γράφει η Άννα Μαργαρίτη
2o μέρος
"Ο του Θεού Λόγος φέρει μεθ’ εαυτού το Πνεύμα και επομένως,
αυτός που δέχεται τον Λόγον αυτομάτως δέχεται και το Πνεύμα "άφνω δίκην πνοής".
Κάλλιστος. Φιλοκαλία Δ. 302.
Όταν λέμε ότι ο άνθρωπος έγινε κατ εικόνα Θεού, δεν εννοούμε, όπως πολλοί νομίζουν από άγνοια ότι η εικόνα αυτή αναφέρεται στο σώμα. Πρόκειται για "ομοιότητα στο νου" δηλαδή στο άυλο και νοερό στοιχείο της ψυχής. Όπως η θεία φύση είναι απερίγραπτη, ως αόριστη και ασώματη, έτσι και η φύση του ανθρώπου είναι απερίγραπτη, αόρατη και ασώματη, εικόνα της αθάνατης εικόνας του Θεού. Κάθε λογική και νοερή φύση έχει ζωή που δεν επιδέχεται φθορά, η ανθρώπινη φύση δεν έχει ζωή μόνο ως ουσία, αλλά και ως ενέργεια, αφού ζωοποιεί το σώμα, γι αυτό και λέγεται και ζωή του σώματος.
Η ψυχή όπως είπαμε δεν εξελίσσεται, δεν καλυτερεύει ή χειροτερεύει. Απλώς καθαίρεται ή σκοτίζεται περισσότερο με τις επικαθίσεις των ποικίλων ενασχολήσεων του νου με την ύλη. Όμως σταδιακά μπορεί με την κάθαρση του νου και τη φώτισή του να υπάρξουν τρία στάδια ή τρεις αναβάσεις της ψυχής. Το "καθαρτικό, το φωτιστικό και το μυστικό".
"Καθαρτικό"είναι το στάδιο εκείνο, που σημαίνει την έναρξη του πνευματικού αγώνα. Χαρακτηριστικό του σταδίου αυτού είναι η απόθεση της μορφής του χοϊκού ή ψυχικού ανθρώπου,και η ένδυση του Νέου Ανθρώπου. (ενώ ο κατώτερος ψυχικός άνθρωπος, θεωρείται δίγνωμος και δίψυχος και ακατάστατος και άστατος σε όλες του τις ενέργειες. Ε. Ιακώβου α'8.)Είναι η απάρνηση του εξωτερικού εαυτού, της μορφής και του ονόματος και η πνεύματι ανακαίνιση και αναγέννησή του.
"Φωτιστικό" είναι το στάδιο εκείνης της ψυχής που πρόκοψε στο πρώτο στάδιο. Χαρακτηριστικό δε του σταδίου αυτού είναι η γνώση και η κατανόηση των ορατών και νοητών πραγμάτων των όντων και έργον η κάθαρση του νου.
Στο "τρίτο στάδιο" εισέρχεται η ψυχή που ξεπέρασε τα δύο προηγούμενα και οδηγείται στην τελειότητα. Χαρακτηριστικό του σταδίου αυτού είναι η προσέγγιση του φωτός και η δια του πνεύματος διερεύνηση των θείων. Έργο δε έχει ή ψυχή την πλήρωση του νου με τους λόγους της Θείας Πρόνοιας, της Δικαιοσύνης και Αλήθειας που διαλαμβάνονται στις παραβολές και στους σκόπιμα σκοτεινούς λόγους, των Θείων Γραφών. Και λέμε σκόπιμα σκοτεινούς λόγους γιατί η γνώση είναι έτσι κρυμμένη, για να αποθαρρύνει τους επιπόλαιους και περίεργους ερευνητές και όσους ακόμα δεν είναι έτοιμοι.
Θα διασαφηνίσουμε τώρα ότι νους και πνεύμα είναι πράγματα διαφορετικά και ότι το πνεύμα λειτουργεί και αυτό σε δυο επίπεδα το ανθρώπινο και το φυσικό και το υπέρ τη φύση ή πνευματικό. Όμως η ψυχή του ανθρώπου δεν είναι το πνεύμα, αλλά το Πνεύμα του Θεού ενοικεί στην πνευματική ζώσα ψυχή. Το δε ανθρώπινο πνεύμα ταυτίζεται με την ανθρώπινη έκφραση του νου και την ενέργειά του. Η Αγία Γραφή πολλές φορές ονομάζει την ψυχή πνεύμα, αυτό οδήγησε μερικούς να υποστηρίξουν το τριμερές της ανθρώπινης ύπαρξης (πνεύμα- ψυχή-σώμα) αυτό όμως όπως είπαμε δεν συμβαίνει, αφού η ανθρώπινη υπόσταση απαρτίζεται από δύο στοιχεία, την ψυχή και το σώμα, ανάλογα δε με τη ζωή που κάνει η ψυχή εμπλουτίζεται από το Πνεύμα ή όχι. Το πνεύμα εμφανίζεται στην Αγία Γραφή ως καρπός της ζωής του ανθρώπου, είτε μέσω της απόκτησης διαφόρων χαρισμάτων είτε μέσω της ενέργειας του πνεύματος επί του ανθρώπου.
Ο Απόστολος Παύλος στην Α' προς Κορινθίους επιστολή Κεφ. β'13-15 γράφει:
Γι αυτό μιλάμε όχι με λόγια που διδάσκει η ανθρώπινη σοφία αλλά με λόγια που διδάσκει το ίδιο το Πνεύμα ερμηνεύοντας αυτά τα πνευματικά πράγματα σ’ αυτός που έχουν το Πνεύμα. Όποιος όμως δεν έχει το Πνεύμα, δεν παραδέχεται αυτά που φανερώνει το Πνεύμα του Θεού, αφού για εκείνον όλα αυτά είναι μωρία. Και δεν μπορεί να τα καταλάβει γιατί αυτά τα πράγματα μόνο με τη βοήθεια του Πνεύματος κατανοούνται. Aντίθετα ο άνθρωπος που έχει το Πνεύμα όλα τα καταλαβαίνει, αυτόν όμως, (κανείς από εκείνους που δεν έχουν το Πνεύμα) δεν είναι σε θέση να τον καταλάβει, όπως λέει η Γραφή.
