γράφει η Άννα Μαργαρίτη
"Άνθρωποι λογικοί καταχρηστικώς λέγονται. Άνθρωπος έστίν ό τό σώμα νοήσας τί έστίν. Ότι φθαρτόν έστί καί ολιγοχρόνιον ο γάρ τοιούτος καί τήν ψυχήν νοεί, ότι θεία έστί καί αθάνατος καί εμφύσημα Θεού υπάρχουσα, είς δοκιμήν και αποθέωσιν συνεδέθη τώ σώματι. Ζωή έστίν ή ένωσις καί συνάφεια τού νού και της ψυχής καί τού σώματος, ό δέ θάνατος έστιν ούκ απώλεια των συναφθέντων, αλλά διάλυσις της γνώσεως αυτών. Τώ γαρ Θεώ σώζεται καί μετά την διάλυσιν."
Μ. Αντώνιος, Φιλοκαλία Α' ΣΕΛ. 4. 17-19.
Ας στρέψουμε το νού μας σε εκείνους που άντλησαν τη γνώση όχι από βιβλία και έρευνες, αλλά από τη Θεία φώτιση. Ας πάμε σ' εκείνους που χωρίς καμιά παιδεία, χωρίς καμιά εκπαίδευση, μέσα σε σπηλιές ως επί το πλείστον, στην αφιλόξενη έρημο, έζησαν και καλλιέργησαν τα μαργαριτάρια, τα οποία σήμερα μπορεί ο κάθε ένας μας να θαυμάσει.
"Η ψυχή, ουσία νοερά τε και λογική υπάρχουσα, καί νοεί καί λογίζεται. Δύναμιν μέν έχουσα τον νούν. Κίνησιν δε τήν νόησιν. Ενέργεια δε το νόημα".
Μάξιμος Ομολογητής, Φιλοκαλία, β' σελ. 182.
Φυσικά δεν εννοούμε ότι και το ανθρώπινο σώμα, αυτό το όργανο, ο φορέας της ψυχής, παραγνωρίζεται ή εγκαταλείπεται στην τύχη του, ως κάτι ανάξιο λόγου. Το ανθρώπινο σώμα είναι μεν το όργανο της ψυχής, όμως δεν αγνοούμε ότι χωρίς το όργανο αυτό δεν μπορεί να παίξει ο οργανοπαίκτης, δηλαδή δεν μπορεί η ανθρώπινη ψυχή χωρίς το σώμα και τις δυνάμεις του, που εκφράζονται με τις πέντε αισθήσεις, να εκφράζεται στο γήινο επίπεδο. Το σώμα δεν είναι κάτι κακό, διότι μέσω αυτού δια των εμπειριών, παραμένει κατάλληλο πάντοτε για να λειτουργεί ως όργανο μέσω του οποίου εκφράζεται η ψυχή και ο άνθρωπος εξελίσσεται.
"Εμφυσά μέν ο Θεός πνοήν ζωής και ούτως εγένετο άνθρωπος είς ψυχήν ζώσαν καί ούκ είς ψυχήν. Ού γάρ ή ψυχή ανθρώπου τό Πνεύμα τού Θεού". " Ή δέ ψυχή λογική έστί καί ή φύσις αυτής έμπλκεως φωτός νοερού",Ε΄σελ.19-20.
Κάλλιστος Καταφυγιώτης, Φιλοκαλία, Δ' 264 -302.
Εδώ δεν εξαντλούμε το θέμα αυτογνωσία απλώς το θίγουμε. Σ'αυτόν που γνώρισε τον εαυτό του δίδεται η γνώση των πάντων. Γιατί μόνο αυτός που γνωρίζει ότι ο εαυτός του είναι μέρος μεγέθους μπορεί να προσεγγίσει την Αλήθεια. Πως όμως θα φθάσουμε σ' αυτή τη γνώση του εαυτού μας; Δεν είναι δύσκολο, χρειάζεται προσοχή, καλή πρόθεση, και επιθυμία να γνωρίσει κανείς τον εαυτό του, γιατί θα σκεφτεί ότι το σώμα του είναι κάτι διαφορετικό από εκείνο που κινεί το σώμα αυτό, που δεν είναι άλλο από την ψυχή. Κατά συνέπεια, όταν μιλάμε για αυτογνωσία, στην ουσία μιλάμε για τη γνώση της ψυχής και επέκεινα του αιτίου δηλαδή και του αιτιατού. Το να γνωρίζεις τον εαυτό σου, εκτός των άλλων, σημαίνει κυρίως ότι ξέρεις πως αυτό που ο Θεός προόρισε ως κυρίαρχο στοιχείο για σένα είναι η ψυχή και όχι το σώμα.
