Άγιος Βασίλειος ο Μέγας
1. Όπως οι ιατρικές οδηγίες και συμβουλές είναι πολύ ωφέλιμες, όταν είναι εύστοχες και εφαρμόζονται με βάση την ιατρική επιστήμη και εμπειρία, το ίδιο γίνεται και με τις πνευματικές παραινέσεις.
Μετά την έμπρακτη εφαρμογή τους, αποδεικνύεται σοφία τους και η ωφέλειά τους για τη διόρθωση και τελείωση όσων τις ακούνε και τις αποδέχονται. Ακούμε λοιπόν τις Παροιμίες να μας λένε κατηγορηματικά ότι «η οργή συντελεί στο να απολεσθούν και οι φρόνιμοι»2. Και τον Απόστολο να μας προτρέπει και να μας λέει: «Η οργή και ο θυμός, οι φωνές και οι κατηγόριες, ας είναι μακριά από σας, μαζί με κάθε είδους κακία»3. Και τον Κύριο να μας τονίζει ότι «ο καθένας που οργίζεται ενάντια στον αδελφό του, θα δώσει λόγο γι' αυτό την ώρα της Κρίσεως»4
Ωστόσο, κάποια φορά, είχαμε και εμείς μια εμπειρία του πάθους της οργής. Δεν είχε λάβει βέβαια χώρα μέσα μας το πάθος αλλά το είδαμε να συμβαίνει στο χώρο μας και να έχει τη μορφή μιας απροσδόκητης καταιγίδας. Και τότε εννοήσαμε τη δύναμη και το βάθος των προηγούμενων θείων εντολών και παραγγελμάτων. Δώσαμε, φυσικά, τόπο στην οργή, όπως δίνουμε διέξοδο σε ορμητικό ρεύμα, και μέσα στην ησυχία συνειδητοποιήσαμε πλήρως τη φοβερή ταραχή αυτών των ανθρώπων που κατέχονται από το πάθος της οργής. Έτσι
γνωρίσαμε στην πράξη τη σημασία και το εύστοχο του λόγου που λέει: «Ο άνθρωπος ο θυμώδης δεν είναι σεβαστός και έχει αποκρουστική συμπεριφορά και εμφάνιση»5.
Πράγματι, από τη στιγμή που το πάθος αυτό θα διώξει το λογικό και θα εξουσιάσει την ψυχή, αποθηριώνει εντελώς τον άνθρωπο και δεν του επιτρέπει να είναι ούτε καν άνθρωπος, αφού βέβαια πλέον του λείπει και η λογική. Διότι ό,τι πράγμα είναι το δηλητήριο στα φαρμακερά φίδια, το ίδιο πράγμα είναι και ο θυμός σ' αυτούς που εξοργίζονται. Σαν τα σκυλιά λυσσούν, σαν τους σκορπιούς επιτίθενται, σαν τα φίδια δαγκώνουν.
Και η Γραφή ακόμη συνηθίζει, αυτούς πού διακατέχονται από αυτό το πάθος, να τους αποκαλεί με τα ονόματα των θηρίων εκείνων, με τα οποία έχουν εξομοιωθεί, λόγω της ενέργειας του πάθους. Δηλαδή τους ονομάζει «ύπουλα σκυλιά»6, φίδια, «γεννήματα εχιδνών»7 και άλλα παρόμοια. Διότι αυτοί που είναι έτοιμοι να αφανίσουν ο ένας τον άλλον και να βλάψουν τους συνανθρώπους τους, εύκολα θα μπορούσαν να συναριθμηθούν ανάμεσα στα θηρία και στα φαρμακερά ζώα, στα όποια εκ φύσεως ενυπάρχει αδιάλλακτο μίσος εναντίον των ανθρώπων.
Ο θυμός κάνει τις γλώσσες αχαλίνωτες και τα στόματα απύλωτα. Τα ασυγκράτητα χέρια, οι βρισιές, οι κοροϊδίες, οι κακολογίες, οι πληγές και άλλα αναρίθμητα κακά, όλα είναι γεννήματα τις οργής και του θυμού. Πράγματι, λόγω του θυμού και ξίφη ακονίζονται και δολοφονίες τολμώνται. Τα αδέλφια δεν θέλουν να ξέρουν το ένα το άλλο και οι γονείς και τα παιδιά ξεχνούν τη βαθιά τους συγγένεια. Κι αυτό, διότι, πρώτα- πρώτα, όσοι οργίζονται δεν αναγνωρίζουν τους εαυτούς τους και έπειτα όλοι»; τους συγγενείς και φίλους τους. Και όπως οι χείμαρροι, πού χύνονται στα διάφορα κοιλώματα, παρασύρουν σ ό,τι βρεθεί μπροστά τους, έτσι και η ορμή όσων θυμώνουν και οργίζονται, είναι βίαιη και ασυγκράτητη και παρασύρει τους πάντες και τα πάντα με τον ίδιο τρόπο.
Οι οργισμένοι δεν σέβονται τα γηρατειά. Δεν σέβονται τους ενάρετους, τους συγγενείς και οικείους τους, αυτούς που προηγουμένως, τους είχαν ευεργετήσει, ούτε τίποτε άλλο απ' όσα τιμούν και σέβονται οι άνθρωποι.
