Γράφει η Αναστασία Παππά
Η Ευρώπη έχει μπει δυναμικά στον αγώνα της επανδρωμένης διαστημικής εξερεύνησης. Ήδη ο Ευρωπαϊκός Οργανισμός Διαστήματος, μέλος του οποίου είναι και η Ελλάδα, έχει ανακοινώσει τα σχέδια του για την εξερεύνηση της Σελήνης και του πλανήτη Άρη μέσα στα επόμενα 30 χρόνια. Πριν ένα χρόνο, ο Οργανισμός αναζήτησε υποψήφιους αστροναύτες από όλη την Ευρώπη. Σχεδόν 9000 άτομα έκαναν αίτηση, μεταξύ των οποίων και 173 Έλληνες πολίτες. Ένας Έλληνας, ο Ευάγγελος Καϊμακάμης έφθασε στον τελικό. Και μπορεί να μην επιλέχθηκε στην τελική εξάδα, στον ένα χρόνο όμως που διήρκησε η διαδικασία επιλογής ευαισθητοποιήθηκε έντονα όσον αφορά τα οφέλη που μπορεί να αποκομίσει μια χώρα από την εμπλοκή της στη διαστημική έρευνα και εξερεύνηση, αλλά και για το ρόλο του πολίτη στον καθορισμό προτεραιοτήτων στον τομέα της Έρευνας και Τεχνολογίας.
Πρώτο μέρος
Ο άνθρωπος στο διάστημα
Η Αναστασία Παππά συζήτησε μαζί του για την εμπειρία του, αλλά και για το ρόλο της χώρας μας στο Ευρωπαϊκό διαστημικό γίγνεσθαι (στο δεύτερο μέρος "Το μέλλον της επανδρωμένης εξερεύνησης του Διαστήματος και η θέση της χώρας μας")
Αναστ. Παππά: Για πολλούς το να γίνουν αστροναύτες είναι ένα παιδικό όνειρο. Από το όνειρο μέχρι την πραγματικότητα το χάσμα είναι όμως μεγάλο. Τι σας ώθησε ένα χρόνο πριν να κάνετε αίτηση για να γίνετε αστροναύτης?
Ευάγγ. Καϊμακάμης: Ήταν και για μένα το μεγάλο μου όνειρο από την παιδική ηλικία, το οποίο ήθελα να κυνηγήσω με όλες μου τις δυνάμεις με την πρώτη ευκαιρία. Η ευκαιρία αυτή εμφανίστηκε πέρυσι, όταν ο Ευρωπαϊκός Οργανισμός Διαστήματος (ΕΟΔ) προκήρυξε τις θέσεις των νέων αστροναυτών. Ένιωσα μεγάλο ενθουσιασμό και έκανα αμέσως την αίτηση, οπότε και άρχισε αυτό το ταξίδι...
Αναστ. Παππά: Πείτε μας εν συντομία τι περιλαμβάνει η διαδικασία?
Ευάγγ. Καϊμακάμης: Από τις 10000 περίπου αρχικές αιτήσεις επιλέχθηκαν οι 920 με βάση το βιογραφικό σημείωμα και τα ακαδημαϊκά- ερευνητικά κριτήρια που κρίθηκαν σημαντικά. Αυτοί οι 920 υποψήφιοι υποβληθήκαμε σε ψυχοτεχνικές δοκιμασίες σε Η/Υ μαζί με τεστ IQ, μνήμης, προσανατολισμού, εκτέλεσης δύσκολων εργασιών ταυτόχρονα και βασικών γνώσεων σε μαθηματικά, φυσική και αγγλικά.
Μετά από αυτά μείναμε 192 υποψήφιοι, οι οποίοι εξεταστήκαμε το φθινόπωρο του 2008 στο κέντρο εκπαίδευσης Ευρωπαίων αστροναυτών (EAC) στην Κολωνία της Γερμανίας σε ομάδες των 8 ατόμων. Εκεί υποβληθήκαμε σε αναλυτικές ψυχοτεχνικές δοκιμασίες που εκτιμούσαν την ψυχολογική μας κατάσταση, την ικανότητα επικοινωνίας και ομαδικής συνεργασίας καθώς και τη δυνατότητα ομαδικής επίλυσης προβλημάτων σε καθεστώς πίεσης. Δύο μήνες αργότερα έγινε η επιλογή των 45 υποψηφίων που θα συνέχιζαν στο επόμενο στάδιο, αυτό των αναλυτικών ιατρικών εξετάσεων.
