H ONTOΛΟΓΙΑ ΤΟΥ ΚΑΚΟΥ

γράφει η Άννα Μαργαρίτη

Σαν φραγμός, σαν δύσβατο και πολλές φορές

ανυπέρβλητο εμπόδιο στο δρόμο της επιστρoφής,

στην προσπάθεια της καθάρσεως,

στέκεται κάθε ανθρώπινη ενέργεια που είναι αντίθετη προς τις αρετές.

Είναι τα διάφορα πάθη, οι διάφορες παρά φύση ενέργειες της ψυχής και του σώματος που εντάσσονται κάτω από τη γενική έννοια των λέξεων, κακία ή αμαρτία. Το κακό η αμαρτία σαν έννοιες είναι κάτι που η ψυχή απέκτησε κατά την διάρκεια της παραμονής της στη ζωή, κατά την σύζευξή της με την ύλη. Αυτό το κακό ανευρίσκεται μόνο εδώ στη γη, δεν ακολουθεί στους θείους χώρους, όπου η ψυχή εισέρχεται μόνο καθαρμένη.

Η ιστορία του κόσμου μας αρχίζει με τη γνώση του κακού από τον άνθρωπο και τις καταλυτικές συνέπειες που συνεπάγεται αυτή η γνώση. "Kαι ο Κύριος ο Θεός έβαλε μέσα στον κήπο της Εδέμ τον άνθρωπο για να τον καλλιεργεί και να τον προσέχει και του έδωσε αυτή την εντολή: "Aπό όλα τα δέντρα του κήπου μπορείς να τρως. Από το δέντρο της γνώσης του καλού και του κακού να μη φας, γιατί την ίδια μέρα που θα φας απ' αυτό, εξάπαντος θα πεθάνεις". Γένεσις 2'15-17.

Αυτή η στιγμή, που ταυτίζεται με τη στιγμή που ο άνθρωπος εξελικτικά αρχίζει να αποκτά αυτοσυνειδησία και επομένως δυνατότητα επιλογής, ήταν και θα είναι η μοιραία στιγμή για τον καθένα μας, αλλά συγχρόνως και η στιγμή που ο άνθρωπος συνειδητοποιεί την ύπαρξη του κακού και παρά ταύτα ενδίδει στις απαιτήσεις δηλαδή των επιθυμιών εκείνων που τον παρασύρουν έξω από την κανονική τροχιά του και τον καθιστούν δέσμιο των επιθυμιών αυτών, δέσμιο των απαιτήσεων της ύλης.

Από τη στιγμή αυτή ο άνθρωπος εγκαταλείπει την αθωότητά του και δέχεται ξένες προς τη φύση του επιρροές και έκτοτε συμβιώνει και συμπορεύεται μ' αυτές. Ακολουθεί, δηλαδή, το νόμο-συνήθεια της κακίας. "γι αυτό κι εμείς, λέει ο Γρηγόριος Παλαμάς "αντιπαρατασσόμαστε σ' αυτό το νόμο, προσπαθούμε να τον διώξουμε από το σώμα και να εγκαταστήσουμε μέσα σ' αυτό την επιτήρηση του νου, με τη όποια νομοθετούμε το σωστό σε κάθε δύναμη της ψυχής και σε κάθε μέλος του σώματος.

Στις αισθήσεις, ο νόμος αυτός που είναι πνευματικός επιβάλει την εγκράτεια. Στο παθητικό μέρος της ψυχής εισάγει την άριστη συνήθεια που λέγεται αγάπη και όσον αφορά το λογιστικό απομακρύνουμε απ' αυτό κάθε τι που εμποδίζει τη διάνοια να ανυψωθεί στο Θεό. Φιλοκαλία Τομ. Δ΄ σελ. 281.

Απ' αυτή τη στιγμή ο άνθρωπος γίνεται φορέας όχι μόνο των θείων εντολών, αλλά και των εντολών που υπαγορεύουν οι αντίθετες προς το Θείο δυνάμεις. Απ' αυτή τη στιγμή αρχίζει η ανθρώπινη περιπέτεια, το ταξίδι της ψυχής μέσα στον κόσμο της ύλης και το ταξίδι αυτό θα συνεχίζεται μέχρις ότου ο ίδιος ο άνθρωπος οικειοθελώς θα θελήσει να αποβάλλει τα δεσμά αυτά και να επανέλθει στην παλιά αγνότητά του και φυσικά να ξαναγίνει κάτοικος των επουρανίων.

Οι Πατέρες της Εκκλησίας θεώρησαν το κακό ως μια εκούσια παράβαση του Θείου Νόμου, "Κακία γάρ ούκ ουσία τίς εστίν ούδέ ουσίας ιδίωμα, αλλά συμβεβηκός, ήτοι έκ του φύσιν εις το παρά φύσιν εκούσιος παρατροπή, όπερ εστίν η αμαρτία¨. (Ιωάννης Δαμασκηνός, Έκδοση Ακριβής Ορθόδοξου Πίστεως Τομ. Β. Σελ. 221).

Ο Μακάριος ο Αιγύπτιος 370 μ.Χ διδάσκει ότι: "Η κακία είναι κάτι ξένο για την ανθρώπινη φύση. Εισχώρησε μετά την παράβαση του πρώτου ανθρώπου και την δεχθήκαμε και με τον καιρό έγινε φυσική για μας". Φιλοκαλία Τόμος γ' , μετ. σελ. 276 αριθμ. 66. Τη διδασκαλία αυτή του Μακαρίου αποδέχονται όλοι οι Πατέρες της Εκκλησίας.

Πολλοί χριστιανοί και μη, διερωτώνται και απορούν πως ο Θεός στην παντοδυναμία του επέτρεψε ή επιτρέπει την ύπαρξη της κακίας στον κόσμο ακόμα και αν θέλετε την ύπαρξη της δυστυχίας, της φτώχειας της αρρώστιας, των πολέμων κ.λ.π. Και όσο υπάρχουν αυτές οι συνθήκες αθλιότητος, τόσο μερικοί πιστεύουν ή ότι ο Θεός δεν ενδιαφέρεται για τον άνθρωπο ή ότι δεν υπάρχει Θεός. Η απάντηση είναι ότι όλα αυτά έχουν σημασία και αφορούν εκείνους που δεν πιστεύουν, ή ότι η ανθρώπινη ψυχή είναι αιώνια και επομένως ούτε η κακία, ούτε η παντός είδους δυστυχία μπορεί να την πλήξει.

