Ανάγκη µεγάλη είναι να κυβερνά κάποιος όπως πρέπει την γλώσσα του και να την χαλιναγωγή. Γιατί, κάθε ένας κλίνει πολύ στο να την αφήνη να τρέχη και να οµιλή για εκείνα που δίνουν ευχαρίστησι στις αισθήσεις µας· η πολυλογία, τις περισσότερες φορές, προέρχεται από την υπερηφάνεια, απο την οποία, φανταζόµενοι εµείς πως γνωρίζουµε πολλά, και ικανοποιώντας τη γνώµη µας, πιεζόµαστε µε πολλές επαναλήψεις των λόγων µας, να τυπώσουµε την γνώµη µας αυτή στις καρδιές των άλλων, για να τους κάνουµε τον δάσκαλο, σάν να έχουν ανάγκη να µάθουν από µας· και µάλιστα την ίδια υπερηφάνεια δείχνουµε οταν τους διδάσκουµε χωρίς αυτοί να µας ρωτήσουν πρώτα.
Τα κακά που γεννιούνται από την πολυλογία, δεν είναι δυνατό να τα περιγράψουµε µε λίγα λόγια· η πολυλογία είναι µητέρα της ακηδίας· υπόθεσις άγνοιας και ανοησίας· πόρτα της καταλαλιάς, υπηρέτης των ψεµµάτων και ψυχρότητα της ευλαβούς θερµότητας· τα πολλά λόγια δυναµώνουν τα πάθη και από αυτά κινείται µετά απο αυτά η γλώσσα µε περισσότερη ευκολία στην αδιάκριτη συζήτησι. Γι’ αυτό και ο Απόστολος Ιάκωβος, θέλοντας να φανερώση πόσο δύσκολο είναι το να µην αµαρτάνη κάποιος στα λόγια που λέει, είπε ότι αυτό είναι χαρακτηριστικό των τελείων ανδρών· «Αν κάποιος δεν κάνη σφάλµατα µε τα λόγια, αυτός είναι τέλειος άνθρωπος, ικανός να χαλιναγωγήση όλο του τον εαυτό» (3). Γιατί, αφού η γλώσσα αρχίσει µία φορά να µιλάει, τρέχει σαν αχαλίνωτο άλογο, και δεν µιλάει µόνο τα καλά και αυτά που πρέπει, αλλά και τα κακά· γι αυτό και ονοµάζεται αυτή από τον ίδιο τον Απόστολο, «µεστή από κακό, γεµάτη από δηλητήριο θανατηφόρο». Οπως σύµφωνα και ο Σολοµώντας είπε, οτι από την πολυλογία δεν θα αποφύγης την αµαρτία· «εκ πολυλογίας ουκ εκφεύξη αµαρτίαν» (Παρ. 10,20). Και για να µιλήσουµε γενικά, όποιος µιλάει πολύ, δείχνει ότι είναι ανόητος· «ο άφρων πληθύνει λόγους» (Εκκλ. 10,14).
