Όσον αφορά το χροικό διάσηµα το οποίο πρέπει να διαθέτουµε για την εξάσκησι της κάθε αρετής, αυτό δεν πρέπει να το καθορίσουµε εµείς. Γιατί αυτό πρέπει να το κανονίζη κανείς σύµφωνα µε την θέσι του, την ανάγκη του, την πρόοδο που κάνει στην πνευµατική ζωή και σύµφωνα µε την διάκρισι εκείνου του Γέροντα ή του Πνευµατικού που µας καθοδηγεί σ’ αυτήν. Αν όµως δείξουµε επιµέλεια παραγµα-τική και χρησιµοποιούµε τους τρόπους που είπαµε, δεν υπάρχει αµφιβολία ότι µέσα σε λίγες εβδοµάδες σηµειώνεται µεγάλη πρόοδος. Σηµείο ότι είχαµε κάποια πρόοδο στην αρετή, είναι η σταθερή συνέχισις του εξασκήσεως στην αρε-τή. Και αυτό πρέπει να συµβαίνη ακόµη και τον καιρό της σκοτίσεως και στενοχώριας της ψυχής, ακόµη και τον καιρό που θα αφαιρεθούν από εµας, κατά θεία οικονοµία, οι πνευµατικές χαρές και παρηγοριές77.
Πολύ καθαρό σηµείο τηςπροόδου µας είναι και ο πόλεµος που µας κάνει η σάρκα για να προβάλλουµε τα έργα της αρετής. Γιατί, όσο αδυνατίζει ο σαρκικός πόλεµος, πρέπει ν αγνωρίζουµε ότι προκόψαµε στην αρετή.
Έτσι όταν δεν αισθανώµαστε πόλεµο ή αποστασία στο αισθητικό και κατώτερο µέρος, ή όταν τύχουν ξαφνικά τα αίτια και οι προσβολές78, αυτό είναι σηµείο ότι πετύχαµε στην αρετή. Αλλά και όταν οι πράξεις µας συνοδεύωνται µε µεγαλύτερη προθυµία στην εκτέλεσί τους από πρώτα και υπάρχει και πνευµατική χαρά, τότε µπορούµε περισσότερο να υπολογίσουµε ότι προοδεύσαµε στην αρετή.
Όµως παρ’ όλα αυτά ποτέ δεν πρέπει να έχουµε την βεβαιότητα ότι αποκτήσαµε τις αρετές ή νικήσαµε εντελώς κάποιο πάθος, µολονότι ύστερα από πολύ καιρό και πολλούς πολέµους δεν αισθανθήκαµε τις κινήσεις του πλέον, διότι εδώ µπορεί να είναι κρυµµένη η πανουργία και η ενέργεια του διαβόλου και της φύσεώς µας που µας εξαπατά. Έτσι, µερικές φορές αυτή είναι κακία, που από κάποια κρυφή υπερηφάνεια παρουσιάζεται ως αρετή· και εκτός από αυτό, αν σκεφθούµε την τελειότητα, στην οποία µας προσκαλεί ο Θεός, ακόµη κι αν είχαµε προοδεύση πολύ στην αρετή, πάλι δεν µπορούµε να σκεφθούµε ότι µπήκαµε στην αρχή και στα πρώτα της σύνορα79.
Έπειτα µέσα στο βάθος της καρδιάς µαςβρίκσονται τόσα κρυπτά και τόσα λεπτάπάθη, που ούτε κάν γνωρίζουµε ότι είναι πάθη. Πως λοιπόν µπορούµε να ξεθαρρέψουµ εότι καθαρισθήκαµε παό τα πάθη΄Και ανεκείνοι οι πολύ δυνατοί και προφητικοί οφθαλµοί του ∆αβίδ, δεν µπορούσαν να τα γνωρίζουν αυτά, πως µπορούµε να τα γνωρίσουµε εµείς; Γι’ αυτό όπως εκείνος παρακαλούσε τον Θεό να τον καθαρίση από αυτά, «Από τα κρυφά µου πάθη καθάρισέ µε» (Ψαλµ. 18,13), έτσι και µεις είµαστε υποχρεωµένοι πάντοτε να παρακαλούµε για την κάθαρσι των παροµοίων κρυφών παθών. Γιατί εµείς καταλαβαίνουµε µόνο τις ενέργειες και τα κλαδιά των παθών, δεν µπορούµε όµως να γνωρίσουµε τις δυνάµεις τους και τις ρίζες τους, χωρίς τον φωτισµό του Αγίου Πνεύµατος. Γι’ αυτό και µόνον όταν ενεργούν, καταλαβίνουµε ότι έχουµε πάθη. Όταν όµως αυτά ησυχάζουν80, νοµίζουµε ότι φθάσαµε στην τελειότητα.