Για όσους όμως δεν έχουν αποδεχθεί ότι αυτή η ζωή που ζούμε εδώ δεν είναι τίποτε άλλο από ένας ρόλος που ήρθαμε να παίξουμε για να διδαχθούμε, μέσω των εμπειριών, το ανθρώπινο γίγνεσθαι και η κακία και η δυστυχία είναι μέσα στα πλαίσια που δημιουργεί η αναγκαιότητα.

Ας γίνει απόλυτα κατανοητό ότι υπάρχει ανάγκη να υπάρχει η κακία.

Υπάρχει ανάγκη να υπάρξει η δυστυχία, γιατί μόνο μέσω των καταστάσεων αυτών θα δοκιμάσουμε και θα δοκιμαστούμε.

Οι αρνητικές δυνάμεις είναι ένας δίκαιος δικαστής που δεν τιμωρεί κανένα, αλλά καθοδηγεί και παροτρύνει μέσω της δοκιμασίας να ακολουθήσουμε το σωστό δρόμο, που είναι εκείνος της καθάρσεως της ψυχής μας. Άλλωστε οι περισσότερες δοκιμασίες που δεχόμαστε οφείλονται σε προηγούμενες δικές μας ενέργειες.

Η άποψη των ανθρώπων της διανόησης και της επιστήμης, που συμπίπτει με την υλική άποψη σχετικά με την έννοια του κακού, είναι ότι το κακό οφείλουμε να το θεωρήσουμε σαν ένα απόβλητο του οργανισμού μας, σαν ένα υποπροϊον που υπάρχει μόνο και εφ' όσον θα υπάρχουν δυσχερείς συνθήκες διαβιώσεως και ότι όλα διορθώνονται, όταν οι συνθήκες αυτές διορθώνονται.

Όμως το είδος του κακού και ο τρόπος που διαπράττεται διαψεύδουν την άποψη αυτή. Το κακό κυριαρχεί κυρίως σ' εκείνους που διαβιούν με εξαιρετικές συνθήκες, οικονομικές-κοινωνικές κ.λ.π. και διαπράττεται απ' αυτούς όχι για την κάλυψη μιας τυχόν ανάγκης, όπως συνήθως γίνεται στους ανθρώπους που κατέχονται από την αθλιότητα, αλλά διαπράττεται με σκληρότητα, απληστία, χαμέρπεια.

Οι άνθρωποι της κατηγορίας αυτής αγαπούν το κακό, όπως οι Άγιοι αγαπάνε το Θεό. Φυσικά δεν είναι όλοι οι κατέχοντες τα αγαθά κακοί, αλλά και ούτε όλοι οι φτωχοί.

Αν παρατηρήσει όμως κανείς με προσοχή, θα αντιληφθεί ότι η συμπόνια, η κατανόηση, η αγάπη, η συμπαράσταση κ.λ.π. δεν συνοδεύει τους κατέχοντες, αλλά αυτούς που στερούνται αυτούς που υποφέρουν.

Αυτός ο κόσμος που βιώνουμε είναι μια έκφραση της σοφίας του Θεού. Επομένως αν μέσα στον κόσμο αυτό υπάρχουν πράγματα και άνθρωποι, γεγονότα και πράξεις που μας προκαλούν δυσφορία, αυτά υπάρχουν για τι αποτελούν μέρος της ζωής μέρος του σχεδίου που διέπει την ζωή και η δυσφορία που μας προκαλούν οφείλεται μόνο στη δικιά μας περιορισμένη δυνατότητα αντιλήψεως κατανοήσεως της αναγκαιότητας της υπάρξεως αυτών των πραγμάτων.

Όταν παραπονιόμαστε για αυτές τις καταστάσεις, θα ήταν καλύτερα να παραπονεθούμε για την δικιά μας έλλειψη ικανότητας κατανοήσεως, για την δικιά μας σκληρότητα, την δικιά μας αδιαφορία. Όταν ανακαλύψουμε και δεχθούμε ότι υπάρχει μια βαθύτερη αιτία της υπάρξεώς μας, ότι κάποια ανώτερη, πολύ ανώτερη από μας δύναμη ρυθμίζει τα πράγματα του κόσμου, δεν θα δυσφορούσαμε για τις καταστάσεις αυτές.

Όταν γίνει αντιληπτό από όλους μας, ότι η δυστυχία σαν προϊόν της ανθρώπινης κακίας παίζει ένα συγκεκριμένο ρόλο στην ανθρώπινη εξέλιξη, τότε θα εννοήσει κανείς ότι το κακό δεν εμφανίζεται και ούτε εμφανίστηκε αναπάντεχα από κάποια πτώση, ούτε υπάρχει ενάντια στη Θεϊκή Δύναμη. H πτώση στην "αμαρτία" και η εντεύθεν εμπειρία του πόνου είναι αναπόσπαστα τμήματα της κοσμικής ιδέας και σε καμιά περίπτωση δεν αποτελούν ατυχήματα ή σφάλματα κοσμικά. Εκείνο που είναι εσφαλμένο, είναι η ανθρώπινη αντίληψη και η ανυπομονησία.

Δεν υπάρχει κακία, πόνος, κακουχία κλπ. Στην ουσία των πραγμάτων. Όλα αγγίζουν την επιφάνεια, τον εξωτερικό εαυτό μας, το εξωτερικό περίβλημα της ψυχής μας και δεν μας ακολουθούν εκεί που πηγαίνουμε. Η πάλη την οποία καλείται να διεξάγει ο άνθρωπος ενάντια στις αρνητικές καταστάσεις, οποιοδήποτε κι αν είναι το αποτέλεσμα στο σχετικό κόσμο, στην ουσία συντελεί στην πρόοδο του ανθρώπου. Η αποστολή αυτών των δυνάμεων είναι προκαθορισμένη.