Ο θυμός είναι στιγμιαία τρέλα! Και όσοι κυριεύονται απ' αυτόν, πολλές φορές ρίχνονται σε ολοφάνερα κακά, γιατί παραμελούν τον εαυτό τους με τη σπουδή που τους διακατέχει να εκδικηθούν! Δηλαδή συνέχεια τους κεντάει ο νους τους και τους θυμίζει όσους τους αδίκησαν και τους λύπησαν και, σαν να διακατέχονται από οίστρο, βράζει μέσα τους και κοχλάζει ο θυμός και δεν ησυχάζουν παρά μόνο αν ανταποδώσουν το κακό σ' αυτούς που τους εξόργισαν. Αν βέβαια δεν το λάβουν πρώτα οι ίδιοι, όπως συμβαίνει πολλές φορές, και με τα πράγματα πού χτυπιούνται μεταξύ τους και θρυμματίζονται βιαία. Συνήθως παθαίνουν μεγαλύτερη ζημία και θρυμματίζονται τα πράγματα που πέφτουν πάνω στα άλλα, παρά εκείνα που δέχονται βίαιο κτύπημα.
2. Ποιος θα μπορούσε, στ' αλήθεια, να περιγράψει το πάθος αυτό; Πώς δηλαδή αυτοί που είναι επιρρεπείς προς το θυμό, ο οποίος ανάβει με τιποτένια πρόφαση, φωνάζουν και αγριεύουν και ορμούν πιο αγρία και πιο επιθετικά και από τα πιο δηλητηριώδη θηρία! Και δεν σταματούν παρά μόνο όταν ξεθυμάνει η φλεγμονή της ψυχής τους! Και όπως σκάει η σαπουνόφουσκα, ξεσπάει η οργή τους και δημιουργούν μεγάλο και αθεράπευτο κακό. Διότι ούτε το σπαθί, ούτε η φωτιά, ούτε κανένα άλλο φόβητρο είναι ικανό να συγκρατήσει την ψυχή που έχει γίνει σαν μανιακή από την οργή. Και θα έλεγα ότι δεν είναι περισσότερο μανιακή η ψυχή των δαιμονισμένων, από τους οποίους σε τίποτε δεν διαφέρουν, ούτε στη συμπεριφορά ούτε στην εσωτερική κατάσταση όσοι οργίζονται.
Γι' αυτό, λόγω του ότι διψούν για εκδίκηση, βράζει μέσα στην καρδιά τους το αίμα, σαν να κοχλάζει και να βράζει από την πυρά φοβερής φωτιάς. Και όταν βγει στην επιφάνεια όλο αυτό το κακό, αλλάζει και η όψη του οργισμένου. Ο θυμός μεταβάλλει σαν θεατρική προσωπίδα τη συνηθισμένη και γνώριμη σε όλους μορφή του. Δηλαδή τα μάτια του, που μας είναι γνωστά και οικεία, γίνονται αγνώριστα. Το βλέμμα του γίνεται σκληρό, παράφορο και ξαναμμένο. Ο οργισμένος ακονίζει τα δόντια του όπως τ' ακονίζουν οι χοίροι, όταν παλεύουν μεταξύ τους. Το πρόσωπό του φουσκώνει και μελανιάζει. Ολόκληρο το σώμα του παραμορφώνεται. Οι φλέβες του είναι έτοιμες να διαρραγούν και η ψυχή του, από την εσωτερική ταραχή, συγκλονίζεται. Η φωνή του γίνεται σκληρή και αγρία. Τα λόγια του άναρθρα, ασυνάρτητα, άτακτα, απρόσεκτα, χωρίς σειρά και ειρμό.
Και όταν μάλιστα αποκορυφωθεί η οργή και φθάσει σε βαθμό ανεξέλεγκτο, σαν τη φλόγα που φουντώνει όταν της ρίχνεις καύσιμη ύλη, τότε προπαντός, μπορεί να αντικρίσει κάνεις θέαμα που ούτε με λόγια ούτε με έργα παριστάνεται. Βλέπεις να σηκώνονται χέρια εναντίον του συνανθρώπου και να τον χτυπούν σε όλα τα μέλη του σώματός του. Πόδια να κλωτσούν σπλάγχνα και στα πιο ευαίσθητα σημεία. Και το καθετί που βρίσκεται μπροστά στον οργισμένο να γίνεται όπλο που εξυπηρετεί τη μανία του.
Αν τώρα τύχει να κυριευθεί και ο αντίπαλος από το ίδιο πάθος, δηλαδή από παρόμοια οργή και μανία και συγκρουσθούν μεταξύ τους, τότε κάνουν τέτοια πράγματα και παθαίνουν τέτοιες συμφορές, όσες παθαίνουν συνήθως όσοι έχουν στρατηγό έναν τέτοιο δαίμονα. Πολλές φορές δηλαδή αυτοί που μάχονται οργισμένοι ο ένας εναντίον του άλλου, αποκομίζουν, σαν βραβεία της οργής τους, σωματικές αναπηρίες, ακόμη και θανάτους
Έκανε κάποιος την αρχή της χειροδικίας και ο άλλος αμύνθηκε. Ξανακτύπησε ο πρώτος και ο άλλος δεν υποχωρεί. Τότε το σώμα καταξεσχίζεται από τα χτυπήματα, αλλά ο θυμός κάνει ανεπαίσθητο ακόμη και το αίσθημα του πόνου. Γι' αυτό δεν σταματούν με τίποτα, επειδή έχουν καταληφθεί από το αίσθημα της μανίας και ολόκληρη η ψυχή τους έχει κυριευθεί από την εκδικητικότητα εναντίον εκείνου που τους ερέθισε ή τους πλήγωσε.
3. Μη θεραπεύετε όμως το κακό με το κακό και μην προσπαθείτε να ξεπεράσετε ο ένας τον άλλον στην κακία. Διότι στον ανταγωνισμό της κακίας, χειρότερος είναι ο νικητής, γιατί αποχωρεί από τον αγώνα, αποκομίζοντας το μεγαλύτερο μέρος της αμαρτίας. Να μη γίνεις λοιπόν ένας απ' αυτούς που ρίχνουν τα χρήματά τους σε έρανο που έχει κακό σκοπό. Ούτε πάλι να γίνεις ο πιο πρόθυμος εξοφλητής ενός ύποπτου δάνειου.