Γι’ αυτό εσύ ως αρχάριος στον πόλεµο, και σαν ένα βρέφος που τότε γεννήθηκες για να πολεµάς, να γυµνάζεσαι πάντοτε µε προθυµία, σαν να µην είχες κάνει ακόµη αρχή στην αρετή. Και καλλίτερα να φροντίζης να προοδεύης στις αρετές, παρά να εξετάζης και να ζητάς σηµεία της δικής σου πνευµατικής προόδου.
Γιατι ό Κύριός µας, ο αληθινός Θεός και µόνος εξεταστής των καρδιών µας, µερικούς φωτίζει να γνωρίζουν την πρόοδό τους και µερικούς δεν τους φωτίζει, όπως γνωρίζει ότι εξ αιτίας αυτής της γνώσεως µπορεί να επακολουθήση η ταπείνωσις ή η υπερηφάνεια, και από το ένα µέρος ως φιλόστοργος Πατέρας εµποδίζει τον κίνδυνο, και από το άλλο τους δίνει αφορµή για να αυξήσουν την αρετή. Όµως κι εκείνος που δεν γνωρίζει την πρόοδό τους ας συνεχίζη την εξάσκησι των αρετών του και θα το γνωρίζη τότε, όταν φανή αρεστό στον Θεό· και αυτό για µεγαλύτερο καλό δικό του.
*** *** *** *** *** *** *** *** *** *** *** ***
77 Και ο Αββάς Ισαάκ (λόγος ιβ΄) θέλει να τοποθετούµε σηµάδια σε κάθε βήµα που κάνουµε για να γνωρίζουµε την πρόοδό µας ή την πλάνη του εχθρού· λέγει µάλιστα και τα εξής σηµεία· όταν βλέπης ότι ο νους σου όχι µε κάποια βία, αλλά ελεύθερα τρέχει στους αγαθούς λογισµούς, αυτό είναι σηµείο ότι προοδεύεις. Παρόµοια όταν στεκόµενος στην προσευχή, ο νους σου δεν γυρίζη εδώ κι εκεί, αλλά και ο στίχος του ψαλµού, κόβεται από την γλώσσα σου και σου έρχεται σιωπή και θαυµασµός χωρίς να το θέλης εσύ. Και πάλι όταν βλέπης ότ ισε κάθε σου ενθύµησι και κάθε λογισµό, και κάθε µελέτη και θεωρία, γεµίζουν τα µάτια σου από δάκρυα, χωρίς βία. Παρόµοια όταν βλέπης σε µερικά χρονικά διαστήµατα να βυθίζεται όλος ο νους σου στην καρδιά σου, και να µένη εκεί λίγη ώρα και µετα από αυτό βέπης όλα τα µέλη σου εξασθενηµένα και βασιλεύη στους λογισµούς σου ειρήνη, όλα αυτά, λέγει ο άγιος είναι σηµείο της πρόοδου µας.
