Καθηγήτρια Ευαγγελία Μαραγγιανού
Με τις κοσμολογικές θεωρίες των προσωκρατικών φιλοσόφων εγκαινιάζεται στην ιστορία της φιλοσοφίας η πρώτη σοβαρή προσπάθεια ερμηνείας του κόσμου με κριτήριο τον ορθό λόγο.Στη Μίλητο, ο Θαλής, ο Αναξίμανδρος και ο Αναξιμένης (6ος αι. π.Χ.) επιχείρησαν να δώσουν μία λογική απάντηση στο παμπάλαιο ερώτημα περί της αρχής του κόσμου, μία απάντηση αρκετά συνδεδεμένη με τη φυσική επιστήμη και αποδεσμευμένη από την έως τότε κυρίαρχη μυθική παράδοση.
Αυτή είναι και η αρχή της δυτικής φιλοσοφίας. Από τότε μέχρι τον Έγελο «φιλοσοφία» και «επιστήμη» ήταν σχεδόν όροι συνώνυμοι, δεδομένου ότι κύριο χαρακτηριστικό τόσο της επιστήμης όσο και της φιλοσοφίας εθεωρείτο η αναζήτηση της αιτίας των πραγμάτων.
Εν τούτοις στους αιώνες που ακολούθησαν η έννοια της επιστήμης διαφοροποιήθηκε από εκείνη της φιλοσοφίας, γιατί συνδυάστηκε με την εξειδίκευση της γνώσης και με τη βεβαιότητα που η εξειδίκευση αυτή απαιτούσε, τη θεμελιωμένη στην ακριβή μέθοδο, στο πείραμα, καθώς και στην παρατήρηση και στην εξαγωγή συμπερασμάτων. Έτσι με την πάροδο του χρόνου δημιουργήθηκαν οι επιστήμες των μαθηματικών, της φυσικής, της βοτανικής, της χημείας, της βιοχημείας, της βιολογίας, της μοριακής βιολογίας, της νευρολογίας, της μηχανικής, της αστρονομίας, της αστροφυσικής, της γεωλογίας, της ανθρωπολογίας και της γενετικής που αρχικά αποτελούσαν κλάδους της φιλοσοφίας και που σήμερα διερευνούν τη φύση δια μέσου ειδικών εργαλείων.
…
Οι Προσωκρατικοί φαίνεται ότι προανήγγειλαν με τον τρόπο τους αρκετές από τις θεωρίες της σύγχρονης επιστήμης. Και πρώτοι οι Μιλήσιοι ισχυρίστηκαν ότι η αρχή όλων των εξελίξεων και των μεταλλαγών που συμβαίνουν στη φύση πρέπει να αναζητηθεί μέσα σε αυτή την ίδια, επί πλέον δε ότι η μοναδική αρχή του κόσμου είναι υλική και διαθέτει μία εγγενή αρχή μεταβολής, κίνησης και εξέλιξης, έτσι ώστε από ένα πρωταρχικό στοιχείο να δημιουργείται σταδιακά ο απέραντος και ποικιλόμορφος κόσμος με τα αναρίθμητα είδη των ανόργανων και οργανικών όντων, τα οποία περιλαμβάνει, χωρίς να απαιτείται γι’ αυτό η παρέμβαση μιας εξωγενούς δύναμης.
…
Κάτι αντίστοιχο με τις θεωρίες των πρώτων αυτών διανοητών υποστηρίζουν και οι σύγχρονοι επιστήμονες, όταν ισχυρίζονται ότι δια μέσου της εξαιρετικής ποικιλίας των φυσικών πλασμάτων μπορούμε να διακρίνουμε στον κόσμο μία σταθερή δομή. Το σύμπαν χαρακτηρίζεται τελικά από ομοιογένεια, εφ’ όσον παντού μέσα σε αυτό υπάρχει η ίδια ύλη και όλα τα σώματα που το απαρτίζουν συντίθενται από τα ίδια βασικά στοιχεία.
…
Οι Πυθαγόρειοι έχουν επηρεάσει επίσης τους σύγχρονους επιστήμονες, οι οποίοι πιστεύουν ότι τα μαθηματικά μπορούν να εκφράσουν σχέσεις της υλικής πραγματικότητας. Παρατηρούμε έτσι ότι η σύγχρονη επιστημονική περιγραφή κάθε φαινομένου του φυσικού κόσμου παίρνει τη μορφή μαθηματικών εξισώσεων. Ο Heisenberg συγκεκριμένα ισχυρίζεται ότι οι έννοιες των πυθαγορικών μαθηματικών έχουν ιδιαίτερη σημασία στη σύγχρονη φυσική επιστήμη, εφ’ όσον για να ταξινομήσουμε και να κατανοήσουμε τα φαινόμενα του κόσμου που διέπεται από τάξη, αρμονία και ομορφιά, πρέπει να τα ταυτίσουμε με μαθηματικούς τύπους.
Ο διάσημος φυσικός υποστηρίζει ακόμη ότι αν επιχειρήσουμε να εισδύσουμε στις λεπτομέρειες των ατομικών συμβάντων, θα διαπιστώσουμε ότι το περίγραμμα του πραγματικού κόσμου διαλύεται στη διάφανη σαφήνεια των μαθηματικών σχέσεων και επίσης ότι τα κβαντικά σωμάτια είναι μαθηματικές μορφές.
Πολύ σημαντικές ήταν επίσης οι αστρονομικές παρατηρήσεις των Πυθαγορείων και κυρίως του Φιλολάου, του οποίου έχουν σωθεί και ορισμένα αποσπάσματα. Το σπουδαιότερο σημείο της διδασκαλίας του ήταν εκείνο που αναφερόταν στο κεντρικό πυρ ή στην Εστία, γύρω από την οποία περιστρέφονται τα δέκα ουράνια σώματα (οι πέντε πλανήτες, η σφαίρα των απλανών αστέρων, ο ήλιος, η σελήνη, η γη και η αντιχθών). Η Εστία καταλαμβάνει, αντί της γης, το κέντρο του σύμπαντος, προαναγγέλλοντας το ηλιοκεντρικό σύστημα του Κοπέρνικου.
Παρατήρηση:Το παρόν άρθρο αποτελεί απόσπασμααπό την ομιλία της κ. Μαραγγιανού στο συνέδριο «Φιλοσοφία και Κοσμολογία», που πραγματοποιήθηκε υπό την αιγίδα της Ελληνικής Εταιρείας Φιλοσοφικών Μελετών, της Διεθνούς Επιστημονικής Εταιρείας Αρχαίας Ελληνικής Φιλοσοφίας και της Ένωσης Ελλήνων Φυσικών. Ολόκληρη η εισήγηση περιέχεται στα πρακτικά του συνεδρίου, που εκδόθηκαν πρόσφατα από τις εκδόσεις «Αιγηΐς».
ΕΠΙΣΤΗΜΟΝΙΚΟΝ ΣΥΝΕΔΡΙΟΝ
ΦΙΛΟΣΟΦΙΑ ΚΑΙ ΚΟΣΜΟΛΟΓΙΑ
(7-8 Μαρτίου 2012, Κεντρικό Κτίριο Πανεπιστημίου Αθηνών)
Εκδόσεις Αιγηΐς, Πειραιεύς 2013
Βας. Γεωργίου Α’ 11, Πειραιεύς, τηλ. 210 410286-7
www.aegeeis.gr
Πηγή: pemptousia.gr