Οργίστηκε και σε έβρισε κάποιος και έγινε έξω φρενών; Σταμάτησε το κακό με τη σιωπή. Αντιμετώπισε την οργή, του μέσα στην καρδιά σου σαν ένα ρεύμα που διέρχεται. Να μη μιμείσαι τους ανέμους που με το αντιφύσημα διώχνουν ό,τι τους έρχεται. Να μη γίνει δάσκαλός σου ο εχθρός, ούτε να ζηλέψεις αυτό που μισείς. Ούτε πάλι να γίνεις σαν ένας καθρέφτης όπου θα καθρεφτίζεται ο οργίλος, με το να αντανακλάς τη συμπεριφορά και τη μορφή, τη δική του επάνω σου. Εκείνος είναι φουντωμένος και κατακόκκινος. Εσύ όμως δεν πρέπει να κοκκινίσεις και να ανάψεις. Έχει μάτια φωτιά εκείνος. Τα δικά σου, πες μου, είναι γαλήνια; Η φωνή του είναι άγρια, η δική, σου είναι ήπια; Άλλά ούτε ο αντίλαλος στις ερημιές δεν αντανακλά έτσι ολοκάθαρος και δεν επιστέφει τόσο όμοιος, όπως ξαναγυρίζουν οι βρισιές στον υβριστή. Ή καλύτερα, ο αντίλαλος συνήθως είναι ο ίδιος, η βρισιά όμως και η λοιδορία επανέρχεται με προσθήκη, επαυξημένη.
Και τί λέει ο ένας στον άλλον όταν βρίζονται μεταξύ τους; Ο ένας λέει: Τιποτένιε, που κατάγεσαι από τιποτένιους! Και ο άλλος λέει: Δούλε, δούλων! Ο πρώτος ζητιάνε! Ο δεύτερος αλήτη! Ο ένας αγράμματε! Εκείνος τρελέ! Και έτσι πάει λέγοντας μέχρι να εξαντλήσουν όλο το υβρεολόγιο, όπως εξαντλούνται τα βέλη στη φαρέτρα. Και έπειτα, μετά τις ατέλειωτες βρισιές, πιάνονται στα χέρια. Διότι ο θυμός προκαλεί διαμάχη και η διαμάχη γεννάει βρισιές και οι βρισιές χτυπήματα και τα χτυπήματα τραύματα και από τα τραύματα πολλές φορές προέρχονται και θάνατοι!
Ας συγκρατήσουμε το θυμό από την αρχή. Αυτό σημαίνει να ξεριζώσουμε με κάθε τρόπο την οργή από τις ψυχές μας. Διότι έτσι θα μπορέσουμε και πάρα πολλά πάθη, που απορρέουν από το θυμό, να τα αποκόψουμε από τη ρίζα, μαζί με τον ίδιο το θυμό.
Σε έβρισε κάποιος; Εσύ πες καλό λόγο. Σε κτύπησε; Εσύ να υπομείνεις. Σε φτύνει και σε θεωρεί σκουπίδι; Εσύ σκέψου ποιος είσαι, ότι «προήλθες από το χώμα και στο χώμα πάλι θα διαλυθείς»8. Διότι αυτός που θα συγκρατήσει τον εαυτό του από την αρχή με αυτά τα βιώματα και μ' αυτά τα λόγια, κάθε ατίμωση που θα του κάνουν, θα τη βρει μικρότερη από την πραγματικότητα. Μ’ αυτό τον τρόπο, και τον εχθρό θα τον αφοπλίσει και συ θα φανείς ότι είσαι άτρωτος από τις ύβρεις. Προπάντων όμως θα προμηθεύσεις στον εαυτό σου το στεφάνι της υπομονής. Με αυτή, την αντιμετώπιση, θα καταστήσεις τη μανία του άλλου αφορμή για να φιλοσοφήσεις και να ασκηθείς. Αν λοιπόν μου δώσεις την εμπιστοσύνη σου και με ακούσεις, θα φανείς ανώτερος από τις ύβρεις.
Σε έβρισε ο άλλος και σε είπε άσημο, αφανή και τιποτένιο; Εσύ να δεχθείς, όχι μόνο αυτό, αλλά να ονομάσεις τον εαυτό σου «χώμα και στάκτη»9. Διότι εσύ δεν είσαι ανώτερος από τον Πατέρα μας τον Αβραάμ, ο οποίος απέδιδε στον εαυτό του αυτούς τους χαρακτηρισμούς. Σε είπε αγράμματο και φτωχό και μηδαμινό; Εσύ να ονομάσεις τον εαυτό σου σκουλήκι που προήλθε από την κοπριά, αναφέροντας τα λόγια του Δαβίδ10. Σ' αυτά όλα πρόσθεσε και το καλό παράδειγμα του Μωυσή. Εκείνος, όταν τον έβρισαν ο Ααρών και η Μαριάμ, δεν παραπονέθηκε στον Θεό, αλλά προσευχήθηκε γι' αυτούς11. Θέλεις να είσαι μαθητής, των ανδρών εκείνων που υπήρξαν θεοφιλείς και μακάριοι ή εκείνων που υπερίσχυσε μέσα τους το πονηρό πνεύμα;
Όταν μέσα σου κινηθεί ο πειρασμός του να θέλεις να βρίσεις κάποιον, να ξέρεις ότι μπαίνεις σε δοκιμασία και πρέπει να επιλέξεις ποιο από τα δύο θα προτιμήσεις. Θα προσφύγεις στον Θεό μακροθυμώντας ή θα αφήσεις την οργή να σε κυριέψει και να γίνεις ένα με τον διάβολο; Βοήθησε το λογισμό σου να διαλέξει την καλή μερίδα. Γιατί, αν διαλέξεις την πραότητα, θα ωφεληθείς, διαφορετικά, πράγμα χειρότερο, θα αμυνθείς με την υπεροψία.