Βάζουν σε δοκιμασία τον άνθρωπο, δοκιμάζουν το χαρακτήρα του, τον σφυρηλατούν και όταν είναι πολύ δυσάρεστες οι εμπειρίες τον αποκαλύπτουν, εμφανίζουν δηλαδή τα τρωτά του, ώστε να του δοθεί η ευκαιρία να τα διορθώσει ο ίδιος. Η περιπλάνηση της ψυχής εδώ στη γη αποτελεί κατά κάποιο τρόπο την οδό, μέσω της οποίας, θα διερευνηθούν οι λανθάνουσες ικανότητές της μέσα από τις ευχάριστες και δυσάρεστες εμπειρίες. Εάν, βιώσουμε μόνο ευχάριστες εμπειρίες, δεν κάνουμε κανένα αγώνα πνευματικό και κατά συνέπεια δεν ερχόμαστε αντιμέτωποι με τα λάθη μας, οπότε είμαστε εύκολα καλοί και σωστοί, μας λείπει όμως η απόδειξη, δηλαδή η δοκιμασία.

Μέσα λοιπόν από τις δυσάρεστες, επίπονες, κακές εμπειρίες να αποκομίσουμε όλα εκείνα τα στοιχεία που θα συνθέσουν τα μαργαριτάρια για κάποια μελλοντική ζωή και ίσως κάποια δυσάρεστη εμπειρία να συνθέσει ότι ανώτερο χρειάζεται ο εαυτός μας για να γνωρίσει την αναλλοίωτη εμπειρία του γίγνεσθαι.

Εάν ο άνθρωπος δεν γυμνάσει την ψυχή του, όπως γυμνάζει το σώμα του, δεν θα είναι αποδεδειγμένα υγιής, με αποτέλεσμα όταν χαθούν οι μνήμες, δηλαδή αφήσουμε το υλικό περίβλημά μας, είναι πιθανόν να έρθουν στην επιφάνεια εξαρτήσεις και εμπειρίες από βιώματα που δεν είχαμε την ευκαιρία ή τη διάθεση να παλέψουμε για να απελευθερωθούμε, βιώματα που όσο ζούσαμε μόνο με τις ευχάριστες εμπειρίες απροβλημάτιστα, συμβιώναμε μαζί τους, χωρίς προβληματισμούς και επομένως χωρίς αγώνα για απελευθέρωση.

Το συμπέρασμα είναι ότι όταν ο άνθρωπος αποδεχθεί την ύπαρξη του κακού, είτε ως αιτίας που φωλιάζει μέσα του και εξωτερικεύεται, είτε συνέπεια δυσαρέστων καταστάσεων, λόγω κακής συμπεριφοράς τρίτων, της οποίας (συμπεριφοράς) γίνεται αποδέκτης. Και αυτό οφείλει να το αποδεχθεί ως προϊόν της Θείας Πρόνοιας. Αυτό φυσικά δεν σημαίνει ότι δεν θα αντιμετωπίσουμε το κακό όσο καλύτερα μπορούμε στην πρακτική ζωή μας. Σε καμιά περίπτωση δεν μας επιτρέπεται να παραδοθούμε σ' αυτό η να συνεργαστούμε μαζί του.

Το βαθύτερο νόημα της ιερότητας του ανθρώπινου πόνου, του πόνου που βίωσε και βιώνει ο επώνυμος, αλλά και ο ανώνυμος μάρτυρας και ιδιαίτερα του πόνου που βιώνει ο καθημερινός άνθρωπος, είναι ότι με τον πόνο και τις απαράμιλλες αξίες του πνευματικού στοιχείου που περιέχει, αξίες όπως οι πράξεις αγάπης για το συνάνθρωπο, η συγνώμη, η εγκαρτέρηση, η ατελείωτη υπομονή, η ευαισθησία, η ελεήμων διάθεση κ.λ.π. ο άνθρωπος που με επιτυχία και εγκαρτέρηση πέρασε όλες εκείνες τις δοκιμασίες, καταλήγει να είναι εσωτερικά πλουτισμένος και εξυψώνεται στους Θεϊκούς χώρους.

Ο ανθρώπινος πόνος και οι δι' αυτού εμπειρίες που βιώνουμε, παραμένουν αναλλοίωτες στην αιωνιότητα και πνευματοποιημένες, συνοδεύουν τον άνθρωπο στην οδό και την "εκεί" ζωή του, γιατί δεν υπάρχει στην ουσία διαφορά μεταξύ του εδώ και του εκεί, τούτης δηλαδή της ζωής και της μελλοντικής, γιατί όλα είναι μια συνάρτηση του Θείου και όλα υπάρχουν μέσα σ' αυτό και τίποτα δεν μπορεί να χαθεί.

Βέβαια θα μπορούσε να διερωτηθεί κάποιος είτε από αφέλεια, δηλαδή έλλειψη γνώσης, είτε από έλλειψη πίστης, γιατί τέλος πάντων να υπάρχει αυτός ο πόνος, γιατί να υπάρχει η φοβερή πολλές φορές δοκιμασία, αυτή η αδυσώπητη αναγκαιότητα. Η απάντηση είναι ότι αυτό είναι απαραίτητο για την άνοδο στον πνευματικό χώρο, τον ασύλληπτο νοητικά κόσμο του σύμπαντος, τον κόσμο της τελειότητας του πνευματικού επιπέδου, τον κόσμο όπου προοριζόμαστε να ενοικήσουμε.

Γιατί στους Θεϊκούς και άφθαρτους αυτούς χώρους η σχέση που υπάρχει μεταξύ των οντοτήτων είναι μια σχέση που απορρέει από σεβασμό στον υπέρτατο Νόμο της υπακοής, για την τελειότερη αρμονία της συνύπαρξης. Εκεί καμιά γήινη εξάρτηση, καμιά γήινη ανάμνηση σε προσωπικό επίπεδο, δεν υπάρχει. Ούτε ίχνος εγωισμού ή υπερηφάνειας. Όλα υπάρχουν για το ένα και το ένα για όλα.

