γράφει η Άννα Μαργαρίτη
"Όποιος γνωρίζει τον εαυτό του εισέρχεται εις το αγιαστήριο του Θεού, όπου η νοερή λειτουργία του Πνεύματος, εκεί όπου λειτουργεί ο αρχιερέας της ψυχής ο Νους. Όταν γνωρίσει κανείς τον εαυτό του, πράγμα που χρειάζεται μεγάλη φροντίδα, έρευνα συνειδήσεως και εγκατάλειψη ορισμένων πραγμάτων αυτόματα, εντελώς ξαφνικά, δέχεται την επίσκεψη της θείας πνοής ως δωρεά και ανταμοιβή για την προσπάθεια του".
Νικήτας Φιλοκαλία Γ’ 306-307
Ο άνθρωπος ως υποστατικό πνεύμα ανήκει στην αιώνια οντολογία, για να επιτύχει κάθε προσπάθεια αναγνώρισης του εαυτού του, γίνεται πρώτα ειλικρινής με τον εαυτό του, παύει να έχει το φόβο των άλλων, με την έννοια ότι οι άλλοι θα τον αναγνωρίσουν και θα τον θεωρούν, έτσι όπως αυτός θέλει, αλλά να θέλει να τον δουν όπως αυτός είναι, γιατί αυτό είναι και το πιο σωστό και το πραγματικά ωραίο. Θα φθάσει να έχει το κουράγιο να αναγνωρίσει τον ίδιο του τον εαυτό, όχι όπως θα ήθελε να φαίνεται, αλλά όπως είναι. Όλα εξαρτώνται από την ειλικρίνεια μας. Ακολουθούμε το σωστό μονοπάτι αυτό θα μας οδηγήσει ίσια στο στόχο. Και το μονοπάτι αυτό είναι της αυτογνωσίας και ύστερα εκείνο της γνώσεως. Ας ξεκαθαρίσουμε τις σχέσεις μες τον κόσμο, αλλά και τη σχέση μας με τον εαυτό μας, διαφορετικά μπαίνουμε σε αδιέξοδα που μας κλέβουν πολύτιμο χρόνο και εδώ να προστεθεί ότι ο άνθρωπος δεν χει μάθει να εννοεί το χρόνο ως μοιραίο στοιχείο της επίγειας ζωής του.
Ευνόητο είναι όμως ότι η προσωπικότητα που καλύπτεται κάτω από μια μορφή και ένα συγκεκριμένο όνομα, δεν είναι ο εαυτός μας, γιατί τόσο η μορφή, όσο και το όνομα είναι κάτι που δίδεται σε ένα αντικείμενο, ενώ ο εαυτός μας υπάρχει ανεξαρτήτως ονόματος ή μορφής. Ο εαυτός μας είναι κάτι που επιδέχεται πολλά ονόματα, αλλά δεν προσδιορίζεται από αυτά. Η προσωπικότητα μας λοιπόν αντιστοιχεί στο υλικό μας σώμα, στον εξωτερικό μας εαυτό και ταυτίζεται με το προσωπικό μας "εγώ". Κι αυτό το υλικό σώμα και τα ονόματα υπακούν στους νόμους και τους κανόνες της ζωής. Πέραν όμως του σώματος μας υπάρχει και η ουσία μας, που μπορούμε να την αποκαλέσουμε αν θέλουμε ψυχή. Αυτή η ουσία ή ψυχή κατά το απόλυτο μέρος της δεν είναι κληρονομητή. Αμέσως μόλις δημιουργηθεί η ζωή, με την ένωση των δυο στοιχείων, αυτή η ζωή, εμπλουτίζεται από την πνοή του Όλου, με την νοερή ψυχή, της οποίας το κύριο χαρακτηριστικό είναι ο Νους, εκείνος ο νους που είναι μια νοερή ύλη, φωτεινή εικόνα του Θείου Νου, δηλαδή του Θεού. Αυτός ο νους της ψυχής ο νοερός, είναι η ουσία μας και ο πραγματικός Εαυτός μας.