Αλλά υπάρχει κάτι πιο οδυνηρό για τον εχθρό, από το να βλέπει τον αντίπαλό του να είναι ανώτερο; από τις ύβρεις; Να σταθείς στο επίπεδό σου και να μην κατεβείς στο επίπεδο εκείνων που σε βρίζουν. Άφησε αυτόν που θέλει να σε υποβιβάσει να γαβγίζει εναντίον σου, χωρίς κανένα αποτέλεσμα. Ας φωνάξει και ας καταξεσχίζει τον εαυτό του. Διότι, όπως αυτός που κτυπά εκείνον που δεν αισθάνεται τον πόνο, αυτοτιμωρείται -αφού ούτε τον εχθρό χτύπησε ούτε το θυμό του καταπράυνε- έτσι και αυτός που βρίζει αυτόν που δεν ανταποδίδει βρισιές, δεν μπορεί να κατασιγάσει το πάθος του. Αντίθετα, όπως είπα, εξοργίζεται περισσότερο.
Και απ' όσους είναι παρόντες και παρακολουθούν τα δρώμενα, πώς θα θεωρηθεί ο ένας και πώς θα ονομασθεί ο άλλος; Εκείνος θα ονομασθεί υβριστής, ενώ εσύ μεγαλόψυχος και καρτερικός. Εκείνος οργίλος και επικίνδυνος, ενώ εσύ μακρόθυμος και πράος. Αυτός θα μετανοήσει για όσα είπε, ενώ εσύ ουδέποτε θα μεταμεληθείς για την αρετή που επέδειξες.
4. Άλλά τί χρειάζεται να λέω πολλά; Στον οργίλο απέκλεισε τη Βασιλεία των Ουρανών η λοιδορία. Διότι «οι λoίδoρoι και οι υβριστές δεν θα κληρονομήσουν τη Βασιλεία του Θεού»12. Σε σένα όμως η σιωπή έχει ετοιμάσει τη Βασιλεία του Θεού. Διότι «αυτός που θα υπομείνει ως το τέλος, αυτός θα σωθεί13.
Όταν όμως αμύνεσαι και ανταποδίδεις τα ίσα στον υβριστή σου, τότε τί ζητάς το λόγο; Επειδή τάχα έκανε εκείνος πρώτος την αρχή του παροξυσμού; Και νομίζεις ότι γι' αυτό θα συγχωρεθείς; Αλλά ούτε και ο ανήθικος, αν μεταθέσει την ευθύνη στην πόρνη, ότι δήθεν τον ερέθισε αυτή, προς την αμαρτία, θα αξιωθεί να κατακριθεί λιγότερο. Ούτε στεφάνια δίνονται χωρίς ανταγωνιστές, ούτε νεκροί υπάρχουν χωρίς αντιπάλους. Άσου τον Δαβίδ που λέει: «Ενώ ο ασεβής εξοπλίστηκε εναντίον μου, δεν θύμωσα ούτε υπεράσπισα τον εαυτό μου», αλλά «σαν κωφάλαλος και ταπεινώθηκα και σιώπησα»14.
Εσύ όμως εξοργίζεσαι για τη λοιδορία και από την άλλη μεριά τη, μιμείσαι σαν να είναι αρετή. Να λοιπόν, που έπαθες αυτά που κατηγορείς! Ή μήπως το ξένο κακό το εξετάζεις λεπτομερώς, ενώ το δικό σου το αισχρό, δεν το βλέπεις πουθενά; Είναι οι βρισιές πράγμα πονηρό και δαιμονικό; Απόφυγε εσύ να το μιμηθείς. Διότι το ότι ο άλλος έκανε την αρχή, δεν είναι αρκετό για να συγχωρεθείς εσύ. Μάλλον πολύ δικαιότερο είναι, όπως εγώ πιστεύω, να επιβαρύνεις τη θέση σου περισσότερο. Διότι αυτός δεν είχε παράδειγμα που να τον σωφρονίζει, ενώ εσύ είδες τον αντίπαλό σου να οργίζεται και να ασχημονεί, και δεν φυλάχτηκες ούτε πρόσεξες να μην του μοιάσεις. Άλλά αγανακτείς και δυσφορείς και οργίζεσαι εναντίον του και έτσι γίνεται το πάθος σου δικαιολογία γι' αυτόν, ο οποίος απλώς σε πρόλαβε και οργίστηκε πρώτος! Δηλαδή με αυτά που κάνεις τον απαλλάσσεις από την ευθύνη, ενώ τον εαυτό σου τον καταδικάζεις. Διότι, αν ο θυμός είναι κάτι το κακό, γιατί δεν το αποφεύγεις αυτό το κακό; Αν πάλι είναι άξιο συγνώμης, γιατί δυσφορείς με αυτόν που θυμώνει και δεν τον συγχωρείς; Ώστε λοιπόν το ότι ήλθες δεύτερος στην ανταπόδοση του κακού, σε τίποτε δεν θα σε ωφελήσει. Αφού και στους αγώνες, όπου απονέμονται στεφάνια, δεν στεφανώνεται αυτός που άρχισε τα αγωνίσματα, αλλά αυτός που νικά. Έτσι λοιπόν και κατακρίνεται, όχι μόνο αυτός που έκανε την αρχή του κακού, αλλά και αυτός που ακολούθησε εκείνον που άνοιξε το δρόμο του κακού στην αμαρτία.