78 Αλλά ούτε τότε πρέπει να ξεθαρρέψουµε, αν δεν ταραχθούµε, όταν µας τύχουν ξαφνικά τα αίτια των παθών. Επειδή, αν υποθέσουµε ότι δεν ταραχθήκαµε την µία ή τις δύο φορές την ηµέρα, όντας σε καλή κατάστασι, πιθανόν την τέταρτη ή την πέµπτη φορά να ταραχθούµε από τά πάθη. Και για να µιλήσω πιο απλά, επειδή ο άνθρωπος έχει την τρεπτότητα σαν κάτι το φυσικό και µπορεί από ώρα σε ώρα να αλλάξη, και την µία στιγµή να βρίσκεται στον παράδεισο και την άλλη στον άδη, γι’ αυτό πρέπει πάντοτε να έχη φόβο στην καρδιά του, όπως παραγγέλλει ο Παύλος· «να κατεργάζεσθε την σωτηρία σας µε φόβο και τρόµο» (Φλιλιπ. 2,12) και ποτέ δεν θα µπορέση να ξεθαρρέψη σε όλη του τη ζωή.
79 Γι’ αυτό και οι Πατέρες και µάλιστα ο άγιος Ιωάννης της Κλίµακος, ωνόµασαν και αυτην την τελειότητα των τελείων ατελή και λειψή· «η ατέλειωτη τελειότητα των τελείων». Και ο Παύλος σε αυτό ορίζει την τελειότητα, στο να τρέχουµε πάντοτε µπροστά και να µη γυρίζουµε πίσω, και στο να νοµίζουµε ότι δεν κατωρθώσαµε τίποτε· γι’ αυτό και αυτός αποκαλεί τον εαυτό του ατελή, και λέγει ότι δεν µπόρεσε να λάβη τίποτε· «∆εν λέω ότι έλαβα πλέον το βραβείο και έχω κατορθώσει την πνευµατική µου τελειοποίησι… Αδελφοί, εγώ δεν νοµίζω ακόµη ότι επέτυχα το σκοπό, για τον οποίον απεστάλθηκα από τον Κύριο. Όσα κι αν εχω εργασθή και όσα και αν έχω κατορθώσει δεν φρονώ ότι ανταπεκρίθηκα πλήρως στην αποστολή µου. Αλλά ένα πράγµα κάνω και για ένα φροντίζω· να λησµονώ τα όσα έγιναν στο παρελθόν και να απλώνωµαι συνέχεια και να σπεύδω σε εκείνα που είναι εµπρός µου και πρέπει να εκτελέσω». Και θέλοντας να φανερώση ότι η τελειότητα βρίσκεται σε αυτό, λέγει· «Όσοι λοιπόν προσπαθούµε να γίνουµε τέλειοι, αυτό ας φρονούµε» (Φιλιπ. 3,12-15). ∆ηλαδή, αυτό είναι η τελειότητα, το να φρονούµε ότι δεν φθάσαµε ποτέ στην τελειότητα. Και αυτό είναι η στάσι της αρετής, το να µη στεκώµαστε, αλλά να τρέχουµε πάντοτε προς αυτήν, πράγµα που φαίνεται κάπως παράξενο όταν λέγεται.
80 Από πού καταλαβαίνουµε ότι αυτά ησυχάζουν µέσα στην καρδιά µας; Από το εξής σηµάδι· γιατί όταν συναντήσουµε κάποιο αίτιο και µάλιστα ξαφνικό που να παρακινή τα πάθη, τοτε καταλαβαίνουµε κι εµείς ότι τα πάθη µας ταράσσουν και θαυµαζουµε που ήταν κρυµµένα και ξεφύτρωσαν. Γι’ αυτό και ωραία είναι και η παροµοίωσις που κανει γι’ αυτό και ο αββάς Ισαάκ. Λέγει, ότι όπως τον χειµώνα τα χορτάρια και τα βότανα εξαφανίζονται από την επιφάνεια της γης, οι ρίζες τους όµως είναι κρυµµένες στο βάθος της γης, και αµέσως µόλις µυρίζουν τις ανοιξιάτικες βροχές, ξεφυτρώνουν και γεµίζουν το πρόσωπο της γης, έτσι συµβαίει και µε τα πάθη. Και για να το πω πιο εξυπνα· όπως αυτή η γη καταράσθηκε να βλαστάνη αγκάθια και τριβόλια, έτσι και η ανθρώπινη φύσις µας, αφου εφθάρη και σπείρεται και συλλαµβάνεται µε αµαρτία, φυσικά κατά κάποιον γεννά τα πάθη και ποτέ δεν έχει εµπιστοσύνη.