Μην ανοίξης µεγάλες συνοµιλίες µε εκείνον, που σε ακούει µε κακή όρεξι, για να µη τον αηδιάσης και τον κάνης να σε σιχαθή, όπως γράφτηκε: «Ο πλεονάζων λόγον, βδελυχθήσεται» (Σειράχ κεφ. 7). Απόφευγε να µιλάς αυστηρά και µεγαλόφωνα. Γιατί και τα δύο είναι πολύ µισητά και δίνουν υποψία ότι είσαι µάταιος και έχεις µεγάλη ιδέα για τον εαυτό σου µην µιλάς ποτέ για τον εαυτό σου και για τις υποθέσεις σου ή για τους συγγενείς σου· παρά, όταν είναι ανάγκη και όσο µπορείς περισσότερο, µε συντοµία και ολιγολογία. Και αν σου φανή πως άλλοι µιλούν γιά τον εαυτό τους παραπάνω, εσύ πίεσε τον ευατό σου να µη τους µιµηθής, αν υποτεθή ότι και τα λόγια τους να φαίνωνται ταπεινά και των ίδιων κατηγορητικά. Για δε τον πλησίον σου και για όσα ανάγονται σε αυτό, µίλα όσο λιγώτερο µπορείς, όταν και εκεί που είναι ανάγκη για το καλό του.45
Για τον Θεό, να µιλάς µε όλη σου την όρεξι και µάλιστα για την αγάπη και την αγαθότητα του. Αλλά µε φόβο, σκεπτόµενος, ότι µπορείς να κάνης λάθος ακόµη και σε αυτό. Οπότε, καλλίτερα αγάπα να προσέχης, οταν άλλοι µιλούν σχετικά µε αυτά, φυλάττοντας τους λόγους τους στα εσωτερικά της καρδιάς σου. Για τα άλλα που µιλάνε, µόνο ο ήχος της φωνής ας ενοχλή την ακοή σου· αλλά ο νους σου, ας στέκεται ανυψωµένος στο Θεό. Αλλά και όταν ακόµη είναι ανάγκη να ακούσης εκείνον, που µιλάει για να καταλάβης και να του απαντήσης, και τότε µην παραλείψης ανάµεσα να υψώσης κάποιο µε το λογισµό στον ουρανό, που κατοικεί ο Θεός σου· και σκέψου το ύψος του και πως αυτός βλέπει πάντα την µηδαµινότητά σου, εξέταζε καλά εκείνα, που έρχονται στην καρδιά σου για να πης, πρίν να περάσουν στη γλώσσα και θα βρης πολλά, που είναι καλλίτερα να µην βγούν από το στόµα σου· αλλά ακόµη γνώριζε, οτι και από εκείνα, που σκέφτεσαι ότι είναι καλά να πης, είναι πολύ καλλίτερο να τα θάψης στη σιωπή και θα το γνωρίσης, αφού περάση εκείνη η συνοµιλία.
Η σιωπή, είναι µία µεγάλη ενδυνάµωσις του Αοράτου Πολέµου και µία σίγουρη ελπίδα της νίκης· η σιωπή, είναι πολύ αγαπηµένη από εκείνον, που δεν εµπιστεύεται τον εαυτό του, αλλά ελπίζει στό Θεό· είναι φύλακας της ιεράς προσευχής και θαυµαστή βοήθεια στην εκγύµνασι των αρετών·46 και ακόµη είναι σηµείο φρονιµάδας. Γιατί, αν και άλλος δεν µιλάη, το κάνει γιατί δεν έχει λόγο να πη· «Εστί σιωπών, ου γαρ έχει απόκρισιν» (Σειράχ κεφ. 5)· και άλλος, διότι φυλάττει τον κατάλληλο καιρό για να µιλήση· «Και έστι σιωπών, ειδώς καιρόν» (αυτόθι). Και άλλος για άλλες αιτίες·47 γενικά όµως και ολοκληρωτικά, όποιος δεν µιλάει, δείχνει πως είναι φρόνιµος και σοφός· «εστί σιωπών και αυτός φρόνιµος» (Σειρ. 14,27). «Ένας σιωπαίνει και αποδεικνύεται σοφός» (Σειρ. 20,4).
Για να συνηθίσης να σιωπάς, σκέψου πολλές φορές τις ζηµιές και τους κινδύνους της πολυλογίας και τα µεγάλα καλά της σιωπής και αυτούς τους τρεις τρόπους, που είπα στα προηγούµενα τρία κεφάλαια, δηλαδή το να ανεβαίνη κάποιος από τα αισθητά στη θεωρία του Θεού, στη θεωρία του σαρκωθέντος Λόγου· και στο στολισµό των ηθών, µπορούν να µεταχειρίζονται εκείνοι, που έχουν γνώσι, διάκρισι και δύναµι στο λογισµό, για να διορθώνουν τις αισθήσεις τους µε αυτούς. Οσοι όµως δεν έχουν αυτή την γνώσι και την δύναµι, αυτοί µε άλλον τρόπο µπορούν να διορθώνουν τις αισθήσεις τους· δηλαδή, µε όλη τους την δύναµι να απέχουν από όλα εκείνα τα αισθητά, που µπορούν να βλάπτουν την ψυχή τους.