Αν αυτός που σε βρίζει σε αποκαλέσει «φτωχό», αν λέει την αλήθεια, να το παραδεχθείς. Αν πάλι λέει ψέματα, γιατί ενοχλείσαι από το λόγο του; Ούτε να αποχαυνώνεσαι και να παραλύεις πνευματικά από τους επαίνους, ούτε πάλι να εξαγριώνεσαι από τις βρισιές που δεν αγγίζουν τη δική σου πραγματικότητα. Δεν βλέπεις τα βέλη, πώς εκ φύσεως εξοβελίζονται όταν πέφτουν πάνω σε στερεά και σκληρά αντικείμενα, ενώ στα απαλά και τα μαλακά χαλαρώνουν την ορμή τους; Κάτι παρόμοιο συμβαίνει και στην περίπτωση της λοιδορίας και της ύβρεως. Αυτός που εναντιώνεται, προς τον εαυτό του αντιμάχεται. Ενώ αυτός που υποχωρεί, με την απαλότητα της συμπεριφοράς του, διαλύει την κακία που στρέφεται εναντίον του.
Αλήθεια, γιατί τόσο σε ταράζει το να σε πούνε «φτωχό»; Θυμήσου τη φύση σου, ότι «γυμνός εισήλθες στον κόσμο και γυμνός θα φύγεις»15. Υπάρχει πιο φτωχό από τη γύμνια; Δεν σου είπανε λοιπόν τίποτε το σπουδαίο, με το να σε ονομάσουν «φτωχό», αν οικειοποιηθείς και αποδεχθείς αυτά που είπαμε.
Πήγε ποτέ κανείς στη φυλακή από τη φτώχεια του; Δεν είναι ντροπή η φτώχεια, αλλά το να μην υπομένει κανείς τη φτώχεια με ευγένεια και ανωτερότητα ψυχής. Φέρε στο νου σου τον Δεσπότη μας Χριστό και σκέψου ότι «ενώ ήταν πλούσιος, έγινε φτωχός για χάρη μας»16.
Αν πάλι αυτός που σε βρίζει σε αποκαλέσει ανόητο και αγράμματο, να φέρεις αμέσως στο νου σου τις ύβρεις των Ιουδαίων, με τις οποίες εξυβρίστηκε η αληθινή Σοφία. «Είσαι Σαμαρείτης και έχεις δαιμόνιο»16α, Του είπαν.
Αν λοιπόν οργισθείς με τους υβριστές σου, είναι σαν να επιβεβαιώνεις τους ονειδισμούς τους. Διότι τί πράγμα είναι πιο ανόητο από το να οργίζεται κανείς; Αν όμως παραμείνεις νηφάλιος, ντρόπιασες αυτόν που σε έβρισε και εμπράκτως του απέδειξες τη σύνεση και τη σωφροσύνη σου. Σου έδωσαν ράπισμα; Αλλά και ο Κύριος ραπίστηκε. Σε έφτυσαν; Αλλά και τον Δεσπότη μας Τον έφτυσαν. Διότι «δεν έκρυψε το πρόσωπό του, ώστε να μη δεχθεί τη ντροπή που φέρνουν τα φτυσίματα»17. Συκοφαντήθηκες; Αλλά και ο Κριτής συκοφαντήθηκε. Σου ξέσκισαν το ρούχο; Αλλά και τον Κύριο Τον έγδυσαν και μοίρασαν μεταξύ τους τα ενδύματά Του»18. Ακόμη δεν καταδικάστηκες, δεν σταυρώθηκες! Σου υπολείπονται πολλά, για να Του ομοιάσεις.
5. Ένα-ένα απ' αυτά να περνάει από το μυαλό σου, για να σου καταστέλλει τη φλόγωση του πάθους της οργής. Διότι όταν προετοιμάζεις και προδιαθέτεις έτσι τον εαυτό σου, κότα κάποιο τρόπο, θα σταματήσουν οι ταραχές και θα μετριασθούν οι σφυγμοί της καρδιάς σου και θα επανέλθουν οι λογισμοί σου σε μία σταθερότητα και γαλήνη. Κάτι παρόμοιο δεν εννοεί και ο Δαβίδ όταν λέει «ετοιμάστηκα και δεν ταράχθηκα»19;
Πρέπει λοιπόν, με το να φέρνουμε στη μνήμη μας τα παραδείγματα των αγίων ανδρών, να καταστέλλουμε κάθε μανιακή και ανάρμοστη κίνηση της ψυχής μας. Πώς ο μεγάλος Δαβίδ με πραότητα ανεχόταν την υβριστική συμπεριφορά του Σεμεϊ; Δεν έδινε χώρο για να εκδηλωθεί η οργή στην ψυχή του, διότι έστρεφε το νου του προς τον Θεό.
Αναφέρει η Γραφή: «Ο Κύριος επέτρεψε στον Σεμεϊ να καταρασθεί τον Δαβίδ»20. Γι' αυτό, όταν άκουγε ο Δαβίδ να τον ονομάζει ο Σεμεϊ άνθρωπο αιμοβόρο και παράνομο, δεν δυσφορούσε εναντίον του, αλλά ταπείνωνε τον εαυτό του, σαν να του άξιζαν οι υβριστικοί αυτοί χαρακτηρισμοί. Δύο πράγματα λοιπόν να απομακρύνεις από τον εαυτό σου: Πρώτο να μην τον θεωρείς αξιόλογο και σπουδαίο. Και δεύτερο· να μη θεωρείς ότι κάποιος από τους ανθρώπους είναι κατώτερος από σένα. Μ’ αύτη σου τη στάση, ουδέποτε θα ανάψει ο θυμός μέσα σου για τις ατιμώσεις που θα σου γίνονται.