Επομένως, σε ένα τέτοιο κόσμο άυλο, απόλυτα πνευματικό, όπου ο ορίζοντας είναι ανύπαρκτος δεν υπάρχει παρά μόνο άπλετο φως που δεν ανατέλλει και δεν δύει ποτέ, μια τέλεια αρμονία, πως είναι δυνατόν να εισχωρήσει κάποιος που κουβαλάει κάτι από τη γη, από την ύλη. Όπως ακριβώς το νερό για να ανέβει στον ουρανό και να σχηματίσει το σύννεφο και αφού προηγουμένως εξαϋλωθεί, αποβάλλει κάθε μόριο ύλης, έτσι και η ανθρώπινη ψυχή για να συνυπάρξει με το δημιουργό οφείλει να εξαγνισθεί τελείως, να απαλλαγεί από κάθε γήινη επιρροή.

Είναι φανερό λοιπόν ότι είναι ανάγκη να γίνει η κάθαρση και η κάθαρση θα γίνει μόνο με τη δοκιμασία, μόνο με τον πόνο. Πίσω από το βιολογικό νόμο της αντικειμενικής φθοράς κρύβεται, παρ όλες του τις διαφορετικές κάθε φορά εκδηλώσεις ο παράλληλος από την πνευματική πλευρά, υπερούσιος νόμος της άφθαρτης ουσίας της ανθρώπινης υπόστασης με τα εξαίσια πεπρωμένα.

Η βεβαιότητα της μαρκαρισμένης τύχης που περιμένει τον άνθρωπο, που δέχεται τις σκληρότατες πολλές φορές δικαιοκρισίες ή εξιλεώσεις ή άλλου είδους εξαγνιστήριες δοκιμασίες είναι αρκετή για να κρατάει σήμερα και πάντοτε τις καρδιές μας λυτρωμένες από τον πόνο της οποιασδήποτε αμφιβολίας μας.

Ο ερχομός μας στη ζωή έχει ως σκοπό τον αγώνα για την απόκτηση των εμπειριών που βιώνει ο κάθε ένας μας. Ο κάθε ένας μας καλείται, μέσω της εμπειρίας και της ελεύθερης βούλησής του, να επιλέξει την πορεία του. Ο καθένας μας καλείται να αγαπήσει και να δώσει ότι μπορεί από τον εαυτό του, να δοκιμαστεί να πονέσει, να μάθει να θέλει το καλό πάντοτε, όχι από το φόβο της τιμωρίας η την απαντοχή μελλοντικών απολαβών, μα από εσωτερική ανάγκη και παρόρμηση.

Να νιώσουμε την ανάγκη μέσα μας να κάνουμε πράξεις αγάπης για τους ομοίους μας και μ' όλα αυτά να συντομεύσουμε την εξελικτική πορεία μας και να επιτύχουμε την όσο είναι δυνατό στον καθένα μας προσέγγιση της μεγάλης εκείνης Πραγματικότητας, που αντικειμενικά υπάρχει και έχει ένα μεγαλείο που ξεπερνά τα σύνορα και της πιο τολμηρής δικής μας προσδοκίας, ένα μεγαλείο που αντιφεγγίζει πολλές φορές στις μορφές των Αγίων, αλλά και των απλών καθημερινών ανθρώπων, που με την παρουσία τους στη γη μαρτυρούν τη δόξα και το μεγαλείο του Θεού.

Eίναι απίστευτες οι δυνατότητες που κλείνει ο εσωτερικός κόσμος του ανθρώπου. Χιλιάδες τέτοιες στιγμές ζούμε καθημερινά κι αν δεν μπορούμε να τις συλλάβουμε, δεν σημαίνει ότι αυτές δεν υπάρχουν. Τα αισθητήρια της ψυχής είναι εκείνα που έχουν αμβλυνθεί και δεν είναι πια ενεργοί δέκτες. Από την ημέρα που θα έρθει στο κόσμο μέχρι και τα βαθιά γεράματα μπορεί να είναι άξιος να δέχεται τις ανταύγειες από την πολυδιάστατη Πραγματικότητα.

Πέραν όμως των όσων μπορούμε εμείς προσωπικά να πράξουμε προς την κατεύθυνση του κακού και των όσων δυσάρεστων ενεργειών δεχόμαστε από τους άλλους και όσο κατερχόμαστε από το επίπεδο της απόλυτης πραγματικότητας, όπου κυριαρχούν το αιώνιο άκτιστο φως, η αρμονία, η σοφία, η αγάπη και η πνευματική ενότητα, στο φαινομενικό σχετικό κόσμο, υπάρχουν κακόβουλες οντότητες και εχθρικές δυνάμεις που σκορπίζουν μίσος και κακία σ' όλους εκείνους που η αντίληψή τους είναι περιορισμένη σ΄αυτόν τον κόσμο. (Σωφρόνιος: "Οψόμεθα τον Θεόν καθώς εστί", σελ. 224.)

Οι οντότητες αυτές αποτελούν μια πραγματικότητα και χρειάζεται να αντιμετωπιστούν όπως ακριβώς η κακία που φωλιάζει μέσα μας και η κακία που δεχόμαστε από εξωτερικές επενέργειες, γιατί οι οντότητες αυτές αποτελούν οπωσδήποτε μέρος του σύμπαντος και υπόκεινται στην Υπέρτατη δύναμη, γι αυτό και λειτουργούν μόνον όταν και στο μέτρο που τους επιτρέπει η Δύναμη αυτή.

Τις οντότητες αυτές η παγκόσμια θρησκευτική λαϊκή παράδοση τις έχει μυθοποιήσει. Τους έχει προσδώσει φοβερή μορφή, αηδιαστική και δυνάμεις ικανές να βλάψουν τον οιονδήποτε. Η αλήθεια είναι ότι δρουν ή μπορούν να δράσουν σε πολύ περιορισμένο επίπεδο.

