Όταν ο πονηρός διάβολος γνωρίζη ότι βαδίζουµε σωστά στην οδό της αρετής, µε ζωντανές επιθυµίες και σωστά τοποθετηµένες και µε τάξι, από τις οποίες δεν µπορεί να µας αποσπάση µε φανερές απάτες, τότε µεταµφιέζεται σε άγγελο φωτός και µε φιλικούς λογισµούς και µε ρητά των θείων Γραφών και µε παραδείγµατα των αγίων, µας παρακινεί, ευκαίρως ακαίρως, να βαδίσουµε αδιάκριτα στο ύψος της τελειότητος, για να µας κάνη κατόπιν να πέσουµε στον γκρεµό. Έτσι µας παρακινεί να ταλαιπωρούµε σκληρά το σώµα µας µε νηστείες, εγκράτειες, µαστιγώσεις, χαµαικοιτίες και άλλες παρόµοιες θλίψεις, ή για να υπερηφανευθούµε νοµίζοντας ότι κατωρθώσαµε µεγάλα πράγµατα ή γι ανα µας συµβή κάποια ασθένεια και να µην µπορούµε να κάνουµε καλά έργα, ή από τον κόπο και την άσκησι να αηδιάσουµε και να συγχαθούµε τις πνευµατικές ασκήσεις· και έτσι σιγά σιγά, αφού κρυώσουµε για το καλό, να πέσουµε µε περισσότερη επιθυµία από πρίν στις επίγειες ηδονές και ξεφαντώµατα.
Κι αυτό συνέβη σε πολλούς. Αυτοί ακολουθώντας την ορµή ενός αδιάκριτου ζήλου και περνώντας το µέτρο της αρετής τους, µε πολλούς βασανισµούς, χάθηκαν µέσα στις εφευρέσεις τους και έγιναν παίγνιο των πονηρών δαιµόνων. Αυτό όµως δεν θα συνέβαινε, αν σκεπτόταν καλά εκείνα που είπαµε· και αν σκεφτόταν ακόµη ότι αυτές οι βασανιστικές πράξεις, αν και είναι άξιες επαίνου και καρποφόρες, εν τούτοις χρειάζονται σωµατική δύναµι και ανάλογη ταπείνωσι της ψυχής, παρόµοια δηλαδή µε την σωµατική δύναµι· χρειάζεται όµως και παρόµοια κράσι στην ποιότητα και στον χαρακτήρα του καθενός.
Εκείνοι όµως που δεν µπορούν να αγωνίζωνται µε αυτή τη σκληρότητα της ζωής παρόµοια µε τους Αγίους, µπορούν και µε άλλους τρόπους να µιµηθούν τη ζωή τους· δηλαδή, έχοντας µεγάλες και αποτελεσµατικές επιθυµίες για την αρετή· κάνοντας θερµές προσευχές· ποθώντας τα πιο ένδοξα στεφάνια των αληθινών πολέµων για τον Ιησού Χριστό· καταφρονώντας όλον τον κόσµο, ακόµη και αυτόν τον εαυτό τους· παραδιδόµενοι στη σιωπή και την µοναξιά· όντας ταπεινοί και πράοι µε όλους· υποφέροντας το κακό και κάνοντας το καλό στους εχθρούς τους και στους αχάριστους· φυλάγοντας τον εαυτό τους από κάθε σφάλµα, έστω και µικρό· όλα αυτά είναι περισσότερο ευάρεστα στον Θεό, από ό,τι οι ασκήσεις και οι σκληραγωγίες του σώµατος.
Γι’ αυτό κι εγώ σε συµβουλεύω, στις παρόµοιες σκληραγωγίες του σώµατος να βαδίζης µε διάκρισι, για να µπορής να τις αυξήσης· επειδή µε τις υπερβολές αναγκαστικά θα φθάσης στο σηµείο να τις εγκαταλείψης. Σε συµβουλεύω όµως να µην πέσης στο άλλο σφάλµα και την υπερβολή µερικών, που θεωρούνται ως πνευµατικοί άνδρες. Αυτοί, κολακευόµενοι και απατόµενοι από την υπερβολική αγάπη του σώµατός τους, φροντίζουν πολύ να διατηρούν την σωµατική τους υγεία, και φαίνονται τόσο ζηλότυποι και ότι το επιθυµούν αυτό τόσο πολύ, που µε τον παραµικρό κόπο και την παραµικρή ενόχλησι, τρέµουν και φοβούνται µη την χάσουν. Και για άλλο πράγµα δεν συζητούν µε µεγαλύτερη όρεξι, ούτε σκέπτονται κάτι άλλο, όσο την διακυβέρνησι της ζωή τους. Γι’ αυτό προσέχουν πάντοτε να ζητούν φαγητά περισσότερο κατάλληλα στην όρεξι, παρά στο στοµάχι τους, το οποίο πολλές φορές χάνει την δύναµί του από την µεγάλη καλοπέρασι.
Κι αν αυτοί ισχυρίζωνται ότι αυτό το κάνουν για να µπορούν να υπηρετούν καλλίτερα τον Θεό, βέβαια, αυτό δεν σηµαίνει τίποτε άλλο παρά να συµφωνήσουν µεταξύ τους, χωρίς κανένα κέρδος και µάλιστα µε ζηµία του ενός και του άλλου, δύο κεφαλιακοί και πρώτοι εχθροί, δηλαδή το πνεύµα και το σώµα. Γιατί µε την φροντίδα αυτή, αφαιρείται από το σώµα η υγεία και από το πεύµα χάνεται η ευλάβεια. Γι’ αυτό το πιο ασφαλές και ωφέλιµο είναι και για το σώµα και για την ψυχή, να υπάρχη κάποιος ελέυθερος τρόπος ζωής, όχι όµως χωρίς την διάκρισι εκείνη που ανέφερα προηγουµένως· µε την διάκρισι αυτή πρέπει να παρατηρούνται και οι διαφορετικές καταστάσεις των ανθρώπων και οι διαφορετικές κράσεις των σωµάτων, οι οποίες δεν υπόκεινται όλες στον ένα και ίδιο κανόνα, όπως λέγει στα Ασκητικά του ο Μέγας Βασίλειος82. Προσθέτω και αυτό, ότι όχι µόνο για να αποκτήσουµε τις εξωτερικές αρετές, αλλά και για την απόκτησι των εσωτερικών αρετών, πρέπει να προχωρούµε µε κάποια µετριότητα και βαθµηδόν, λίγο λίγο, όπως είπα παραπάνω στο λδ΄ κεφάλαιο.
*** *** *** *** *** *** *** *** *** *** *** ***
82 Λέγει ο άγιος αυτός ότι όσο διαφέρει και είναι πιο δυνατός ο χαλκός και ο σίδηρος από τα φρύγανα και τα ξύλα, τόσο διαφέρει και είναι πιο δυνατό ένα σώµα και µία κράσις από την άλλη. Γι’ αυτό εκείνο που είναι για µερικούς κακοπάθεια πάνω από το µέτρο, για τους δυνατώτερους είναι µια ανάπαυσις άνετη· έτσι δογµατίζει το εξής «Αρίστη εγκράτεια της γαστρός είναι αυτή που υπολογίζεται ανάλογα µε την δύναµι του καθενός» (∆ιατάξ. Ασκητ. δ΄.).