Καί λοιπόν, εσύ αδελφέ µου, α΄ µεν, πρέπει να φυλάττης µε µεγάλη προσοχή τους κακούς και γρήγορους κλέφτες που έχεις, δηλαδή, τα µάτια σου, και να µην τα αφήνης να τεντώνωνται και να βλέπουν µε περιέργεια τα πρόσωπα των γυναικών, τόσο τα όµορφα, όσο και τα άσχηµα ή τα πρόσωπα των ανδρών και µάλιστα των νέων και αγένειων ή να βλέπουν την ξεγύµνωσι όχι µόνο των ξένων σωµάτων, αλλά και αυτού του ιδίου σου σώµατος. Γιατί από αυτήν τήν περιέργεια και το εµπαθή κοίταγµα, η καρδιά συλλαµβάνει την ηδονή και την επιθυµία της πορνείας και της παιδεραστίας. Καθώς είπε ο Κύριος. «Όποιος βλέπει γυναίκα µε επιθυµία πονηρή, έχει κιόλας µέσα του διαπράξει την µοιχεία µε αυτήν» (Ματθ.5,38).
Και κάποιος σοφός ειπε «εκ τού οράν, τίκτεται το εράν»48. Γι’ αυτό και ο Σολοµώντας παραγγέλνει, να µη πιαστούµε από τα µάτια µας, µήτε να νικηθούµε από επιθυµία ωραιότητας· «υιέ, µη σε νικήση κάλλους επιθυµία, µητέ αγρευθής σοις οφθαλµοίς» (Παρ. 6,25).
Εκτός από αυτά, φυλάξου να µη βλέπης περίεργα τα όµορφα φαγητά και ποτά, ενθυµούµενος την πρώτη µητέρα του γένους µας Ευα η οποία, για να δη τον απαγορευµένο καρπό του εµποδισµένου ξύλου στόν Παράδεισο, τον επιθύµησε, τον πήρε, τον έφαγε και έτσι πέθανε· ούτε να βλέπης µε ευχαρίστησι τα όµορφα ρούχα ή τον χρυσό και το αργύριο ή τις λαµπρές δόξες του κόσµου, για να µη περάση από τα µάτια σου µέσα στη ψυχήν σου το πάθος της φιλοδοξίας και φιλαργυρίας. «Απόστρεψαν γαρ, φησι, τους οφθαλµούς µου, του µη ιδείν µαταιότητα» (Ψαλµ. 118.)· και για να µιλήσω γενικά, φυλάξου να µη βλέπης χορούς, παιχνίδια, τραπέζια, ξεφαντώµατα, µαλώµατα, παλαίσµατα, τρεχάµατα και όλα τα άλλα άτακτα και άσεµνα πράγµατα, που αγαπά ο ηλίθιος κόσµος και έχει απαγορευµένα ο νόµος του Θεού· αλλά απόφευγε και κλείσε τα µάτια σου από αυτά, για να µη γεµίσης την καρδιά και την φαντασία σου από άσχηµες εικόνες και πάθη, και ξεσηκώσης ταραχή και νέο πόλεµο εναντίον σου, αφήνοντας τον αγώνα, που έχεις να αγωνίζεσαι εναντίον των παλαιών σου παθών. Αγάπα όµως να βλέπης τις Εκκλησίες, τις αγίες εικόνες, τα ιερά βιβλία, τα κοιµητήρια, τους τάφους και όσα άλλα είναι σεµνά και άγια, των οποίων η θεωρία σε ωφελεί.
