γράφει η Άννα Μαργαρίτη
O άνθρωπος και η ελεύθερη βούληση συνυπάρχουν, γιατί η ανθρώπινη ψυχή είναι αντανάκλαση του Θείου Νου. Και ως αντανάκλαση απολαμβάνει της ελευθερίας εκείνου.
Όμως οφείλουμε να γνωρίζουμε ότι ως περιορισμός, κατά κάποιον τρόπο αυτής της ελευθερίας της βούλησης λειτουργεί η ανθρώπινη προσωπική δράση. Κάθε σκέψη, κάθε λόγος, κάθε πράξη έχει επιπτώσεις δεσμευτικές για την ανθρώπινη ύπαρξη, που περιορίζουν την ελευθερία επιλογής και πολλές φορές δημιουργούν ένα αναπόφευκτο, ένα προσωπικό πεπρωμένο. Αυτό συμβαίνει, γιατί κάθε ανθρώπινη δράση έχει και τα αποτελέσματά της ή την αντίδραση για το άτομο και το περιβάλλον του. Κάθε ενέργειά μας, μας ακολουθεί και κάποια στιγμή, αναπόφευκτα, θα απολαύσουμε τους γλυκούς ή πικρούς καρπούς της.
"Μάχαιραν έδωσες μάχαιραν θα λάβεις".
"Μη κρίνεται καί ού μή κριθήτε. Μή καταδικάζετε καί ού μή καταδικασθήτε. Απολύετε καί απολυθήσεσθε. Δίδοτε καί δοθήσεται υμίν". Λουκάς στ' 37.38.
Στη δέσμευση αυτή πειθαρχεί, ότι βρίσκεται στο γίγνεσθε. Όταν ρίξουμε μια πέτρα στη λίμνη ή στη θάλασσα, η πέτρα βουλιάζει, αλλά συγχρόνως δημιουργεί κύματα. Τα κύματα αυτά ταξιδεύουν στην ακτή και όταν φτάσουν εκεί, παράγουν αντίδραση, ανάλογη με τη δύναμή τους. Έτσι και η ανθρώπινη δράση (σκέψη, λόγος, πράξη). H επίδρασή της διασκορπίζεται στα πέρατα του κόσμου και επηρεάζει ανάλογα με την ποιότητά της, την ένταση και την σφοδρότητα, ότι συναντά μπροστά της. Και αυτή η αντίδραση που δημιουργείται επιστρέφει στο δράστη. Κατά συνέπεια, ο άνθρωπος μέχρις ενός σημείου, ότι και να είναι, είναι αποτέλεσμα των δικών του ενεργειών. Τη χαρά τον πόνο, τη δυστυχία ή την ευτυχία δεν τη δημιουργούν εξωτερικοί παράγοντες ανεξάρτητοι από μας. Και ανακύπτει το ερώτημα σε τι έγκειται τότε η ανθρώπινη ελευθερία, αφού ορισμένα πράγματα θα συμβούν ανεξάρτητα από τη θέλησή μας.
Και η απάντηση είναι ότι πράγματι έτσι θα γίνει, δηλαδή θα κληθούμε να γευτούμε τους καρπούς των πράξεών μας, γιατί αυτά που δημιουργούν οι πράξεις μας, μας ακολουθούν.
Όμως αυτή η αιτιότητα μπορεί να ξεπεραστεί από μας τους ίδιους. Χρειάζεται όμως:
α) αποδοχή από μας κάθε αντιξοότητας, κάθε κτυπήματος που δεχόμαστε και β) μια αλλαγή πορείας. Έτσι αρχίζει η απελευθέρωση με την ελεύθερη δική μας βούληση. Όταν θελήσουμε και εγκαταλείψουμε νοητικά αυτό τον κόσμο που μας περιβάλλει και μας δημιουργεί πολλές φορές έναν ασφυκτικό κλοιό και στραφούμε στην αναζήτηση του εαυτού μας και την ανεύρεση του απείρου, που κινείται έξω από τον κόσμο αυτό.
