Αν κάποτε πέσης σε κάποιο σφάλµα συγγνωστό ή στα λόγια ή στα έργα, δηλαδή να συγχισθής µε κάποιο γεγονός που θα σου συµβή, ή κατακρίνης ή ακούσης να κατακρίνουν άλλοι, ή φιλονικήσης µε κάποιον ή δείξης ανυποµονησία ή περιέργεια ή υποψία άλλων ή πέσης σε αµελεια, δεν πρέπει πελόν να συγχίζεσαι ούτε να απελπίζεσαι και να λυπάσαι συλλογιζόµενος εκείνο που έκανες, άλλοτε νοµίζοντας ότι δεν πρόκειται να γλυτώσης από τέτοιες αδυναµίες, άλλοτε ότι οι ατέλειές σου είναι αιτία αυτών και η αδύνατη προαίρεσίς σου, και άλλοτε βάζοντας στο νου σου ότι δεν βαδίζεις πραγµατικά στην οδό του Πνεύµατος και στην οδό του Κυρίου, και φορτώνεις µε χίλιους φόβους την ψυχή σου σε κάθε τι που συµβαίνει από λύπη και µικροψυχία σου.
Έτσι τι ακολουθεί; Το να ντρέπεσαι να σταθής µπροστά στον Θεό, το να µην έχης θάρρος σ’ αυτόν, σαν να µην του φύλαξες την πίστι που έπρεπε και το να πέφτης και να χάνης τον καιρό σκεπτόµενος τα πράγµατα αυτά, ψάχνοντας πόσο παρέµεινες στο κάθε πταίσµα και αν συγκατατέθηκες, αν θέλησες αυτά ή όχι, αν απέβαλες τον λογισµό εκείνον και τα παρόµοια. Και όσο περισσότερο λυπάσαι τόσο περισσότερο αυξάνει η ανορεξία και ενόχλησις και ανησυχία για να εξοµολογηθής. Αλλά και όταν πηγαίνης στην εξοµολόγησι, εξοµολογείσαι µε έναν φόβο ενοχλητικό, και αφού πάλι πολύ ξοδέψης καιρό στην εξοµολόγησι, πάλι δεν µπορείς να έχης αναπαυµένο το πνεύµα σου, γιατί νοµίζεις ότι δεν τα είπες όλα.
Και έτσι περνάς µία ζωή πικρή και ανήσυχη µε µικρό καρπό χάνοντας τον καιρό σου. Και αυτό όλο γίνεται για να σκεπτώµαστε καλλίτερα την φυσική µας χαυνότητα και για να µην ξέρουµε τον τρόπο µε τον οποίον η ψυχή µας πρέπει να ασχολήται (πραγµατεύοµαι) µε τον Θεό: δηλαδή καλλίτερα να µεταχειρίζεται ταπεινή µετάνοια και επιστροφή προς τον Θεό, όταν πέση σε κάποιο από τα συγγνωστά και µη θανάσιµα αµαρτήµατα, παρά να λυπάται γι’ αυτά και να στενοχωρήται τόσο πολύ και να ταράσσεται.
Είπα συγγνωστά αµαρτήµατα γιατί µόνο σ’αυτά είναι συνηθισµένη να πέφτη η ψυχή εκείνη που ζεί σύµφωνα µε τον τρόπο που εδώ υποθέσαµε, µιλώντας µόνο για εκείνους που ζουν Πνευµατική ζωή και ζητούν να προοδεύσουν πνευµατικά και βρίσκονται χωρίς θανάσιµα αµαρτήµατα. Γιατί για εκείνους που ζουν απλώς και ως έτυχε και µε θανάσιµα αµαρτήµατα λυπώντας κάθε τόσο τον Θεό, χρειάζεται άλλου είδους συµβουλή και παραγγελία και δεν είναι γι’ αυτούς το φάρµακο αυτό που είπαµε· οι παρόµοιοι πρέπει να ενοχλούνται και να κλαίνε µε πόνο και να έχουν µεγάλο συλλογισµό εξετάζοντας πάντοτε την συνείδησί τους και να εξοµολογούνται για να µη λείψουν εξ αιτίας της αδιαφορίας τους από την αναγκαία ιατρεία και σωτηρία τους.
Λοιπόν θέλοντας να πούµε για την ειρήνη και την ησυχία που πρέπει να έχη εκείνος που δουλεύει και υπηρετεί τον Θεό, λέµε ότι αυτή η επιστροφή και µετάνοια για να είναι όλη αποθεµένη στην ελπίδα προς τον Θεό, πρέπει να εννοήται όχι µόνο για τα ελαφριά και καθηµερινά πταίσµατα, αλλά ακόµη και για τα µεγαλύτερα και βαρύτερα και συνηθισµένα, στα οποία καµµιά φορά πέφτει ο δούλος του Θεού όχι µόνο από αδυναµία και χαυνότητα, αλλά µερικές φορές και από κακία και προαίρεσι123. ∆ιότι η συντριβή που κάνει την διάνοια του πνευµατικού ανθρώπου να ταράσσεται και να απορή, δεν θα οδηγήση ποτέ την ψυχή σε τέλεια στασιµότητα, αν δεν ενωθή µε την εµπιστοσύνη και την αγαπητή ελπίδα της ευσπλαγχνίας και αγαθότητος του Θεού.