Α'. Πρέπει να προφυλάττης τα αυτιά σου. Πρώτα για να µην ακούς τα αισχρά και ερωτικά λόγια, τα τραγούδια και τα µουσικά όργανα, απο τα οποία γλυκαίνεται η ψυχή σου και η καρδιά σου ανάβει από την σαρκική επιθυµία. Γιατί είναι γραµµένο· «αποµάκρυνε από µένα τα επονείδιστα λόγια» (Παρ. κζ' 11).
Οπότε, φυλάξου να µη στολίζης το σώµα σου µε µαλακά και διάφορα και λαµπρά ρούχα ή µε πολυέξοδα καλύµµατα της κεφαλής ή µε πολύτιµα παπούτσια, γιατί αυτά αρµόζουν στις γυναίκες και στους άνδρες δεν ταιριάζουν· αλλά µόνο να φοράς σεµνά και ταπεινά και όσα είναι αναγκαία και χρειάζονται, στο κρύο του χειµώνα και στον καύσωνα του καλοκαιριού για την συντήρησι του σώµατος, για να µην ακούσης και συ εκείνο, που άκουσε ο πλούσιος που ντύθηκε την βασιλική και µεταξωτή ενδυµασία, δηλαδή, τό· «Απέλαβες τα αγαθά σου εν τη ζωή σου» (Λουκ. 16,25) και έλθη πάνω σου η κατάρα που λέγει ο Ιεζεκιήλ· «Θα βγάλουν τους µανδύες τους και θα πετάξουν από πάνω τους τα χρυσοκέντητα ρούχα τους» (26,16).
Στην αφή αναφέρονται ακόµη και οι άλλες ανέσεις του σώµατος· όπως είναι, το φτιάξιµο των µαλλιών και το συχνό πλύσιµο των γενιών, τα λαµπρά και πολύτιµα σπίτια, τα πολυέξοδα και µαλακά στρώµατα και καθίσµατα. Από αυτά όλα να φυλάγεσαι, ως βλαβερά της συνέσεώς σου και υπεύθυνα της πορνείας και των σαρκικών παθών, για να µην κληρονοµήσης το ουαί του Αµώς, που λέγει· «Αλοίµονο σε σας που ξαπλώνετε σε ανάκλιντρα στολισµένα µε ελεφαντόδοντο» (6,4).
Αυτά που σου είπα ως τώρα, είναι η γη, την οποία κατεδικάστηκε να τρώη το νοητό φίδι ο διάβολος. Αυτά είναι, η ύλη και η τροφή, µε την οποία τρέφονται όλα τα πάθη της σάρκας. Και λοιπόν, εάν εσύ δεν τα καταφρονήσης, ως δήθεν µικρά, αλλά πολεµήσης γενναία και δεν τα αφήσης να µπούν µέσα απο τις αισθήσεις στην ψυχή και την καρδιά σου, σε πληροφορώ, οτι αλήθεια, εύκολα θα εξαφανίσης µε την ατροφία τον διάβολο και τα πάθη και σε λίγο καιρό θά φανής νικητής άριστος σε αυτό τον Αόρατο Πόλεµο.
Γιατί είναι γραµµένο στον Ιώβ, οτι ο µυρµηκολέοντας (δηλαδή ο διάβολος) εξαφανίστηκε και χάθηκε µη έχοντας να φάη τροφή, «Μυρµηκολέων ώλετο, παρά το µη έχειν βοράν» (δ' 11)50.