Όπως μας διδάσκει η πατερική διδασκαλία, που είναι ομόφωνη, αυτές οι δυνάμεις ή οντότητες "δεν έχουν καμιά δύναμη, εκτός αν τους επιτραπεί από το Θεό, κατά την Πρόνοια που κατευθύνει τα όντα. Και φυσικά αν γίνει αυτή η παραχώρηση τότε έχουν τη δύναμη να μεταβάλλονται και μετασχηματίζονται σε οποιονδήποτε θέλουν σχήμα απεχθές για να φοβερίζουν ή ουράνιο για να ξεγελούν" (Ι. Δαμασκηνός, ενθ. ανωτ. σελ. 107).

Είναι φανερό ότι αυτές οι άυλες αρνητικές οντότητες μπορούν να ενοχλήσουν και ενοχλούν τους αρχάριους αναζητητές εδώ στο γήινο επίπεδο, όπου λειτουργούν με τέτοιο τρόπο, ώστε να επηρεάζουν προς το κακό όλους τους αδύνατους ανθρώπους χωρίς ιδανικά, χωρίς πίστη, χωρίς ηθικούς φραγμούς.

Η άυλη πνευματική οντότητα αυτός που μας διαβάλλει ο λεγόμενος διάβολος, έχει την τάση να αποδυναμώνει και να αποπροσανατολίζει τα ανθρώπινα όντα που έχουν αμφιλεγόμενα συναισθήματα, που δεν πιστεύουν ή αυτοταλαντεύονται γενικά έχουν ροπή σε ότι έρχεται σε αντίθεση με το καλό. Επιλέγει άτομα ή ομάδες ατόμων ή άτομα που προσδοκούν ή το χρήμα ή τη δόξα, ακόμα και με το έγκλημα ή χωρίς αυτό, ή άτομα που έχουν ροπή προς διάπραξη εγκλημάτων και με διάφορα τεχνάσματα παρέχει υλικά αγαθά ή αφαιρεί πνευματικά, έως ότου πετύχει τον εκμηδενισμό τους σαν οντότητες που έχουν αρνηθεί το Θεό.

Έτσι απλά σε κάποια δεδομένη στιγμή που οι άνθρωποι αυτής κατέχονται από σκέψεις που η υλοποίησή τους θα σήμαινε την υλοποίηση του κακού, λόγου χάρη σε μια στιγμή οργής έναντι κάποιου ανύποπτου συνανθρώπου τους, οι άυλες αρνητικές οντότητες διεισδύουν στη σκέψη, την επηρεάζουν και οδηγούν το άτομο στο έγκλημα κατά τέτοιο "μυστηριώδη" τρόπο, που λεπτά μόνο αργότερα από τη διάπραξη ο δράστης δεν μπορεί να πιστέψει ότι αυτός ο ίδιος υπήρξε ο δράστης πολλές φορές αποτρόπαιων εγκλημάτων με τον τρόπο αυτό ενώ το έγκλημα είναι προετοιμασμένο, έχει καλλιεργηθεί, εμφανίζεται σαν προϊόν κάποιας "κακής" στιγμής.

Τα αρνητικά λειτουργούν στο γήινο επίπεδο. Ο διάβολος λειτουργεί και στο γήινο και στο αμέσως επόμενο, όχι όμως και στα υψηλότερα συνειδησιακά επίπεδα γιατί ο δρόμος που οδηγεί σ' αυτά δεν επιτρέπει την ύπαρξή του. Εκεί ο διάβολος είναι ανύπαρκτος, αδύναμος, αποπροσανατολισμένος, απόβλητος και επομένως είναι απλά ένα τίποτα.

Όσο ο άνθρωπος κατανοεί τον προορισμό του και ανεβαίνει πνευματικά, αυτό που αποκαλούμε διάβολο ή δύναμη του κακού, αποδυναμώνεται. Εμείς οι άνθρωποι τον ενδυναμώνουμε, του δίνουμε αξία με το να γινόμαστε πιόνια του και γι' αυτό και υπάρχει.

Όσο ο άνθρωπος θα υπάρχει και θα επιθυμεί τα επίγεια αγαθά, αδιαφορώντας για την Θεία προέλευσή του, τόσο θα υφίσταται και ο διάβολος και θα αντλεί δύναμη και ύπαρξη από τον άνθρωπο, αφού από μόνος του ο διάβολος είναι και το γνωρίζει αυτό, ένα μηδενικό.

Όταν αγωνίζεσαι για την έμπρακτη φιλοσοφία της αρετής, πρόσεχε με ακρίβεια τις επιβουλές των ολέθριων δαιμόνων. Γιατί όσο ανεβαίνεις στις υψηλές αρετές και αυξάνει μέσα σου το Θεϊκό Φως και δέχεσαι από το Πνεύμα τις αποκαλύψεις και ανέκφραστες οπτασίες, τόσο αυτοί βλέποντας να ανεβαίνεις στον ουρανό, τρίζουν τα δόντια τους και απλώνουν στο νοητό αέρα τα πολύπλοκα δίχτυα τους.

Κι εδώ δεν είναι μόνο οι άυλες αρνητικές δυνάμεις που δρουν εδώ στο γηινο χώρο, αλλά και εκείνες που πετούν στον αέρα και θα σου επιτεθούν φανερά και κρυφά, με κούφια φαντασία, παίρνοντας μορφές αλλόκοτες, φρικτές, για να σε φοβίσουν όσο μπορούν και όσο τους επιτρέπεται.

Τα πνεύματα του σκότους μοιάζουν να έχουν ένα λεπτό σώμα, όπως μας επιτρέπει να υποθέσουμε η "πείρα" (Νικήτας Στηθάτος Φιλοκαλία Τομ. Δ' Α΄ εκατοντάς αριθμ. 94, 96). Ένα λεπτό σώμα που μπορεί να διαπερνά την ύλη και εμφανίζεται, καίτοι άυλο, με τη μορφή που επιλέγει είτε, όπως είπαμε, για να φοβίσει κάποιον, είτε να τον ξεγελάσει.