Όμως η οποιαδήποτε έρευνα για τη γνώση του εαυτού προϋποθέτει τον αγωνιστή και τον αθλοθέτη, δηλαδή δύο παράγοντες α) την προσωπική μας προαίρεση και την επιθυμία για τη γνώση αυτή και β) την αποδοχή ότι πέραν του σώματος του ανθρώπου και πάνω από αυτό υπάρχει η ανθρώπινη ψυχή και πέραν αυτής ή μαζί μ' αυτήν υπάρχει ο Δημιουργός της. Χωρίς αυτές τις προϋποθέσεις κάθε προσπάθεια είναι καταδικασμένη σε αποτυχία. Έρχονται στο φως κείμενα αυτογνωσίας από το φως που εκπέμπει η Πατερική διδασκαλία και διδάσκουν με το σωστό και Ορθόδοξο τρόπο. Με το φως που είναι ικανό να φωτίσει ολόκληρο τον κόσμο. Με παράδοση αιώνων, εμπειρίες, εσωτερικές και πνευματικές που θεμελιώνουν τις απόψεις αυτές και τις καθιστούν ένα νέο Ευαγγέλιο, που βαδίζει στα χνάρια του Ευαγγελίου, του Θείου Λόγου.
"Ό αδιαλήπτως περί τά ένδον τάς διατριβάς ποιούμενος σωφρονεί".
Ησύχιος Φιλοκαλία, Α' 152.
Γνώθι σ' αυτόν. Αυτό είναι η αληθινή του ανθρώπου ταπείνωση και αυτό να επιδιώκει και να φροντίζει κανείς. Αν δεν γνωρίσεις τον εαυτό σου, δεν μπορείς να γνωρίσεις αυτό που χρειάζεσαι, ούτε να προσεγγίσεις την Αλήθεια. Το να γνωρίσεις τον εαυτό σου, σημαίνει την αρχή του τέλους της ανθρώπινης περιπέτειας. Αυτός που θα γνωρίσει την ουσία των όντων, γνώρισε τον εαυτό του. Αυτός που δεν γνώρισε την ουσία των ανθρωπίνων και την δύναμη των θείων πραγμάτων, γνώρισε μόνον τα περί αυτόν και τα εκτός αυτού, τον εαυτό του όμως καθόλου δεν τον γνώρισε. Γιατί ότι είμαι εγώ, δεν είναι τα κατ' εμέ, ούτε τα περί εμέ, ούτε τα εκτός εμού. Άλλο είναι αυτά και άλλο εκείνα και άλλο τα άλλα. Εγώ είμαι εικόνα του Θεού, τυπωμένη σε ψυχή νοερή και αθάνατη και λογική, αφού έχω νου.
"Τα κατ' εμέ είναι το αρχικό, το λογικό και το αυτεξούσιο. Τα περί εμέ, όσα από δική μου προαίρεση έμαθα για τη γη, το εμπόριο, τα μαθηματικά, τη φιλοσοφία κ.τ.λ. Τα δε εκτός εμού, όσα κατά τη διάρκεια του βίου κατά την κοινή συνήθεια εξετίμησα δηλαδή ο πλούτος, η δόξα, ευημερία και τα αξιώματα και αντίθετα η φτώχεια, η ατιμία, η δυστυχία. Ανάγκη δε να διδάσκεται ο άνθρωπος και να μαθαίνει την εαυτού επίγνωσιν, ήγουν το να γνωρίζει τον εαυτόν του, δια να δύναται να ταπεινοφρονεί. Ότι ο παντοδύναμος Θεός εκείνον που δεν γνωρίζει τον εαυτό του, - πως είναι το ουδέν, -δεν θέλει να τον σώσει, δεν δύναται. Δεν χρειάζεται άλλο τίποτα αντάλλαγμα για την ψυχή του πάρεξ το να γνωρίζει ότι είναι ουδέν".
Νικηφόρος Φιλοκαλία Δ' 27.