Είναι φοβερό πράγμα, αυτός που έχει ευεργετηθεί και είναι χρεωμένος για πολύ μεγάλες ευεργεσίες, κοντά στην αχαριστία, να αρχίζει να βρίζει και να ατιμάζει τον ευεργέτη του. Είναι πράγματι φοβερό, αλλά είναι περισσότερο φθοροποιό γι' αυτόν που το κάνει παρά γι' αυτόν που το υφίσταται, Εκείνος ας βρίζει, εσύ να είσαι ανώτερος από την ύβρη. Οι υβριστικές λέξεις του να είναι για σένα άσκηση και γύμνασμα για να φιλοσοφείς. Αν κατορθώσεις να μην πειραχθείς από τα υβριστικά του λόγια, θα είσαι άτρωτος. Αν συμβεί όμως, έστω και ελάχιστα, να επηρεασθείς και να στενοχωρηθείς, κρύψε μέσα στην καρδιά σου τη λύπη. Διότι λέει ο Δαβίδ: «Μέσα η καρδιά μου είναι ταραγμένη από τη λύπη»21. Μ’ αυτόν τον τρόπο το πάθος δεν εκδηλώνεται εξωτερικά, αλλά καταπραΰνεται σαν το κύμα που σπάει στην ακροθαλασσιά.
Κάνε μου τη χάρη να ηρεμείς την καρδιά σου, όταν οργίζεται και αγριεύει. Τα πάθη του θυμού και της οργής ας αισχυνθούν την Παρουσία του Θεού-Λόγου που βρίσκεται μέσα σου, όπως ντρέπεται το άτακτο παιδί όταν είναι παρόν κάποιο σεβαστό πρόσωπο.
Με ποιο άλλο τρόπο θα μπορούσαμε να αποφύγουμε τη φθορά της ψυχής που προκαλείται από την οργή; Αν καταφέρουμε να πείσουμε το θυμό να μην τρέχει πριν από το λογικό. Αυτό κυρίως να φροντίζουμε, να μην τρέχει ποτέ ο θυμός πιο μπροστά από το νου. Να τον έχουμε σαν ίππο υποταγμένο και υπάκουο σε μας και με τη λογική, σαν να είναι χαλινάρι, να τον τραβάμε και να τον πείθουμε. Σε καμιά περίπτωση να μην ξεφεύγει από τη θέση του, αλλά να οδηγείται από το λογικό εκεί που εκείνο νομίζει και κρίνει σωστό.
Διότι το θυμοειδές μέρος της ψυχής (απ' όπου πηγάζει ο θυμός) έχει τη δυνατότητα και είναι κατάλληλο για την άσκηση της αρετής σε πολλές περιπτώσεις. Αυτό μπορεί να επιτευχθεί όταν ο θυμός, σαν ένας στρατιώτης, καταθέτει τα όπλα στο στρατηγό του, το λογικό, και προσφέρει πρόθυμα και με ετοιμότητα τις υπηρεσίες του στα προστάγματα που του δίνονται. Με άλλα λόγια, αυτό γίνεται, όταν ο θυμός είναι σύμμαχος με το λογικό κατά της αμαρτίας.
Ο θυμός είναι νεύρο της ψυχής, διότι την ενισχύει να δραστηριοποιείται για τη διάπραξη του καλού. Και πραγματικά, αν τη συλλάβει να έχει χαλαρώσει από την ηδονή, την καθιστά από υπερβολικά μαλθακή και έκλυτη, αυστηρή και ανδρεία, έτσι όπως κάνουν με το σίδερο, που όταν θέλουν να το ατσαλώσουν, το βάζουν στο νερό. Διότι, αν δεν θυμώσεις εναντίον του Πονηρού, δεν μπορείς να τον μισήσεις όσο του χρειάζεται. Πρέπει, νομίζω, να έχουμε την ίδια σπουδή και για την αγάπη της αρετής και για το μίσος ενάντια στην αμαρτία. Και σ' αυτό το σημείο ακριβώς είναι πολύ χρήσιμος ο θυμός.
Δηλαδή ο θυμός πρέπει να ακολουθεί τη λογική, όπως ακολουθεί ο σκύλος τον τσοπάνη. Έτσι θα μένει πράος και ήμερος και εύκολα θα υποτάσσεται στο λογικό του άνθρωπου. Διότι και ο σκύλος, όταν ακούσει ξένη φωνή και δει ξένο πρόσωπο, εξαγριώνεται, έστω κι αν ο ξένος αυτός έρχεται με καλό σκοπό. Αν όμως ο τσοπάνης του δώσει να καταλάβει ότι ο επισκέπτης είναι γνώριμος και τον επιπλήξει, ζαρώνει και σωπαίνει.
Αυτή η εικόνα δείχνει ποια είναι για τον φρόνιμο άνθρωπο η άριστη και σωστή συνεργία του θυμοειδούς μέρους της ψυχής προς το αγαθό. Ο άνθρωπος που έχει αυτή τη στάση, θα είναι ασυμφιλίωτος και άσπονδος εχθρός στους επίβουλους δαίμονες. Διότι δεν θα συνταιριαστεί ποτέ με κάτι που τον βλάπτει, αλλά και την επικίνδυνη ηδονή θα την καταδιώκει, σαν να πρόκειται για λύκο, και πάντοτε θα την εξολοθρεύει και θα την αφανίζει. Αυτή η ωφέλεια προκύπτει από το θυμό για όσους ξέρουν σωστά να τον μεταχειρίζονται.