Και αυτό κατά πρώτον είναι απαραίτητο και αναγκαίο για εκείνους που επιθυµούν όχι µόνον να βγούν από τις ταλαιπωρίες τους, αλλά και να αποκτήσουν µεγάλο βαθµό αρετών και µεγάλη αγάπη και ένωσι µε τον Θεό· πράγµα το οποίο µη θέλοντας να εννοήσουν πολλοί πνευµατικοί άνδρες, παραµένουν πάντοτε µε µία καρδιά και µε ένα νου σχεδόν απελπισµένοι, που τους κρατεί και δεν τους αφήνει να προχωρήσουν εµπρός ή να γίνουν δεκτικοί των µεγαλυτέρων χαρισµάτων, τα οποία έχει ετοιµάσει γι’ αυτούς ο Θεός και µέρα µε την µέρα ζουν πολλές φορές µία ζωή άθλια και ανώφελη και άξια για να τους κλαίη κανείς. ∆ιότι δεν θέλουν παρά να ακολουθούν την δική τους φαντασία, µη δεχόµενοι την αληθινή και σωτήρια διδασκαλία που τους κατευθύνει διά µέσου της βασιλικής οδού στις υψηλές και σταθερές χριστιανικές αρετές και στην ειρήνη εκείνη που άφησε ο Χριστός στη γη λέγοντας: «Σας αφήνω ειρήνη· την δική µου ειρήνη σας αφήνω» (Ιω. 14,27).
Ακόµη οφείλουν οι παρόµοιοι κάθε φορά που θα βρεθούν σε κάποια ενόχλησι για κάποια αµφιβολία, να δέχωνται τη συµβουλή του Πνευµατικού τους πατρός ή από κάποιον άλλον που τον θεωρούν ικανό να τους δίνη παρόµοιες συµβουλές και να αφιερώνωνται σε αυτό και να αναπαύωνται πλήρως. Και εν συντοµία, για να τελειώσουµε τον λόγο, όσο για την ενόχλησι που προέρχεται από τις ελλείψεις, ακολουθεί το επόµενο κεφάλαιο.
********************************************************
123 Πολύ καλά διδάσκεται αυτό εδώ. Ότι, δηλαδή, ο δούλος του Θεού µερικές φορές πέφτει στα ελαφριά και συνηθισµένα ή στα πιο βαρειά σφάλµατα από αυτά, τα οποία κοινώς ονοµάζονται συγγνωστά και µη θανάσιµα. Γιατί άλλο είναι το συγγνωστό αµάρτηµα και άλλο είναι το να έχη κανείς κάποια κλίσι και θέλησι γενικά σε αυτό και να το επαναλαµβάνη πολλές φορές· γιατί από τα συγγνωστά αυτά αµαρτήµατα και αυτοί οι άγιοι δεν είναι εντελώς ελεύθεροι σύµφωνα µε τον ρκε΄, ρκστ΄ και ρκζ΄ κανόνα της εν Καρθαγένη αγίας Συνόδου, αλλά πολλές φορές πέφτουν ή από άγνοια ή και εν γνώσει τους ή και µε την προαίρεσί τους σ’ αυτά λόγω της ανθρωπίνης ασθένειας. Οι παρόµοιοι όµως δεν πρέπει να έχουν γενικά κλίσι σ’ αυτά, ούτε πολύ συχνά, και µε επιµονή να τα κόβουν, αλλά να πολεµούν πάντοτε για να καθαρίσουν την ψυχή τους από την κακή αυτή κλίσι, για να µη χάσουν την ευαρέσκεια προς τον Θεό.
Γιατί αν και τα συγγνωστά αµαρτήµατα ο Θεός δεν τα τιµωρεί µε αιώνια κόλασι, όµως πάντοτε του φάινονται δυσάρεστα και µισητά, όπως και όλοι εκείνοι που τα διαπράττουν. Και επί πλέον από αυτά τα συγνωστά αµαρτήµατα αδυνατίζουν τις δυνάµεις της ψυχής, καταστρέφουν την ευλάβεια, εµποδίζουν την χάρι που προέρχεται από τον Θεό, ανοίγουν θύρα στους πειρασµούς, και αν δεν θανατώνουν την ψυχή, όµως την κάνουν να ασθενή και ιδιαιτέρως όταν κανείς παραµένη σ’ αυτά για µεγάλο χρονικό διάστηµα µε την κλίσι που έχει και µε την θέλησί του.
Γιατί άλλο είναι το να πης µία ή δύο φορές ένα ελαφρύ ψέµµα και άλλο το να λέγης ψέµµα για κάθε υπόθεσι και να έχη κάποια κλίσι και χαρά σε τέτοιο ελάττωµα. Οι µύγες όταν περνούν γρήγορα από κανένα αρωµατικό, δεν το καταστρέφουν όλο, αλλά όταν σταµατήσουν και ψοφήσουν µέσα σ’ αυτό, το καταστρέφουν ολόκληρο και το βρωµίζουν, όπως λέγει ο Σολοµώντας: «Οι µύγες όταν ψοφούν βρωµίζουν την συσκευασία αρωµατικού ελαίου» (Εκκλ. 10,1). Έτσι συµβαίνει και µε τα συγγνωστά αµαρτήµατα, όταν παραµένουν για πολύ καιρό στην ψυχή, καταστρέφουν όλη της την ευλάβεια και την καλή της κατάστασι.