Στο στάδιο αυτό ήμουν ο μόνος Έλληνας υποψήφιος που είχε απομείνει. Τα κριτήρια αποκλεισμού ήταν ιδιαίτερα αυστηρά και έτσι ένα δευτερεύον ζήτημα υγείας στάθηκε το αίτιο για να αποκλειστώ από το επόμενο στάδιο, στο οποίο προχώρησαν 20 άτομα. Τελικά επιλέχτηκαν 6 νέοι αστροναύτες από 5 χώρες της Ευρώπης, οι οποίοι παρουσιάστηκαν στις 20/05/2009.
Αναστ. Παππά: Τι κερδίσατε από αυτή τη διαδικασία;
Ευάγγ. Καϊμακάμης: Ήταν μια συνολική εμπειρία πρωτόγνωρη για μένα, η οποία με έφερε σε επαφή με τις δομές και την οργάνωση ενός πολυεθνικού φορέα διαστημικής εξερεύνησης και αυτό από μόνο του είναι καταρχάς εντυπωσιακό αλλά και χρήσιμο για κάθε επιστήμονα που ενδιαφέρεται για την ανθρώπινη εξερεύνηση και τις τεχνολογίες αιχμής. Δοκίμασα τις δυνάμεις μου απέναντι σε κορυφαίους συναδέλφους μου από όλη την Ευρώπη, είδα τα όριά μου και έκανα ορισμένες εξαιρετικά ενδιαφέρουσες γνωριμίες με ανθρώπους που έχουν την ίδια έφεση με μένα και με ...μελλοντικούς αστροναύτες! Τέλος, αν και δεν κατόρθωσα να πραγματοποιήσω το όνειρο, είδα τρόπους και ευκαιρίες να προσεγγίσω το χώρο της διαστημικής έρευνας από το πόστο του ιατρού.
Αναστ. Παππά: Με την εμπειρία που έχετε, ποια είναι τα προσόντα που πρέπει να έχει ένας αστροναύτες που συμμετέχει στα σύγχρονα διαστημικά προγράμματα;
Ευάγγ. Καϊμακάμης: Αγάπη για το διάστημα και τις διαστημικές πτήσεις, επιστημονική αριστεία και διακρίσεις, έφεση στην επιστημονική έρευνα και τις διεθνείς συνεργασίες, αλλά και πολύ καλή γνώση ξένων γλωσσών, ιδίως της Αγγλικής. Πρέπει να είναι ικανός να εργάζεται αποτελεσματικά κάτω από καθεστώς πίεσης, να μπορεί να συμμετέχει ενεργά σε ομαδικές εργασίες, να είναι επικοινωνιακός και να έχει βασικές τεχνικές γνώσεις και δεξιότητες. Ακόμα, η ενασχόλησή του με δραστηριότητες όπως οι πτήσεις με αεροσκάφη, η ιστιοπλοΐα, οι καταδύσεις, η ορειβασία και ο αθλητισμός είναι έξτρα προσόντα που εκτιμώνται, ενώ φυσικά πρέπει να είναι απολύτως υγιής σωματικά και ψυχικά.
Αναστ. Παππά: Ποια είναι αλήθεια η δουλειά του σύγχρονου αστροναύτη;
Ευάγγ. Καϊμακάμης: Σε αντίθεση με τους πρωτοπόρους του διαστήματος πριν από 50 χρόνια, ο σύγχρονος αστροναύτης είναι ένας επιστήμονες με άριστη τεχνική κατάρτιση ο οποίος χειρίζεται πολύπλοκες πειραματικές διατάξεις στο διάστημα για να συντηρεί το Διεθνή Διαστημικό Σταθμό σε τροχιά γύρω από τη Γη. Επίσης ενδέχεται να χειρίζεται τα διάφορα διαστημόπλοια και να εκτελεί παρατήρηση του πλανήτη μας, ενώ την ίδια στιγμή αποτελεί «πειραματόζωο» πολυάριθμων δοκιμασιών για τη μελέτη του ανθρώπινου οργανισμού σε συνθήκες έλλειψης βαρύτητας.