Αυτό τον Εαυτό αναζητούμε και αναγνωρίζουμε, δηλαδή την ψυχή μας, το απόλυτό της μέρος και όταν συμβεί αυτό, μόνο τότε θα μπορέσουμε να πούμε ότι βρήκαμε το μονοπάτι που οδηγεί στον έσω άνθρωπο, τον κρυπτό της καρδιάς, και από εκεί στο Όλο, γιατί το Εγώ και το Όλο, το Εγώ και ο Θεός βρίσκονται σε απόλυτη εξάρτηση, ή για την ακρίβεια, τα πάντα εξαρτώνται από το Θεό. Αυτός ο Εαυτός είναι Αιώνιος, και από μας εξαρτάται αν σ’ αυτή την αιώνια ζωή του θα είναι μακάριος ή δυστυχής, αν από εδώ από τη γη θα απολαμβάνει τα αγαθά του Παραδείσου ή θα κατοικοεδρεύει στην Κόλαση.
Το σώμα μας η προσωπικότητα μας είναι προσωρινά. Και ο μεν Παράδεισος είναι το αιώνια άκτιστο φως, τις εκλάμψεις του οποίου θα δέχονται όσοι θα καταστήσουν τον Εαυτό τους άξιο, η δε Κόλαση είναι το σκοτάδι, η απουσία δηλαδή του θείου φωτός και εντεύθεν δυστυχία της ανάξιας ψυχής, θα είναι η επίγνωση του φωτός από τη μια και η στέρηση από την άλλη. Σ’ αυτό το σημείο, γνωρίζουμε ότι η ανθρώπινη υπόσταση πέραν του εμπλουτισμού της με τη νοερή ψυχή εμπλουτίζεται και με τη λεγόμενη Υποστατική Αρχή δηλαδή τον σπινθήρα εκείνο από το Αιώνιο, Θείο Πνεύμα. Η υποστατική αυτή αρχή ευρίσκεται πάντα "δυνάμει" στην ανθρώπινη υπόσταση, και από την απόλυτα ελεύθερη βούλησή μας εξαρτάται αν θα ενεργοποιήσουμε ή όχι την δυνάμει υποστατική μας αρχή. Μπορεί αυτό να το επιτυγχάνουν λίγοι άνθρωποι όμως για όλους είναι δυνατόν.
"Είμεθα κτίσματα και ως κτίσματα φέρομεν εντός ημών την υποστατικήν αρχήν "δυνάμει", ουχί ενεργεία. Δεν είμαι το πρωταρχικό Όν, αλλ’ η κτιστή εικών αυτού. Καλούμαι διά της τηρήσεως των Ευαγγελικών Εντολών να ενεργοποήσω έν έμοί την υποστατικήν ομοίωσίν μου προς τον Θεόν".
Σωφρόνιος, οψόμεθα τον Θεόν καθώς έστι, 302.
Να καταλάβουμε μια για πάντα ότι δεν είμαστε ένα σώμα που έχει ψυχή, αλλά μια ψυχή που έχει σώμα, ένας νους κατ’ εικόνα του Θείου Νου. Ας κάνουμε ότι καλό να καθαρίσουμε αυτή την ψυχή, αυτό το νου και ας περιορίσουμε τις φροντίδες μας για το σώμα στο μέτρο εκείνο που τους είναι αναγκαίο για να βιώσει την πρόσκαιρη ζωή του ας υπερισχύσει η λογική της φροντίδας για το αιώνιο και όχι για το πρόσκαιρο. Ποιος θα με πείσει όμως ότι έχω και ψυχή και σώμα και δεν είμαι μόνο εκείνο που βλέπω, που ακούω, ή ακουμπάω;
"Μακάριοι οι ιδόντες και πιστεύσαντες, αλλά υπερμακάριοι οι μη ιδόντες και πιστεύσαντες".