Ο καθημερινός άνθρωπος αυτός δηλαδή που δεν θέλει να γνωρίσει τίποτα περισσότερο από αυτό που ακούει, βλέπει ή ακουμπάει, δεν υπάρχει περίπτωση να έρθει σε επαφή με τις δυνάμεις αυτές, για τον απλούστατο λόγο, ότι αυτή η αρνητική δύναμη έχει γίνει ήδη αποδεκτή απ' αυτόν και φυσικά είναι εκείνη που ρυθμίζει την εδώ ζωή του.

Ούτε όμως και εκείνος που έχει πνευματοποιήσει την ψυχή του, έχει να φοβηθεί τίποτα. Μόνον εκείνοι οι αρχάριοι που διακατέχονται από το φόβο των αρνητικών δυνάμεων, δεν μπορούν ορισμένες φορές στο στάδιο αυτό, να αντιμετωπίσουν με ευχέρεια, αυτούς που ενοχλούν. Αυτός που έχει γνώση και κυρίως γνώση που απέκτησε από εμπειρία, δεν έχει να φοβηθεί τίποτα.

Βέβαια, οι λεγόμενες αρνητικές δυνάμεις ή δυνάμεις του κακού προέρχονται από τη Θεία Δύναμη και υπάρχουν μόνο στο μέτρο που είναι αναγκαίες και επιθυμητές από το δημιουργό. Πρόκειται περί δυνάμεων που χρησιμεύουν για την καθοδήγηση, μέσω της δοκιμασίας όλων εκείνων που επιθυμούν με τη δική τους ελεύθερη βούληση, να διαρρήξουν τα δεσμά της ύλης. Υπάρχουν δε αυτές οι δυνάμεις και θα υπάρχουν όσο είναι αναγκαίο για την εξέλιξη της δημιουργίας.

Θα μπορούσε κανείς βασίμως να υποστηρίξει ότι η αρνητική δύναμη είναι το καθετί που έρχεται σε αντίθεση με τη Θεϊκή δύναμη, δηλαδή μάχεται την προσπάθεια- ανάγκη του ανθρώπου, να προχωρήσει στον προορισμό του στην πορεία δηλαδή προς τον Πατέρα, σαν φως, αγάπη και συνύπαρξη.

Κύριο χαρακτηριστικό των αρνητικών δυνάμεων είναι το πείσμα και η προσπάθεια να πετύχουν το σκοπό τους. Για να τον επιτύχουν μεταχειρίζονται μέσα και τεχνάσματα, αδιάφορο πως λειτουργούν που είναι σε θέση να επηρεάσουν την ανθρώπινη αντίδραση, με συνέπεια την προσβολή της ανθρώπινης υπόστασης και δείχνουν ότι αποδέχονται ακόμα και τους Αγίους, αρκεί να μπορέσουν κάποτε να τους χρησιμοποιήσουν, έστω και με ελάχιστες πιθανότητες.

Η έννοια αρνητική δύναμη είναι πολύ πιο αδύνατη από την έννοια του διαβόλου. Όχι βέβαια ότι αυτός είναι δυνατός αφού ο ίδιος έχει πλήρη επίγνωση της ήττας του, ήττα που προκύπτει από το επίπεδο της παρουσίας του, αλλά και εκ του γεγονότος ότι μπορεί να αντλεί δύναμη μόνο από μας τος ανθρώπους με τον τρόπο της διαβιώσεώς μας.

Αρνητική δύναμη αποτελεί ή μπορεί να αποτελέσει κάθε νεκρή ανθρώπινη ψυχή, νεκρή υπό την έννοια της απομακρύνσεως της από το Θεό, κάθε τέτοια ψυχή που δεν έλκεται από τον πόθο να διεισδύσει στα ανώτερα επίπεδα, αλλά έχει την έντονη ροπή στα γήινα.

Ο άνθρωπος θα μπορούσε και ως ψυχή και ως σώμα να είναι αυτό που υποστηρίζουν οι ορθολογιστές, δηλαδή εναρμονισμένος με το εξωτερικό περιβάλλον του, όπως τα ορυκτά, τα φυτά, τα ζώα, να υπόκειται δηλαδή, όπως εκείνες οι μορφές της δημιουργίας, στους φυσικούς νόμους που τα διέπουν και όλα θα τελείωναν εκεί, δηλαδή σε μια ανακύκλωση της ύλης με τις ποικίλες μορφές και ονόματα.

Όμως είτε το θέλουμε, είτε όχι, ο άνθρωπος είναι κάτι το διαφορετικό από τις άλλες μορφές της δημιουργίας. Περικλείει μέσα του δυνάμει το στοιχείο εκείνο το πνευματικό, που όταν με την προσπάθειά του αρχίζει να ενεργοποιείται, έρχεται σε αντίθεση με το φυσικό του στοιχείο, το υλικό. Σ' αυτούς λοιπόν τους ανθρώπους που βγήκαν στον πνευματικό δρόμο με την επιθυμία να ξεφύγουν απ' τον ασφυκτικό κλοιό της ύλης, αρχίζει μια πάλη μια διαμάχη των αντίθετων αυτών στοιχείων, του πνευματικού και του υλικού.

Η μια πλευρά τείνει προς τα άνω και η άλλη επιθυμεί το σκοτάδι. Και οι δύο αγωνίζονται η μια εναντίον της άλλης. Και μόνον όταν ο άνθρωπος εξαγνίζεται μέχρι τον πυρήνα του τα πάντα μέσα του θα σωθούν και ο πρίγκηπας του σκότους, οι αρνητικές δηλαδή δυνάμεις, θα παραμείνουν αδρανείς ανίσχυρες.

"Ραβδί παιδαγωγικό και λουρί μαστιγώσεως είναι ο άρχοντας του κόσμου τούτου σ' εκείνους που είναι πνευματικά νήπιοι. Μέσω του πειρασμού οικονομείται ένα πολύ μεγάλο σχέδιο". Όπως είπε κάποιος, το κακό στέργει στο αγαθό, με όχι βέβαια καλή προαίρεση. Γιατί στις αγαθές και καλοπροαίρετες ψυχές κι εκείνα που θεωρούνται λυπηρά καταλήγουν στο καλό, όπως είπε ο Απόστολος: "Όλα συνεργούν στο αγαθό γι αυτούς που αγαπούν το Θεό". Προς Ρωμαίους 8. 28.

