γράφει η Άννα Μαργαρίτη
Η ψυχή, που ενοικεί στο ανθρώπινο σώμα, είναι, άμα τη γενέσει της, αγνή καθαρή εκ φύσεώς της. Στην πορεία της όμως δέχεται προσθήκες, που αν δεν αλλοιώνουν την ουσία της, εν τούτοις την καθιστούν αδιαφανή.
Αυτό είναι συνέπεια των επιθυμιών που εκδηλώνονται με τις ποικίλες διακυμάνσεις των παθών και των γνωστών συνεπειών τους. Έτσι δημιουργείται η ανάγκη της καθάρσεως της ψυχής ανάγκη που γίνεται εμφανής στο στάδιο που διανύει η ψυχή για την παλιννόστησή της, την επάνοδό της, δηλαδή, εις την πηγή της που είναι ο Θεός, επάνοδος που σημαίνει και το τέλος του ταξιδιού της ψυχής στο γήινο χώρο και χρόνο.
Η κάθαρση της ψυχής από τα πάθη και τις κακίες, που απέκτησε κατά τη συνύπαρξή της με το σώμα, είναι εργασία ή μάλλον αποτέλεσμα μακράς και επιπόνου ασκήσεως του ανθρώπου. Η χριστιανική πορεία στη βάση της δεν κάνει τίποτα άλλο παρά να δίνει οδηγίες για την κάθαρση αυτή στον αγώνα για την απόκτηση των αρετών και της απαρνήσεως σε ότι αντίκειται σ’ αυτές. Είναι ένας δρόμος που προϋποθέτει ότι στην πορεία μας εγκαταλείπουμε βαθμιαία τα ωραία του κόσμου τούτου και οραματιζόμαστε τα μελλοντικά μέχρι της οριστικής εγκαταλείψεως των πάντων και της επιστροφής μας στον ουρανό. Με πίστη ο Αβραάμ εγκαταστάθηκε σε άγνωστη χώρα ως πάροικος ζώντας σε σκηνές, δεν έκτισε οικία κι αυτό, γιατί περίμενε την πόλιν που θα είχε στερεά θεμέλια και που Αρχιτέκτονας, Τεχνίτης και Δημιουργός θα ήταν ο Θεός. Εβραίους 11. 9.
Το πρώτο στάδιο που διανύει η ψυχή κατά την διάρκεια του ταξιδιού της επιστροφής της είναι το καθαρτικό, που σημαίνει την έναρξη του δρόμου, την έναρξη του αγώνα και ως περιεχόμενο έχει την δια της αποκτήσεως των αρετών κάθαρση ψυχής και σώματος. Αρετή γενικά είναι κάθε ιδιότητα ή εκδήλωση του ατόμου, που είναι σύμφωνη με τις καθιερωμένες και εκάστοτε ισχύουσες ηθικές αρχές. Ειδικά όμως στο χώρο της δικής μας ερεύνης, που σκοπό έχει την ανεύρεση της υπέρτατης Αλήθειας αρετή είναι, κάθε ιδιότης ή εκδήλωση του ατόμου που είναι σύμφωνη προς τον Ηθικό Νόμο.
Διακρίνουμε αρετές ψυχικές και σωματικές. Ψυχικές αρετές είναι η Φρόνηση, η Σωφροσύνη, η Ανδρεία και η Δικαιοσύνη. Φρόνηση είναι η ικανότητα να γνωρίζει κανείς τι να αποφεύγει και τι να κάνει. Σωφροσύνη είναι η ικανότητα να συγκρατούμεθα από σκέψεις, λόγους και πράξεις που είναι αντίθετες με την αρετή. Ανδρεία είναι η ικανότητα αποδεχόμεθα τις επερχόμενες δοκιμασίες και Δικαιοσύνη η ικανότητα να κατανέμει και να αποδέχεται κανείς τα συμβαίνοντα σύμφωνα με τις τρεις πρώτες αρετές.
H σωματική αρετή αποτελεί προϋπόθεση της αποκτήσεως της ψυχικής αρετής, αφού χωρίς τις σωματικές αρετές δεν επιτυγχάνονται οι ψυχικές. Φυσικά δεν χρειάζεται σε καμιά περίπτωση οι αρετές να θεωρούνται ως αυτοσκοπός, γιατί τότε δεν παράγουν καρπούς και επομένως δεν ωφελούν σε τίποτα. Σωματική αρετή είναι κάθε προσπάθεια που τείνει στην εγκράτεια και την πειθαρχία του σώματος, όπως νηστεία, αγρυπνία κλπ.