Το ίδιο άλλωστε συμβαίνει και με τις άλλες δυνάμεις της ψυχής. Ανάλογα με τον τρόπο που τις μεταχειριζόμαστε, αποβαίνουν καλές ή κακές για τον κάτοχό τους. Παράδειγμα: Αυτός που χρησιμοποιεί το επιθυμητικό μέρος της ψυχής, για να απολαύσει σαρκική ηδονή, γίνεται σιχαμερός και ακάθαρτος. Αυτός όμως που το στρέφει στην αγάπη του Θεού και στην απόλαυση των αιωνίων αγαθών, είναι αξιομίμητος και μακάριος. Καθώς επίσης και το λογικό. Αυτός που το χρησιμοποιεί καλά, είναι φρόνιμος και συνετός. Αυτός όμως που ακονίζει το μυαλό του και σκέπτεται με ποιο τρόπο θα βλάψει τον πλησίον του, γίνεται κακεντρεχής και κακούργος.
6. Ας μη χρησιμοποιήσουμε λοιπόν εκείνα που μας δόθηκαν από τον Κτίστη και Δημιουργό Θεό για τη σωτηρία μας, ως αφορμή για την αμαρτία. Γιατί και ο θυμός, αν κινείται όπως πρέπει και όταν πρέπει, φέρνει στην ψυχή ανδρεία και υπομονή και εγκράτεια. Ενώ, όταν ενεργεί αντίθετα από τον ορθό λόγο, γίνεται μανία και τρέλα. Γι' αυτό και ο Ψαλμωδός μας προτρέπει και μας λέει:«Να οργίζεσθε, αλλά να μην αμαρτάνετε»22. Και ο Κύριος επιμένει και λέει «γι' αυτόν που οργίζεται χωρίς λόγο», ότι «θα απολογηθεί γι' αυτό την ώρα της Κρίσεως»23. Δεν παραιτείται όμως και χρησιμοποιεί την οργή εκεί που πρέπει σαν ένα είδος φαρμάκου. Δηλαδή λέει: «Θα στήσω έχθρα ανάμεσα σε σένα και στο φίδι»24. Και σε άλλο σημείο: «:Αρχίστε εχθροπραξίες με τους Μαδιανίτες»25. Και μ' αυτά ασκεί έργο διδασκάλου, για να μας μάθει να χρησιμοποιούμε το θυμό σαν όπλο.
....Κάθε φορά που οργίζεσαι εναντίον του αδελφού σου, κάνεις μία μεγάλη αδικία. Διότι, ενώ ουσιαστικά φταίει άλλος, εσύ χωρίς λόγο εναντιώνεσαι εναντίον άλλου. Κάνεις ακριβώς αυτό που κάνουν οι σκύλοι, που δαγκώνουν τις πέτρες, αλλά δεν πειράζουν αυτόν που τους τις πετά. Ο άνθρωπος που ωθείται από τον διάβολο στην οργή, είναι ελεεινός, αλλά ο δράστης που τον ωθεί, είναι μισητός. Να μεταθέσεις το θυμό σου προς τα εκεί, στον ανθρωποκτόνο διάβολο, που είναι ο πατέρας του ψεύδους και εργάτης της αμαρτίας. Τον αδελφό σου να τον συμπαθήσεις, διότι, αν επιμένει και παραμένει στην αμαρτία, θα παραδοθεί μαζί με τον διάβολο στην αιώνια φωτιά.
Όπως είναι διαφορετικές οι λέξεις «θυμός» και «οργή», έτσι και η σημασία τους διαφέρει πάρα πολύ. Διότι θυμός είναι, θα λέγαμε, κάποια έξαψη και το απότομο ξέσπασμα του πάθους, ενώ οργή είναι η επίμονη λύπη και η διαρκής ορμή και τάση για εκδίκηση. Σαν να κατακαίεται η ψυχή για να αμυνθεί και να εκδικηθεί! Και πρέπει να ξέρουμε ότι οι άνθρωποι πέφτουν και προς τα δύο αυτά πάθη. Δηλαδή ή κινούνται εναντίον αυτών που τους εξοργίζουν με μανία και διάθεση να τους χτυπήσουν ή στήνουν ενέδρες με δόλο και κακία σ' αυτούς που τους αδίκησαν. Εμείς πρέπει να προσέχουμε να μην πέσουμε ούτε στο ένα ούτε στο άλλο πάθος.
7. Πώς θα γίνει όμως ώστε να μην κινηθεί το πάθος του θυμού εκεί που δεν αρμόζει; Πώς; Αν προπαιδευθείς στην ταπεινοφροσύνη, την οποία ο Κύριος και με λόγο μας υπέδειξε και με έργο. Εκείνος είπε: «Αυτός που θέλει να είναι πρώτος ανάμεσά σας, ας είναι έσχατος»26. Άλλοτε πάλι ανεχόταν με πραότητα και χωρίς κίνηση κάποιου πάθους αϊτούς που Τον χτυπούσαν27. Διότι ο Ποιητής και Δεσπότης του ουρανού και της γης, ο Οποίος προσκυνείται από ολόκληρη την κτίση, τη νοητή και την αισθητή, «Εκείνος που βαστάζει τα σύμπαντα με τη δύναμη του λόγου Του»28, δεν εξαπέστειλε τον υβριστή Του ζωντανό στον Άδη, με το να επιτρέψει να ανοίξει η γη και να τον καταπιεί, αλλά τον νουθέτησε και τον δίδαξε, λέγοντας: «Αν μίλησα άσχημα, μαρτύρησε το κακό που είπα, αν μίλησα όμως σωστά, γιατί με δέρνεις;»29.