Όταν θελήσουμε και αποφασίσουμε με την ελεύθερη βούλησή μας να υποστηρίζουμε αυτόν τον εαυτό και να απαρνηθούμε τον άλλο που εδρεύει στο γήινο περίβλημά μας, τότε θα ξεπεραστεί η αιτιότητα και οι όποιες πράξεις έχουν γίνει από μας στο μακρινό παρελθόν μας, θα χάσουν τη δύναμή τους και η αντίδρασή τους θα είναι ανεπαίσθητη για μας. Χρειάζεται όμως όπως είπαμε, δική μας θέληση και απόφαση βασισμένη στην δική μας ελεύθερη βούληση και όχι δια τις συνέπειες ή την ελπίδα για την ανταμοιβή.
Μια τέτοια βαθιά βιωμένη ελεύθερη βούληση είναι ικανή να διαρρήξει και τα δεσμά του προσωπικού μας "πεπρωμένου", του πεπρωμένου που εμείς οι ίδιοι έχουμε δημιουργήσει. Με τη δύναμη και το μεγαλείο αυτής της ελεύθερης βούλησής μας μπορούμε να είμαστε πάντα ελεύθεροι. Αυτή είναι και η ομόφωνη αποδοχή της χριστιανικής διδασκαλίας, όπως την παραθέτουν και οι Πατέρες της Εκκλησίας.
"Όταν μας συμβεί κάτι δυσάρεστο απροσδόκητα, μην ζητάς να μάθεις από που σου ήρθε, αλλά ζήτα το διατί και θα βρεις την διόρθωση".
"Τα κτυπήματα που δοκιμάζουν τον άνθρωπο, σε άλλους δίδονται δια την αναίρεση αμαρτημάτων που έχουν ήδη γίνει, σε άλλους για αμαρτήματα που γίνονται και σε άλλους για αμαρτήματα που πρόκειται εις το μέλλον να διαπράξουν, εξαιρούνται των όσων επισυμβαίνουν απλώς προς δοκιμήν, τύπου Ιωβ".
"Ο μεν σώφρων αναλογιζόμενος την ίαση των κριμάτων του, ευχαρίστως δέχεται τας επισυμβαίνουσας συμφοράς. Κανένα άλλο μη θεωρών αίτιον, πλην του εαυτού του. Ο δε άφρων αγνοώντας την σοφή πρόνοια του Θεού, αμαρτάνων και παιδευόμενος ή τον Θεόν ή τους άλλους ανθρώπους θεωρεί αιτίους των συμφορών του".
"Δεν υπάρχει δυνατότητα να εκφύγει ο αμαρτήσας την μέλλουσαν κρίσην, χωρίς δοκιμασίες επερχόμενες είτε με τη θέλησή του, είτε χωρίς αυτήν". Μάξιμος Ομολογητής Φιλοκαλία Β' σελ. 20.23.
Φυσικά είναι πέρα από κάθε αμφιβολία ότι κάθε δοκιμασία δεν δίδεται προς τιμωρίαν, αλλά μόνο προς διόρθωση. Είναι ακριβώς το πικρό φάρμακο του γιατρού που όταν το καταπιεί κανείς αποβαίνει στο δικό μας καλό και όχι του γιατρού. Ο άγιος Νείλος μας λέει επίσης ότι "ου το γινόμενον πράγμα εστί το ζητούμενο, αλλά τι δι' ου γίνεται",
ότι δηλαδή, να μην μας ενδιαφέρει το ότι έγινε κάτι, αλλά γιατί έγινε.
Αν ο άνθρωπος γνωρίσει τον εαυτόν του και συνειδητοποιήσει, ότι ο εαυτός του είναι κάτι αιώνιο ακατάλυτο και ότι δεν είναι δυνατόν να επηρεαστεί από τις ενέργειες των άλλων που στρέφονται εναντίων του, αν μπορέσει να συνειδητοποιήσει ότι μόνο ότι ο ίδιος σκέπτεται, λέει ή κάνει έχει σημασία γι αυτόν.
"Δεν μολύνει τον άνθρωπον το εισερχόμενον είς το στόμα, αλλά το εξερχόμενον έκ του στόματος τούτο μολύνει τον άνθρωπον". Ματθαίος ιε'.11.
