής την αλλοίωσι που δέχεται η ψυχή και τον σκοτισµό και την απόγνωσι και τον δισταγµό για την πίστι και τις βλασφηµίες και πως και γιατί και ποιοι τα παθαίνουν αυτά και πως θεραπεύονται.
111 Και ο άγιος Ισαάκ λέγει στον ίδιο λόγο ότι ο άνθρωπος που πάσχει αυτά χρειάζεται φωτισµένον άνθρωπο και που να έχη πείρα στα παρόµοια θέµατα για να φωτισθή από αυτόν και δυναµωθή.
Οσοι µεν αφού πρόκοψαν στην πρακτική έγιναν δυνατοί στο λογισµό, µε το να ελευθερωθούν απο κάθε ψεύτικη και παράλογη δόξα, απόκτησαν δε σωστό λόγο µέσα απο τη θεωρία των αληθινών και πνευµατικών λόγων, αυτών που βρίσκονται µέσα στην θεία Γραφή, όσο και στην κτ ί σ ι, αυτο ί µ πορο ύν να αν τιστέκωνται και να πολεµ ούν τα πάθη και τους λογισµούς µε αντίδρασι οξύθυµη, δηλαδή, πότε µε ρητά της αγίας Γραφής,τα αντίθετα στα πάθη που τους πολεµούν και στους λογισµούς, καθώς µε αυτήν την αντιλογία ο Κύριος πολέµησε και νίκησε τις τρείς προσβολές που του έφερε ο πεορασµός, της φιληδονίας, φιλοδοξίας και φιλαργυρίας. Και άλλοτε µε τον ορθό και φυσικό λόγο, τον αποδεικνύοντα το ψεύδος και την απάτη των σπαρµένων λογισµών και των πολεµούντων παθών, γι’ αυτό και αυτοί λέγονται αληθινά οτι πολεµούν κατ' ευθείαν τους εχθρούς και τους νικούν και στεφανώνονται.
Οσοι όµως είναι αδύνατοι στο λογισµό, είναι καλύτερα να πολεµούν τους λογισµούς και τα πάθη πλάγια· δηλαδή,αµέσως µόλις τους πολεµήσουν οι λογισµοί ή τα πάθη, να τρέχουν στον Θεον µε την προοευχή, εως που να καταπαύσουν µε την προσευχή και τις κινήσεις των παθών και τις οµιλίες των λογισµών, καθώς διδάσκει ο Άββάς Ισαάκ. (Αν και αυτό δεν λέγεται κυρίως πόλεµος, αλλά φυγή πολέµου για την αδυναµία που υπάρχει). Οµως,και οι ασθενείς αυτοί, κάποτε, ή όταν µε υπερβολή τους ενοχλούν τα πάθη και οι λογισµοί , ή οταν γνωρίζουν τον εαυτόν τους πως έχει δύναµι κατά καιρό , πρέπει να πολεµούν και κατ ’ευθειαν τους λογισµούς και τα πάθη , για να φανή και η δική τους ανδρεία και το ελεύθερο της προαιρέσεως αυτών και µισόκακο , καθώς και αυτό βλέπουµε στο ιδιο τον Αββά Ισαάκ . «Εάν δε γένηται φησι καιρός αντιστήναι και παλαίσαι προς αυτά (τα πάθη δηλ.) και τούτο ποιήσωµεν». Πλην, οταν κατ'ευθεία πολεµούµε τα πάθη και τους λογισµούς, ακαταµάχητη βοήθεια είναι το να κρατούµεν ως όπλο πολεµικό, ή µε την καρδιά ν ή µε τα χείλη, το όνοµα του Κυρίου Ίησού, ήτοι το «Κύριε Ίησοῦ Χριστέ Υιέ του Θεού ελέησόν µε», καθώς και µπροστά λέµε στο ις΄ κεφάλαιο. Γιατί µε αυτόν τον τρόπο και τους εχθρούς πολεµούµε και νικούµε και σε αυτό δεν υπερηφανευόµαστε, µε το να καταγράφουµε τη νίκη αυτή στο νικοποιό όνοµα του Κυρίου.