"Γι αυτό αφέθηκε ελεύθερο αυτό το παιδαγωγικό ραβδί για να γίνουν και τα σκεύη πιο γερά, σαν να ψήνονται σε καμίνι και να ξεχωρίσουν ως ακατάλληλα αυτά που δεν θα αντέξουν στην πύρωση. Επειδή και ο διάβολος είναι δούλος του Θεού και κτίσμα του, δεν ενοχλεί κατά την κρίση του ούτε επιφέρει θλίψεις όσο θέλει, αλλά όσο του επιτρέψει κατά παραχώρηση ο Θεός". (Μακάριος ο Αιγύπτιος, Φιλοκαλία τομ. Γ' σελ. 263, αριθμ..38,39.)

Ο Απόστολος των εθνών , διδάσκοντας αυτή την σύγκρουση μεταξύ πνεύματος και ύλης, ανάμεσα δηλαδή στα δύο στοιχεία που απαρτίζουν την ανθρώπινη υπόσταση είπε: "Ξέρουμε λοιπόν καλά ότι ο νόμος είναι θεϊκός ενώ εγώ είμαι αδύναμος άνθρωπος πουλημένος στην αμαρτία. Έτσι δεν ξέρω ουσιαστικά τι κάνω, δεν κάνω αυτό που θα ήθελα να κάνω, αλλά αντίθετα ότι θα ήθελα να αποφύγω. Κάνοντας όμως αυτό που κατά βάθος δεν θέλω, αναγνωρίζω έμπρακτα πως οι εντολές του Νόμου είναι σωστές. Έτσι φτάνω στο σημείο να μην διαπράττω εγώ ο ίδιος το κακό αλλά η αμαρτία που έχει εγκατασταθεί μέσα μου". Προς Ρωμαίους 7, 14,20.

Λέει δηλαδή ο Απόστολος: Ενώ γνωρίζουμε ότι ο Νόμος είναι πνευματικός και αποβλέπει να καταστήσει πνευματικούς και τους ανθρώπους, εν τούτοις είμαστε δούλοι των επιθυμιών μας, υποκείμενοι εις την αμαρτία. Eκείνο που εκτελώ δεν το γνωρίζω και δεν κάνω ότι θέλω, αλλά ότι μισώ.

Η ίδια η συνείδησή μου μαρτυρεί γι αυτό. Δεν κατοικεί μέσα μου δηλαδή στο είναι μου το καλό, απόδειξη πως εγώ θέλω να κάνω το καλό, δεν βρίσκω όμως τη δύναμη να το μετατρέψω σε πράξη. Και έτσι δεν κάνω το καλό που θα 'θελα, αλλά υπηρετώ το κακό που δεν το θέλω. Αν όμως κάνω αυτό που δεν θέλω τότε την πράξη μου δεν την καθορίζω πια εγώ αλλά η αμαρτία, που έχει θρονιαστεί μέσα μου. Και όταν λέω μέσα μου εννοώ τον εαυτό μου όπως λειτουργεί όταν κυριαρχείται από τι υλικές επιθυμίες. Τελικά δεν πράττω το καλό που η θέληση μου ασπάζεται, αλλά το κακό που δεν θέλω.

"Tαλαίπωρος και δυστυχισμένος αληθινά που είμαι! Ποιος μπορεί να με λυτρώσει από την ύπαρξη αυτή που έχει υποταχθεί στο θάνατο;" Προς Ρωμαίους 7, 24.

Λοιπόν αδελφοί μου λέει ο Παύλος, σ' αυτούς που επιθυμούν να αντιπαλέψουν να αγωνισθούν για την απελευθέρωση της ψυχής από τη σύζευξη της ύλης, συσπειρωθείτε γύρω από το Θεό και ζήστε γύρω από το κράτος της ισχύος του, φορέστε την πανοπλία Του για να μπορέσετε να ανταπεξέλθετε στην δύναμη του κακού που φωλιάζει σαν ξένο σώμα μέσα σας.

Προσέξτε όμως ο αγώνας δεν θα γίνει με ανθρώπους με σάρκα και αίμα όπως είμαστε εμείς, αλλά είναι πνευματικός αγώνας και στρέφεται εναντίων των νοητών και αοράτων αρνητικών δυνάμεων εναντίον αυτών που αποκαλούμε δαίμονες, που κρατούν και εξουσιάζουν τον κόσμο εκείνο που ζει και ενεργεί υπό την εμπειρία των επιταγών και των δεσμεύσεων της ύλης, από την οποία ύλη δέχεται και τις επιταγές υπό την έννοια της ικανοποιήσεως αδιακρίτως οποιασδήποτε επιθυμίας του, έστω κι αν η ικανοποίηση αυτή αντιβαίνει στο Λόγο. Ο άρχων ο πρίγκιπας του γήινου κόσμου, ο κοσμοκράτορας του αιώνος τούτου. (Παύλος προς Εφεσίους 6. 10-12).

Αναλύσαμε αρκετά την ουσία του, αλλά και τις προϋποθέσεις υπάρξεώς του, την τέλεια αδυναμία και ασημαντότητά του αλλά και τη δυνατότητα να αντλήσει δύναμη από μας τους ανθρώπους. Για την ολοκλήρωση θα ερευνήσουμε πως λειτουργεί ο γήινος κόσμος, δηλαδή αν λειτουργεί σαν αξία, σαν ανάγκη τελείωσης ή σαν ανάγκη απολαβής των αγαθών που εξυπηρετούν την ύλη δηλαδή το σώμα.

Παρατηρούμε λοιπόν ότι ο γήινος κόσμος λειτουργεί κατά κύριο λόγο σαν ύλη και κατά δεύτερο λόγο εγκεφαλικά. Δίνει πάντοτε στον διάβολο την προτεραιότητα, αφού αυτός εκπροσωπεί κάθε τι γήινο, κάθε πάθος, κάθε επιθυμία κ.λ.π.