*************************************************
45 Μιλώντας θυµήσου να προσέχης στην προσταγή του αγίου Θαλασσίου η οποία λεει· «Από τους πέντε τρόπους της συνοµιλίας να διαλέξης τους τρεις. Τον τέταρτο µη τον συνηθίσης. Και από τονπέµπτο να απέχης» (Φιλοκαλ.). Οι τρεις δε τρόποι, σύµφωνα µε τον Νικόλαο Κατασκεπηνό είναι το ναί, το όχι και το ξεκάθαρο. Ό τέταρτος είναι τα αµφίβολο. Ό δε πέµπτος, το άγνωστο, δηλαδή να µιλάς για πράγµατα που γνωρίζεις πως είναι αληθιν ά, ή ψεύτικα η συγκεκριµ ένα· και για τα αµφίβολα και άγνωστα στους λόγους σου, να µην µιλάς· ή επειδή είναι πέντε τα είδη του λόγου, συµφωνα µε τον Βλεµίδη στη λογική. Κλητικό µε το οποίο καλούµε κάποιον. Ερωτηµατικό, µε το οποίον ερωτούµε. Ευκτικό, µε το οποίο ευχόµαστε. Όριστικό, µε το οποίο οριστικά και καταφατικά µιλάµε και Προστακτικό, µε το οποίο άρχοντικά και αυθεντικά προστάζουµε. Εσύ χρησιµοποίησε στην οµιλία σου µόνοτα τρία, το δε Όριστικό και Προστακτικό µη το χρησιµοποιής.
46 Για αυτό και ο Άββας Ισαάκ (Λόγω γ΄) λέγει, οτι είναι συνεργός των καλών η σιωπή και µεγαλύτερη όλων των έργων της µοναχικής πολιτείας (Λογ. λδ΄). και µυοτήριο του µέλλοντος αιώνος (Επιστολ. γ΄ ). Ό δε µέγας Βαρσανούφιος λέει, οτι η σιωπή που κρατείται µε τη θέλησί µας, είναι ανώτερη και απο αυτή τη θεολογία.
47 Ό δε Άββάς Ισαάκ λέγει, ότι για τρία πράγµατα σιωπά κάποιος· ή γιά την δόξα των ανθρώπων ή για την ζεστή επιθυµία και το ζήλο της αρετής ή γαιτί έχει κρυφή θεϊκή συνοµιλία µέσα στον εαυτό του και γι αυτό το λόγο πηγαίνει το νου του σε αυτή (λογ. κστ΄).
48 Είναι ολοφάνερο αυτό και από τα παραδείγµατα της Αγίας Γραφής. Γιατί οι υιοί του Θεού, δηλαδή του Σήθ και του Ενώς, µε το να δούν τις κόρες των ανθρώπων, δηλαδή των άπογόνων του Κάιν οτι ήταν όµορφες, πήραν αυτές γυναίκες και διέφθειραν αύτές και απο αυτό ακολούθησε ο παγκόσµιος εκείνος κατακλυσµός (Γεν. κεφ. ς'). Ό Συχέµ ο γιός του Εµµώρ στα Σίκιµα, για να δη την ∆είνα την κόρη του Ιακώβ, την αγάπησε και ετσι την διέφθειρε και απο τη διαφθορά αυτή, έγινε ο καταστροφικός εκείνος αφανισµός των Σικίµων από τους ανθρώπους εως τα ζώα. (Γεν. λδ'). Ο Σαµψών γνώρισε γυναίκες, τόσο στα Θαµναθά, όσο και στη Γάζα και αγάπησε αυτές και κοιµήθηκε µαζί τους (Κριτ. ιδ' και ις'.) Είδε ο βασιλιάς ∆αβίδ την Βηρσαβεέ όταν λουζόταν και την αγάπησε και έτσι εµοίχευσε µε αυτή (Β' Βασιλ. ια'). Είδαν οι δύο εκείνοι ηλικιωµένοι και κριτές του λαού την Σωσάννα και την επιθύµησαν (Σωσαν. ιστορ. 9). Και άλλα τέτοια πολλά.
49 Στα επιτίµια που δεν έχουν γραφή.
50 Ό µοναχός Ίώβιος, στην Μυριόβιβλο του Φωτίου, λέγει, ότι ονοµάζεται µυρµηκολέων ο διάβολος, διότι, πρώτα ρίχνει τον άνθρωπο στα µικρά αµαρτήµατα· και έπειτα τον ρίχνει στα µεγάλα· και στην αρχή φαίνεται ασθενής και µικρός, ωσάν µήρµυγκας, αλλ’ ύστερα φαίνεται κατά του αµαρτωλού, σάν ανδρειωµένο και µεγάλο λεοντάρι.