Ωστόσο στο μεγαλύτερο μέρος της καριέρας του, ο αστροναύτης βρίσκεται στη Γη σε συνεχή εκπαίδευση και διάφορα ερευνητικά και διοικητικά καθήκοντα, ενώ πολύ σημαντική είναι και η προσφορά του στον τομέα των δημοσίων σχέσεων της διαστημικής του υπηρεσίας.
Αναστ. Παππά: Οι συνθήκες στο Διάστημα καταπονούν το ανθρώπινο σώμα. Η μακροχρόνια παραμονή στο Διάστημα (αποστολή στον Άρη) μπορούν να προκαλέσουν ζημιά στις λειτουργίες του;
Ευάγγ. Καϊμακάμης: Αυτό είναι ένα θέμα που μελετάται συνεχώς τα τελευταία χρόνια, τόσο σε μακροχρόνιες (έως ένα έτος) αποστολές στο διαστημικό σταθμό, όσο και σε ειδικά διαμορφωμένα μέρη στη Γη, όπου προσομοιώνονται οι συνθήκες ενός ταξιδιού στον Άρη (για παράδειγμα βάσεις στην Ανταρκτική, πείραμα Mars 500 στη Μόσχα). Τα κυριότερα προβλήματα για τον ανθρώπινο οργανισμό είναι η μακροχρόνια επίδραση της έλλειψης βαρύτητας στο μεταβολισμό των οστών (οστεοπόρωση), η ελάττωση της μυϊκής μάζας, διαταραχές στο σύστημα ισορροπίας και προσανατολισμού, αλλά και η επίδραση της κοσμικής ακτινοβολίας στους αστροναύτες. Επίσης, είναι υπαρκτή η πιθανότητα επειγόντων ιατρικών περιστατικών στο διάστημα των 2,5-3 ετών που αναμένεται να διαρκέσει ένα τέτοιο ταξίδι, ενώ πολύ σημαντικές είναι και οι ψυχολογικές του επιπτώσεις σε ένα πλήρωμα που θα βρίσκεται απομονωμένο και σχεδόν αβοήθητο εκατομμύρια χιλιόμετρα μακριά από τον πλανήτη του.
Δεύτερο μέρος
Το μέλλον της επανδρωμένης εξερεύνησης του Διαστήματος και η θέση της Ελλάδας
Στο πρώτο μέρος της συνέντευξης, ο Ευάγγελος Καϊμακάμης μίλησε στην Αναστασία Παππά για την εμπειρία του σαν υποψήφιο αστροναύτη της NASA. Στο δεύτερο μέρος, που ακολουθεί, η συζήτηση εντοπίζεται στην έρευνα γύρω από τις διαστημικές αποστολές, τις μελλοντικές προοπτικές, αλλά και τη θέση που μπορεί και πρέπει να έχει η Ελλάδα στον τομέα αυτό.
Αναστ. Παππά: Συχνά στα πλαίσια συζητήσεων για το αν αξίζει μια χώρα να επενδύει στη διαστημική έρευνα, προβάλλεται το επιχείρημα ότι θα πρέπει να λύσουμε τα προβλήματα του πλανήτη μας, πριν ασχοληθούμε με την εξερεύνηση του διαστήματος. Ποια είναι η γνώμη σας;
Ευάγγ. Καϊμακάμης: Είναι ένα κλασικό επιχείρημα και βέβαια τελείως λανθασμένο, γιατί η διαστημική εξερεύνηση είναι η κορωνίδα της επιστημονικής και τεχνολογικής προόδου, επομένως η προώθησή της έχει ως αποτέλεσμα την ανάπτυξη κάθε επιστήμης, τεχνολογίας και οργάνωσης με τελικό κερδισμένο τον άνθρωπο αλλά και τις χώρες που συμμετέχουν σε αυτήν. Μιλάμε για άμεσα οικονομικά οφέλη, ουσιαστική πρόοδο στις επιστήμες που έχουν να κάνουν με τον απλό πολίτη (όπως η ιατρική, η μηχανολογία, η επιστήμη των υπολογιστών και των επικοινωνιών κλπ) και δημιουργία πολλών θέσεων εργασίας. Ουσιαστικά η διαστημική προσπάθεια είναι η ατμομηχανή στο τρένο της προόδου και αν θέλουμε το ταξίδι μας στη γη να είναι απροβλημάτιστο θα πρέπει να την τροφοδοτούμε συνεχώς και με χαρά. Αυτά που είναι τροχοπέδη στο ταξίδι μας δεν είναι τα διαστημικά προγράμματα, αλλά τα χρήματα που ξοδεύονται σε όπλα και σε άντληση πηγών ενέργειας μη φιλικών προς το περιβάλλον.