Μόνον όταν οι ανθρώπινες οντότητες αποβάλλουν όλα όσα δεν τους χρειάζονται γιατί έχουν πνευματική άνοδο και κατά συνέπεια αντιλαμβάνονται ότι χρειάζονται μόνον όσα είναι απαραίτητα προς το ζειν , όταν αποβάλλουν όσα τους υποβιβάζουν, τότε ο άρχων του αιώνος τούτου δεν θα έχει θέση στο γήινο χώρο και θα μπορούμε να πούμε ότι έχει νικηθεί το Θηρίο, κατά την έκφραση του αγαπημένου μαθητού Ιωάννη στην Αποκάλυψη, γιατί περί αυτού ακριβώς του θηρίου πρόκειται.

Τότε ο απόβλητος των αποβλήτων θα νιώσει την αισχρή γύμνια του, θα νιώσει ντροπή εξευτελισμό, ταπείνωση και δεν θα έχει πλέον θέση πουθενά, που σημαίνει πως θα εξαφανισθεί. Τελικά όχι μόνο να προσπαθήσουμε αλλά και να επιτύχουμε να εξουδετερώσουμε αυτό το δυαδισμό των στοιχείων που απαρτίζουν την ύπαρξή μας.

Στην πατερική διδασκαλία δεσπόζει η αντίληψη για την σύγκρουση αυτή της ψυχής και του σώματος, που αίρεται σε μια αρμονική συνύπαρξη και ενοποίηση του πνεύματος- ψυχής-σώματος ή με μια σαρκοποίηση της ψυχής, οπότε ακολουθεί η δαιμονική δυσαρμονία.

Ο κάθε άνθρωπος είναι προορισμένος σε κάποιο σημείο της επίγειας ζωής του, να οδηγηθεί σε μια ειρηνική συνύπαρξη των δύο στοιχείων από τα οποία απαρτίζεται η ύπαρξή του και η συνύπαρξη θα είναι ειρηνική τότε μόνον όταν επιτύχει, μέσω του πνευματικού αγώνα, να πνευματοποιήσει το φθαρτό μέρος του εαυτού του και να δώσει το προβάδισμα στο άφθαρτο.

"Φεύγω και σας αφήνω την Ειρήνη την δική μου Ειρήνη σας δίνω, όχι όπως ο κόσμος την δίνει". Κατά Ιωάννη 14. 27.

Η ειρήνη, για την οποία ομιλεί ο Κύριος και την οποία μας άφησε ως Θεία κληρονομιά, είναι η ολοκλήρωση κάθε πνευματικής προσπάθειας και πνευματικού αγώνα. Είναι η ανάπαυση που επιτυγχάνεται δια της ενώσεως μας με το άπειρο. Αυτή την ειρήνη, αυτή την ανάπαυση μπορούν να την γνωρίσουν μόνον όσοι έχουν απαρνηθεί τον εαυτό τους, μόνον όσοι έχουν εκποιήσει τα υπάρχοντά τους, υπάρχοντα όχι μόνον υλικά, αλλά και διανοητικά, όσοι έχουν εγκαταλείψει τον κόσμο του "μου αρέσει δεν μου αρέσει", έχουν εγκαταλείψει την αντίδραση που προκαλεί η επιβράβευση η απόρριψη των τρίτων.

"Δεν θα μιλήσω πια για πολύ μαζί σας γιατί ο κυρίαρχος αυτού του κόσμου έρχεται να με θανατώσει, αν και δεν έχει πάνω μου καμία εξουσία". Ιωάννης 14. 30

Ο άρχων του κόσμου στην περικοπή αυτή ταυτίζεται με τον άρχοντα που έχει εξουσία στους ανθρώπους που δεν γνωρίζουν και δεν θέλουν να γνωρίσουν τον εαυτό τους, σε τούτο τον κύκλο της δημιουργίας. Περιγράψαμε ήδη τον άρχοντα αυτό που ταυτίζεται με τις αντίθετες, αρνητικές, αυλές δυνάμεις που μπορούν και δρουν στο γήινο και όχι μόνο, χώρο, στο μέτρο που περιγράψαμε. Στην περίπτωση της ανωτέρω περικοπής του Ευαγγελίου υποδηλώνεται ότι ο Κύριος εφ' όσον από της πλευράς της ανθρώπινης υποστάσεώς του, είχε απαρνηθεί εντελώς τον εαυτό του και είχε παραδοθεί ολοκληρωτικά στο Θέλημα του Πατέρα, "ο άρχων του κόσμου" δεν είχε τίποτα με το οποίο θα μπορούσε να τον αγγίξει.

Αυτό μπορεί να επιτύχει ο καθένας που θα ήθελε να βαδίσει στον πνευματικό δρόμο και να τον διεξέλθει επιτυχώς, γιατί έτσι θα αποκτούσε την ελευθερία του και τον απεγκλωβισμό του από τα δεσμά της ύλης, δεσμά που η μόνη αιτία κάθε φόβου, κάθε ανησυχίας, κάθε πλάνης και όλων εκείνων που έχουν σχέση με την οδύνη και την φθορά του κόσμου.

Λίγο αργότερα ο Κύριος θα επαναλάβει ενώπιον του άρχοντος του κόσμου, που στη συγκεκριμένη περίπτωση ενεργεί μέσω του Ποντίου Πιλάτου, αυτό που είχε ήδη πει στους μαθητές του:

"Δεν θα είχες καμιά εξουσία πάνω μου, αν δεν σου είχε δοθεί από το Θεό, γι αυτό Εκείνος που με παρέδωσε σε σένα έχει μεγαλύτερο κρίμα από το δικό σου". Κατά Ιωάννη 19. 11.

Και το είπε αυτό ο Κύριος για να μας ενθαρρύνει, να μας ενδυναμώσει, να μας βεβαιώσει ότι η υπέρτατη εξουσία είναι εκείνη του Πατέρα και ότι κανείς, εκτός απ' Αυτόν, δεν έχει εξουσία απάνω μας, αν εμείς δεν το θέλουμε.