Την τετράδα των ψυχικών αρετών, όπως μας διδάσκει ο Νικήτας Στηθάτος (1005-1090), συν ακολουθούν οκτώ φυσικές αρετές, συνοδευόμενες δυο την καθεμιά. Τη Φρόνηση την συνοδεύουν η γνώση και η σοφή θεωρία. Τη Σωφροσύνη η αγνοία και η εγκράτεια. Την Ανδρεία η υπομονή και η σταθερότητα και τη Δικαιοσύνη η διάκριση και η σπλαχνική διάθεση. Φιλοκαλία Γ’ εκατοντάς αριθμ.49.
Εξάλλου οι ψυχικές αρετές όταν περνούν το μέτρο προς τα άνω δίνουν το σχήμα του υπέρφρονος, θρασυτάτου, ιδιώτου και πλεονέκτου και προς τα κάτω δίνουν το σχήμα του άφρονος, του δειλού, του ακόλαστου και του μειονεκτούντος.
Όταν οι πέντε αισθήσεις υποταχθούν στις τέσσερις γενικές ψυχικές αρετές, τότε η ανθρώπινη φύση κινείται ατάραχα γύρω από τον τροχό της ζωής. Νικήτας ενθ. ανωτέρω αριθμ.35. Υπάρχουν και οι Θείες αρετές: Αγάπη, υπομονή, ταπείνωση, αυτάρκεια κ.λ.π. Mε τη υπομονή σας θα σώσετε τις ψυχές σας. Λουκάς 21,19.
Η θλίψη οδηγεί στην υπομονή, η υπομονή στη σταθερότητα και η σταθερότητα στην ελπίδα και η ελπίδα δεν θα ντροπιάσει ποτέ αυτόν που ελπίζει. Παύλος Προς Ρωμαίους 5. 3-5. Υπομονή εδώ νοείται εκείνη που γίνεται σύμφωνα με το θέλημα του Θεού, δηλαδή γίνεται ως εσωτερική εμπειρία και είναι η βασίλισσα των αρετών και το Θεμέλιο των πνευματικών κατορθωμάτων. Γρηγόριος Σιναΐτης Φιλοκαλία Τομ. Δ’αριθμ. 84.
Η Σωκρατική αντίληψη ότι η «Αρετή είναι η γνώση», εκφράζει μια απόλυτη αλήθεια, μόνον εάν περιορίσουμε την έννοια της γνώσεως στη μια και μοναδική γνώση του τι υπάρχει και η οποία αρχίζει πάντοτε από τη γνώση του εαυτού μας. Γιατί είναι βέβαιο ότι όταν κάποιος κατανοήσει τη φύση του εαυτού του και των γύρω ή πέρα απ' αυτών, είναι αδιανόητο να θελήσει να κάνει κάτι που θα είναι βλαβερό για τον εαυτό του.
Όταν όμως λέμε να γνωρίσει, εννοούμε όχι την διανοητική αντίληψη, δηλαδή μέσω κάποιου βιβλίου, αλλά την καθαρά βιωματική. Με λίγα λόγια ο πραγματικός πιστός ταυτίζεται αναγκαστικά με τον ενάρετο, γιατί ποτέ κανείς δεν μπορεί να φτάσει στο ύψος της ενυπόστατης πίστης, χωρίς προηγουμένως να έχει αποκτήσει μια ηθική προσωπικότητα, μια κυριαρχία, όσο γίνεται, στις αισθήσεις στα συναισθήματα και στο νου.
Αν φύγουμε όμως από τη Σωκρατική αυτή έννοια και περάσουμε στον καθημερινό άνθρωπο που πολύ απέχει από μια γνώση του εαυτού του, θα διαπιστώσουμε ότι η διανοητική αντίληψη, όσο και να αναπτυχθεί στον άνθρωπο, δεν μπορεί να αποτελέσει σταθμό για την την ηθική διαπαιδαγώγησή του. Έτσι ενάρετος μπορεί να μην είναι ένας εξαιρετικά αναπτυγμένος στη νόηση άνθρωπος, αν και η νόηση είναι κατά κάποιον τρόπο μια προϋπόθεση για για την ηθική τελείωσή μας. Το κακό είναι παρατηρημένο, το διαπράττουμε είτε από έλλειψη γνώσεως στη μεγάλη μας πλειονότητα, είτε από αδιαφορία, είτε εσκεμμένα, γνωρίζοντας δηλαδή ότι αυτό που κάνουμε είναι κακό.