Αν αποκτήσεις τη συνήθεια να έχεις το βίωμα ότι είσαι ο τελευταίος όλων, σύμφωνα με την εντολή του Κυρίου, πώς θα αγανακτήσεις επειδή σε έβρισαν και παρέβλεψαν την αξία σου; Όταν σε κοροϊδέψει ένα μικρό παιδί, συνήθως θεωρείς τις κοροϊδίες του αφορμή για γέλιο. Έτσι να κάνεις και όταν κάποιος, που έχει χάσει τα μυαλά του από τη μανία του πάθους, σου εκτοξεύσει λόγια ατιμωτικά. Μάλλον να τον θεωρήσεις αξιολύπητο παρά να τον μισήσεις.
Δεν είναι λοιπόν τα λόγια του υβριστή μας που μας φέρνουν τη λύπη, αλλά η υπεροψία που έχουμε απέναντί του και η μεγάλη ιδέα που έχει ο καθένας για τον εαυτό του. Γι' αυτό, αν αφαιρέσεις από την καρδιά σου αυτά τα υπερήφανα και λυπηρά βιώματα, τα άλλα όλα είναι κούφιος θόρυβος που ηχεί στο καινό. «Σταμάτα λοιπόν την οργή και δίωξε το θυμό»30, για να αποφύγεις εκείνη την οργή που θα ξεσπάσει «από τον ουρανό για κάθε ασέβεια και κακία δική σου»31. Γιατί, αν μπορέσεις με τους συνετούς σου λογισμούς να ξεριζώσεις την πικρή ρίζα του θυμού, μαζί με τη ρίζα αύτη, θα αφανίσεις και πολλά άλλα κακά. Διότι, πραγματικά, ο δόλος, η υποψία και η απιστία, η κακοήθεια, η κακόβουλη διάθεση και η θρασύτητα, και όλο το σμήνος των σχετικών παθών, είναι βλαστάρια αυτού του πάθους.
Ας μην αφήσουμε λοιπόν να περάσει μέσα μας ένα τόσο μεγάλο πάθος. Διότι φέρνει αρρώστια στην ψυχή, σκοτίζει το λογισμό, μας αποξενώνει από τον Θεό, μας χωρίζει από τους συγγενείς, γίνεται αρχή διαμάχης και πολέμου, επισωρεύει συμφορές, γεννάει μέσα στην ψυχή μας τον πονηρό δαίμονα, ο οποίος σαν αναιδέστατος νοικοκύρης, κυριαρχεί στην οικία μας και αποκλείει την είσοδο και παραμονή του Αγίου Πνεύματος σ' αυτήν. Διότι όπου υπάρχουν έχθρες, φιλονικίες, θυμοί, φατρίες, διαμάχες, που δημιουργούν στην ψυχή
ατελείωτες ακαταστασίες και θορύβους, εκεί δεν αναπαύεται το Πνεύμα της πραότητας.
Έχοντας λοιπόν εμπιστοσύνη και αποδεχόμενοι την παραίνεση του μακαρίου Παύλου, «ας αποδιώξουμε κάθε οργή και θυμό και φιλονικία, αλλά και κάθε άλλου είδους κακία. Και ας γίνουμε ο ένας προς τον άλλον ευσπλαχνικοί και αγαπητικοί»32, αναμένοντας την εκπλήρωση της υποσχέσεως που εξήγγειλε ο Κύριος μας για τους πράους. «Ευτυχείς», είπε, «είναι οι πράοι, διότι αυτοί θα κληρονομήσουν τη γη της επαγγελίας»33, εν Χριστώ Ιησού, που είναι ο Κύριός μας. Σ' Αυτόν ανήκει η δόξα στους αιώνες. Αμήν.
--------------------------------------------------------------------
1. «Κατά οργιζομένων»: P.G. 31, 353-372
2. Παροιμ. 15,1
3. Εφεσ. 4, 31
4. Ματθ. 5,22
5. Παροιμ. 11,25
6. Ησ. 56,10
7. Ματθ. 3,7
8. Γεν. 3,19
9. Γεν. 18, 27
10. Ψαλμ. 21,7
11. Αριθμ. 12, 1-13
12. Α΄ Κορ. 6, 10
13. Ματθ. 10. 22
14. Ψαλμ. 38, 2-3
15. Ιώβ 1, 21
16. Β΄ Κορ. 8, 9
16α. Ιωάν. 8, 48
17. Ησ. 50, 6
18. Ματθ. 27, 31-35
19. Ψαλμ. 118, 60
20. Βασ. 16, 10
21. Ψαλμ. 142, 4
22. Ψαλμ. 4, 5
23. Ματθ. 5, 22
24. Γεν. 3, 15
25. Αριθμ. 25, 17
26. Μαρκ. 9, 35
27. Ιωάν. 18, 22-23
28. Εβρ. 1, 3
29. Ιωάν. 18, 23
30. Ψαλμ. 36, 8
31. Ρωμ. 1, 18
32. Εφ. 4, 31-32
33. Ματθ. 5, 5
Πηγή: in-agiosdimitrios.gr
Λόγος του μεγάλου Βασιλείου που ποτέ οι "πατρολόγοι" δεν πρόκειται να φανερώσουν στους φανατικούς θαυμαστές τους... Οι καλοπροαίρετοι, ας αναρωτηθούν... Οι δύσπιστοι, ας ψάξουν... Και όλοι μαζί να γυρίσουν την πλάτη τους στους σύγχρονους θεοκάπηλους που προσπαθούν με βρώμικες μεθοδείες να παρουσιάσουν τους Πατέρες της Εκκλησίας μας, ωσάν να είναι πεντηκοστιανοί!