Αναστ. Παππά: Είστε γιατρός. Έχει ωφελήσει η διαστημική έρευνα την επιστήμη σας;
Ευάγγ. Καϊμακάμης: Βέβαια! Η ιατρική είναι από τις επιστήμες που έχει κερδίσει απλόχερα από την έρευνα αυτή. Έτσι, η έρευνα γύρω από παθήσεις όπως η οστεοπόρωση έχει βασιστεί στη διαστημική έρευνα, τόσο σε σχέση με τους μηχανισμούς εμφάνισης της νόσου όσο και με τις τεχνικές και τεχνολογίες διάγνωσής της. Επίσης η ψυχιατρική, η ιατρική του ύπνου, οι εφαρμογές τηλεϊατρικής και τηλεδιάγνωσης και η ανθρώπινη φυσιολογία είναι τομείς που ωφελήθηκαν ιδιαίτερα από τις επανδρωμένες διαστημικές πτήσεις. Τέλος, η διαστημική έρευνα έχει τελειοποιήσει πάρα πολλές συσκευές καταγραφής και διάγνωσης ανθρώπινων βιοπαραμέτρων και παθήσεων.
Αναστ. Παππά: Πως βλέπετε το μέλλον της Διαστημικής έρευνας;
Ευάγγ. Καϊμακάμης: Δυστυχώς το ορατό μέλλον δεν κρύβει ιδιαίτερες εκπλήξεις, αφού η οικονομική συγκυρία και η έλλειψη βούλησης από τις σύγχρονες κοινωνίες καθιστούν όνειρα για διαπλανητική εξερεύνηση τελείως εξωπραγματικά. Έτσι για τα επόμενα χρόνια ο άνθρωπος θα παραμείνει σε τροχιά γύρω από τη γη σε διαστημικούς σταθμούς που λογικά θα παραμείνουν προϊόντα διεθνών συνεργασιών και θα εξακολουθήσει να μελετά τις επιδράσεις αυτής της παραμονής στον οργανισμό του. Μόνο μετά από ριζικές οργανωτικές και οικονομικές αλλαγές θα κατορθώσουμε να επισκεφτούμε επανδρωμένα άλλους πλανήτες, ακόμα και την κοντινή μας Σελήνη. Από την άλλη, εξελιγμένες μη επανδρωμένες διαστημοσυσκευές θα εξακολουθήσουν να εξερευνούν με επιτυχία το ηλιακό μας σύστημα και όχι μόνο.
Αστάθμητοι παράγοντες σε αυτές τις προβλέψεις ίσως είναι οι αναδυόμενες διαστημικές χώρες όπως η Κίνα, η Ινδία, η Ιαπωνία, το Ιράν κ.ά., καθώς και η διαφαινόμενη ανάπτυξη του διαστημικού τουρισμού, που τώρα βρίσκεται στα σπάργανα.
Αναστ. Παππά: Ο Ευρωπαϊκός Οργανισμός Διαστήματος έχει θέσει ως στόχο επανδρωμένες αποστολές στον Άρη στα επόμενα 30 χρόνια. Είναι αυτό εφικτό;
Ευάγγ. Καϊμακάμης: Όπως σας είπα ήδη, σήμερα είναι πολύ δύσκολο να μιλάμε για πιθανότητες πραγματοποίησης τέτοιου εγχειρήματος στο κοντινό μέλλον, κυρίως λόγω της ελλιπούς χρηματοδότησης και της έλλειψης αποφασιστικότητας για το δύσκολο αυτό στόχο. Από την άλλη, η Ευρώπη έχει τις δυνατότητες να αποτελέσει πολύ πιο σημαντικό παίκτη στο χώρο του διαστήματος στο προσεχές μέλλον, με εντονότερη συμμετοχή στο πρόγραμμα του Διεθνή Διαστημικού Σταθμού (ISS), την εξέλιξη επανδρωμένου φορέα διαστημικής μετάβασης με βάση το φορτηγό σκάφος ATV που έχει αναπτύξει, και απόσπαση της μερίδας του λέοντος στις εκτοξεύσεις φορτίων σε τροχιά με τους πυραυλικούς της φορείς. Το κατά πόσο αυτές οι δυνατότητες θα οδηγήσουν σε συμμετοχή (σε συνεργασία με άλλες δυνάμεις όπως οι ΗΠΑ-Ρωσία) σε μελλοντική αποστολή στον Άρη είναι θέμα καθαρά πολιτικών αποφάσεων των πολυάριθμων κρατών-μελών της.