Aυτό που είναι αυτονόητο στις άλλες μορφές της δημιουργίας, προκειμένου για τον άνθρωπο, απαιτεί προσπάθεια, αγώνα. Για να περάσουμε , να διασχίσουμε εμείς τα ταπεινά ανθρώπινα δημιουργήματα, τα φράγματα στους χώρους της νόησης που μας πνίγουν σε ωκεανούς αβεβαιότητας και να γίνουμε άξιοι και σημαντικοί, οφείλουμε με πλήρη επίγνωση, συνειδητά, να δούμε την υπερηφάνεια και τον εγωισμό μας καθυποταγμένα. Να εγκαταλείψουμε την ουδετερότητα που εκφράζεται με την απραξία, να βγούμε από το τέλμα της αδιαφορίας και της απραξίας, χαρακτηριστικά που είναι από αιώνες χαραγμένα στον ανθρώπινο ζωικό πυρήνα και μας μεταβιβάζονται.
Μαθαίνουμε να απλώνουμε τα χέρια μας και να αγκαλιάσουμε και να αγαπήσουμε αυτό που είναι μέσα μας και γύρω και πέρα από μας. Δεχόμαστε το κάλεσμα για να ενταχθούμε σ’ αυτή την ιερότητα που διέπει το σύμπαν για να μπορέσουμε να ανθίσουμε και να καρποφορήσουμε για να αποδείξουμε ότι ζήσαμε και ότι η ζωή μας δεν πήγε χαμένη. Η καρποφορία είναι ο σκοπός της αμπέλου. Χωρίς αυτή την καρποφορία η ζωή είναι μάταιη. Αυτός που μένει άκαρπος είναι ήδη πεθαμένος, χωρίς καμιά επαφή με την πηγή του που είναι ο αιώνιος Δημιουργικός Λόγος.
Εγώ είμαι το αληθινό κλήμα, και ο Πατέρας μου είναι ο αμπελουργός. Κάθε κληματόβεργα πάνω μου που δεν κάνει καρπό ο Πατέρας μου την κόβει, και κάθε κληματόβεργα που κάνει καρπό την κλαδεύει, για να καρποφορήσει περισσότερο. Εσείς είστε κιόλας κλαδεμένοι και καθαροί εξαιτίας των όσων σας έχω διδάξει. Μείνετε ενωμένοι μαζί μου, τότε θα είμαι κι εγώ ενωμένος μαζί σας. Όπως η κληματόβεργα δεν μπορεί να καρποφορήσει από μόνη της, αν δεν είναι ενωμένη με το κλήμα, το ίδιο και σεις αν δεν μείνετε ενωμένοι μαζί μου.
Εγώ είμαι το κλήμα, εσείς οι κληματόβεργες. Εκείνος που μένει ενωμένος μαζί μου κι εγώ μαζί του, αυτός δίνει άφθονο καρπό, γιατί χωρίς εμένα δεν μπορείτε να κάνετε τίποτε. Αν κάποιος δεν μείνει ενωμένος μαζί μου, θα τον πετάξουν έξω σαν την κληματόβεργα, και θα ξεραθεί. Τις βέργες αυτές τις μαζεύουν τις ρίχνουν στη φωτιά και καίγονται. Αν μείνετε ενωμένοι μαζί μου και τα λόγια μου μείνουν ζωντανά μέσα σας, ότι θελήσετε ζητήστε το και θα σας δοθεί. Μ αυτόν τον τρόπο φανερώνεται η δόξα του Πατέρα μου. Όταν εσείς δώσετε άφθονο καρπό κι αποδεχθείτε έτσι μαθητές μου. Κατά Ιωάννη 14. 1-8.
Αντίθετα, αυτός που καρποφορεί είναι βασικά υγιής, ωθείται καθημερινά όλο και περισσότερο προς την ενοποίηση και καθαρίζεται από τα εξωτερικά στρώματα των όσων ο νους περισυνέλεξε κατά την περιπλάνησή του εδώ κι εκεί και εναπέθεσε στην ψυχή. Καθαρίζεται δηλαδή, από όλες τις παραφυάδες που απορροφούν τους πολύτιμους χυμούς από την ύπαρξή του.
Αρετή σημαίνει θάρρος, ανδρεία, γενναιότητα. O πνευματικά αναγεννημένος άνθρωπος υπακούοντας την θεία εντολή και μένοντας στην ενότητα, συνδεδεμένος στην αιωνιότητα με την πηγή, γνωρίζει ότι για να γίνουμε ενάρετοι δεν αρκεί να φροντίζουμε μόνο ώστε το σπέρμα του καλού να υπάρχει και να καλλιεργείται στο νου μας, αλλά συγχρόνως καταπολεμούμε και κάθε αντίθετη σκέψη ή κάθε αντίθετη τάση προς αυτό, που είτε βρίσκεται μέσα μας, είτε έξω από μας. Και η δυσκολία ανακύπτει εκ του ότι ο «αντίπαλος», αυτό δηλαδή που καταπολεμούμε δεν είναι ορατό, αλλά κρυμμένο πίσω από τον Ηθικό Νόμο και για το λόγο αυτό είναι επικίνδυνο.