Όταν υποφέρει κανείς από την συμπεριφορά των ανθρώπων ας μη νομίζει ότι οι άνθρωποι είναι η αιτία της συμφοράς του, αλλά να γνωρίζει, ότι αυτός είναι η αιτία και ότι αυτό που είναι κρυμμένο στην ψυχή του έλκει, όπως ο μαγνήτης το σίδερο, την εμπάθεια των άλλων ανθρώπων. Όπως αυτοί που ταξιδεύουν στη θάλασσα, όταν υποφέρουν, δεν υποφέρουν από τη φύση της θαλάσσης αλλά από τη δική τους ευπαθή κατάσταση, έτσι και ο άνθρωπος, όταν υφίσταται κάτι κακό, να μην νομίζει ότι αυτό του συνέβη από άλλη αιτία εκτός από εκείνη που είναι κρυμμένη μέσα του.
"Όλα όσα δυσάρεστα συμβαίνουν σ' εμάς, είτε από ανθρώπους είτε από άγνωστη αιτία, συμβαίνουν κατά δίκαια κρίση ως επιφορά της θείας πρόνοιας και σκοπό έχουν το σωφρονισμό μας". Νικήτας Φιλοκαλία γ' 284.
"Ό γαρ εάν σπείρει ο άνθρωπος, τούτο και θερίσει".
Με αυτά τα λόγια ο Απόστολος Παύλος στην προς Γαλάτας κεφ. 6 σελ. 7. όπως και ο Χριστός, επιβεβαίωσαν το νόμο της ανταπόδοσης, τον αμετάτρεπτο νόμο του αιτίου και αιτιατού, που κυβερνά την ανθρώπινη ζωή και την οδηγεί προς τον πνευματικό της δρόμο. Αν ο άνθρωπος προσπαθεί να κατανοήσει τα γεγονότα της ζωής του με βάση το κατά πόσο "συμμετέχει" στην δημιουργία τους, τότε δεν υπάρχει πια δοκιμασία, δεν θα υπάρχει πόνος, δεν θα υπάρχει συμφορά γι αυτόν.
Αν παραιτηθούμε από την προσκόλλησή μας σ' αυτό το μικρό κόσμο που μας περιβάλλει, αυτό τον κόσμο των αισθήσεων και των αισθησιακών απολαύσεων, αν ελευθερώσουμε το νου μας από όλες αυτές τις σκέψεις, αμέσως θα ελευθερωθούμε, θα φύγουμε έξω από τα όρια του νόμου, έξω από τα όρια της αιτιότητας. Αυτό μπορούμε να το κάνουμε και με την απλή λογική και με την εμπειρία, γιατί η εμπειρία του ανθρώπου είναι θεμιτή μόνο για να καταστήσει ικανό τον άνθρωπο να ξεφύγει από αυτό που τον υποχρεώνει να περιστρέφεται διαρκώς γύρω από το ίδιο σημείο.
Η φύση μας είναι πέρα από τη δυστυχία και την ευτυχία, πέρα από τον κόσμο των αισθήσεων. Όσο εξακολουθούμε να νομίζουμε ότι είμαστε αυτό που κάνουμε, θα είμαστε πάντοτε δυστυχισμένοι. Όσο ταυτίζουμε τον εαυτό μας με το ρόλο που μας δόθηκε, θα είμαστε δυστυχείς. Όσο θα νομίζουμε ότι είμαστε ο γιατρός, ο δικηγόρος ο δικαστής και οτιδήποτε άλλο είναι η ασχολία μας, διαρκώς θα χάνουμε. Το εγώ και η κτητικότητα είναι η δυστυχία, γιατί με την έννοια της κτίσης συνδέεται ο εγωισμός και ο εγωισμός φέρνει πάντα δυστυχία.
Να αγαπάμε τους πάντες και τα πάντα, αλλά να μην θέλουμε τίποτα δικό μας. Μη λέτε ποτέ "δικό μου" για οτιδήποτε. Μη λέτε το σπίτι μου, το παιδί μου, το αυτοκίνητό μου κ.τ.λ. Τίποτα δεν είναι σε τελευταία ανάλυση δικό μας, το κάθε τι ανήκει στο δημιουργό του και αυτός είναι ο Θεός, ο δημιουργός των πάντων. Είμαστε ξένοι, περαστικοί σ' αυτόν τον κόσμο, η μόνιμη κατοικία μας είναι στον ουρανό. Αν το καταλάβουμε αυτό, είμαστε ελεύθεροι.
Κοιτάτε τον κύκνο μέσα στο νερό: το νερό δεν τον αγγίζει, ώστε να τον διαπεράσει. Έτσι ας είμαστε κι εμείς μέσα στον κόσμο.