Αναστ. Παππά: Υπάρχει η πολιτική βούληση για αυτό;
Ευάγγ. Καϊμακάμης: Οι απόψεις πάνω σε αυτό το θέμα διίστανται. Η παρούσα συγκυρία δεν ευνοεί ασφαλείς μακροπρόθεσμες προβλέψεις, ωστόσο νομίζω πως η Ευρώπη επί του παρόντος δείχνει να θέλει αλλά να …μην το παίρνει απόφαση! Το πρόβλημα είναι ότι υπάρχουν χώρες μέλη πολλών δυνατοτήτων, ταχυτήτων και διαφορετικών προτεραιοτήτων στους τομείς της διαστημικής εξερεύνησης που θεωρούν ότι πρέπει να διοχετεύσουν κονδύλια και εργατοώρες. Πάντως η πρόσφατη πρόσληψη 6 (αντί για 4 που είχε προκηρυχτεί) ευρωπαίων αστροναυτών μόνο βήμα προς την αισιόδοξη προοπτική μπορεί να χαρακτηριστεί, ενώ και στην τελευταία σύνοδο των υπουργών των κρατών του Ευρωπαϊκού Οργανισμού Διαστήματος (ΕΟΔ), εδραιώθηκε η πίστη του οργανισμού στο μέλλον των επανδρωμένων πτήσεων στο διάστημα.
Αναστ. Παππά: Η χώρα μας είναι μέλος του Ευρωπαϊκού Οργανισμού Διαστήματος από το 2005. Έχει η Ελλάδα τις απαραίτητες δομές για να εκμεταλλευτεί τις ευκαιρίες που δημιουργεί η συμμετοχή μας στον Οργανισμό;
Ευάγγ. Καϊμακάμης: Η χώρα μας δεν έχει συνειδητοποιήσει πλήρως τις τεράστιες δυνατότητες που έχει αποκτήσει από τη συμμετοχή της στον Οργανισμό. Δεν υπάρχει σωστή κρατική οργάνωση από τη Γενική Γραμματεία Έρευνας και Τεχνολογίας που είναι υπεύθυνη για τη συμμετοχή μας αυτή, δεν υπάρχει η κατάλληλη διάχυση της ενημέρωσης και τα ελληνικά πανεπιστήμια ή οι βιομηχανίες είναι σχετικά αδρανή, παρά τις ορισμένες φωτεινές εξαιρέσεις. Το έμψυχο επιστημονικό δυναμικό υπάρχει και τα οφέλη από μια πλήρη εμπλοκή μας στο μέλλον της ευρωπαϊκής διαστημικής ενασχόλησης είναι ανυπολόγιστα για την τοπική οικονομία και ευημερία. Πρέπει όμως να γίνει καλύτερος συντονισμός πανελλαδικά και καλύτερη προσέγγιση των νέων επιστημόνων που ενδιαφέρονται για το διάστημα και μάλιστα άμεσα, καθώς τα χρονικά περιθώρια στενεύουν επικίνδυνα και θα φτάσουμε (για ακόμη μια φορά) να τρέχουμε οριακά για να μη μιλάμε για τη μεγάλη χαμένη ευκαιρία… Και οι τομείς της επιστήμης και τεχνολογίας που μπορούν να ωφεληθούν από την ΕSA είναι αναρίθμητοι: Πληροφορική, Φυσική, Χημεία, Ιατρική, Μηχανολογία, Ηλεκτρολογία, Μαθηματικά, Αστρονομία, Νομική, Βιολογία, για να αναφέρω μόνο μερικές. Προτρέπω όποιον έχει έστω και μικρό ενδιαφέρον για τα θέματα του Διαστήματος να επισκεφτεί την ενημερωμένη ιστοσελίδα του ΕΟΔ στο διαδίκτυο για να δει τις ευκαιρίες που υπάρχουν.
Πηγή: openscience.gr