Ο Απόστολος Παύλος, μας διδάσκει ότι ο εχθρός είναι αόρατος, δεν έχει σάρκα και οστά και τον αντιλαμβανόμαστε μόνο από τα έργα του. Το να ελέγχουμε τα πάθη και τις αισθήσεις μας και να τις καθοδηγούμε, σύμφωνα με τη θέλησή μας, αποτελεί τη σημαντικότερη αρετή, που είναι συγχρόνως απαραίτητη για την πνευματική μας καλλιέργεια. Καμιά πραγματικότητα δεν μπορεί να πραγματοποιηθεί χωρίς αυτό τον αγώνα εναντίων των παθών, χωρίς τη συστηματική προσπάθεια προς αυτή την κατεύθυνση. Η αγνότητα είναι θεμέλιο πάνω στο οποίο θα στηριχθεί το οικοδόμημα που θα περιλαμβάνει το σύνολο των αρετών.
Θα προηγηθεί ο καθαρισμός του εξωτερικού σώματος, καθαρισμός που θα επιτευχθεί με την εγκράτεια και την επιλογή της σωστής τροφής, όμως, ακολουθεί ο εσωτερικός καθαρισμός διαφορετικά ο εξωτερικός καθαρισμός δεν έχει καμιά αξία. Ο άνθρωπος ο ανελέητος που απερίσκεπτα συλλέγει τα υλικά αγαθά εις βάρος των συνανθρώπων του, έστω κι αν αυτό του το επιτρέπει ο εκάστοτε ισχύον νόμος, ο άνθρωπος που αδιαφορεί για τους συνανθρώπους του, που δεν έχει ελεήμονα διάθεση και ζεστή καρδιά είναι χειρότερος κι από ένα ζώο, έστω κι αν συχνάζει στις εκκλησίες, νηστεύει κ.λ.π. Η αναζήτηση ενός κριτηρίου για το διαχωρισμό της αρετής από την κακία ή αν θέλετε του καλού από το κακό, είναι ενα σημαντικό στοιχείο για την καθοδήγηση του σημερινού ανθρώπου που πράγματι επιθυμεί να ζήσει ενάρετα.
Δυνατοί να σταθείτε εν Κυρίω και εν τω κράτει της ισχύος Αυτού, ντυθείτε με την πανοπλία που δίνει ο Θεός για να μπορέσετε να αντιμετωπίσετε όλες τις μεθοδολογίες του πονηρού. Γιατί δεν έχουμε να παλέψουμε με ανθρώπους που είναι από σάρκα και αίμα, αλλά εναντίων στις αρχές και τις εξουσίες, δηλαδή με τους κυρίαρχους του σκοτεινού αιώνος τούτου, με πονηρά πνεύματα που βρίσκονται ανάμεσα στη γη και τον ουρανό. Γι αυτό φορέστε την πανοπλία του Θεού για να μπορέσετε να αντισταθείτε όταν έρθει ημέρα της σατανικής επίθεσης και λάβετε κάθε απαραίτητο μέτρο για να μείνετε ως το τέλος σταθεροί στις θέσεις σας.
Σταθείτε λοιπόν σε θέση μάχης περιζωθείτε την Αλήθεια σαν ζώνη στη μέση σας, φορέστε σαν θώρακα την Δικαιοσύνη. Για υποδήματα στα πόδια σας βάλτε την ετοιμότητα να διακηρύξετε το χαρμόσυνο άγγελμα του Ευαγγελίου της Ειρήνης. Εκτός από όλα αυτά, κρατάτε πάντα την Πίστη σαν ασπίδα, πάνω στην οποία θα μπορέσετε να σβήσετε όλα τα βέλη τα φλογισμένα του πονηρού. Φορέστε την περικεφαλαία της Σωτηρίας και πάρτε την μάχαιρα του Πνεύματος που είναι ο Λόγος του Θεού, προσευχόμενοι αδιαλείπτως απευθύνετε τα αιτήματά σας προς το Θεό, οδηγούμενοι από το Άγιο Πνεύμα Του. Παύλος προς Εφεσίους 6. 10-18.
H ONTOΛΟΓIA THΣ ΑΡΕΤΗΣ (2ο μέρος)
H ONTOΛΟΓIA THΣ ΑΡΕΤΗΣ (2ο μέρος)
