γράφει η Άννα Μαργαρίτη
Εκεί που αρχίζει να σχηματίζεται η αντίληψη για την ανθρώπινη υπόσταση, εκεί τίθεται πάντοτε ο προβληματισμός, αν η υπόσταση αυτή και φυσικά και το μέλλον της, όπως και το παρελθόν της, είναι είτε ένα τυχαίο γεγονός, είτε κάτι που σαφώς έχει προσδιοριστεί, είτε τέλος, αν ο άνθρωπος έχει την ελευθερία κινήσεως και επιλογής του δρόμου που θα ακολουθήσει και φυσικά και προορισμό. Η απάντηση που δίνεται από τον άνθρωπο ποικίλει ανάλογα με την αντίληψη που έχει σχηματίσει ο κάθε ένας για το σύμπαν, τον άνθρωπο, το παρελθόν και το μέλλον.
Όσοι είναι οπαδοί του τυχαίου, δηλαδή πιστεύουν ότι το σύμπαν και ο άνθρωπος είναι προϊόντα της τύχης, αναγκαστικά πιστεύουν ότι ούτε πεπρωμένο υπάρχει ούτε προκαθορισμένη τύχη του ανθρώπου υπάρχει, όλα έρχονται και εξαφανίζονται στους τέσσερις ανέμους. Όσοι πάλι αποδέχονται ότι η ανθρώπινη υπόσταση δεν είναι τίποτε άλλο από ένα ψυχοσωματικό μηχανισμό, που διαιωνίζεται δια της κληρονομικότητας και υπόκεινται στους ίδιους φυσικούς νόμους που υπόκεινται και τα αλλά δημιουργήματα στα διάφορα επίπεδα της δημιουργίας (ζώα, φυτά, ορυκτά), όσοι δηλαδή πιστεύουν σ’ έναν κόσμο αιτιοκρατικό, δεν δέχονται ότι υπάρχει ελευθερία βούλησης αλλά μόνο πεπρωμένο.
Όμως ακόμα και όσοι πιστεύουν ότι ο άνθρωπος δεν είναι τυχαίο δημιούργημα, αλλά κτίσμα του Θεού, ο οποίος ρυθμίζει, μεριμνά και συνέχει και καθορά τα πάντα, έχουν πολλές φορές έντονο προβληματισμό αν και κατά πόσο ο Θεός στην παντοδυναμία του προκαθόρισε και την επί γης τύχη των κτισμάτων του, οπότε στην περίπτωση αυτή και πάλι δεν απομένει περιθώριο ελεύθερης βούλησης και επιλογής. Στην ορθόδοξη πίστη όπως έχουμε ήδη πει, το σύμπαν και ο κόσμος που το κοσμεί είναι δημιουργήματα του Θεού, υπό την έννοια ότι ο Θεός ευδόκησε να γίνει αυτός ο κόσμος και έγινε δια των δυνάμεων που εκπορεύτηκαν από το Θεό, εποιήθη δε από το Δημιουργικό Λόγο με τη συνέργεια της τρίτης υποστάσεώς Του, δηλαδή του Αγίου Πνεύματος.
Εκείνος συνέχει, συντηρεί και καθορά τα πάντα δια της υπερβάλουσης δυνάμεως και αγαθότητας Του, επεμβαίνοντας με τη μορφή της Θείας Πρόνοιας ή Θείας Οικονομίας στην προσωπική ζωή του καθενός ανθρώπου ή των εθνών. Όμως η Θεία Πρόνοια δεν έρχεται ως δέσμευση ούτε ως τιμωρία, αλλά ως καθοδήγηση και βοήθεια στον δρόμο του ανθρώπου, ένα δρόμο που έχει επιλέξει μόνος του, με την ελεύθερη βούλησή του.
Ελεύθερη βούληση και άνθρωπος είναι απόλυτα συνδεδεμένα, αφού ο ανθρώπινος νους, η ανθρώπινη ψυχή ως αντανάκλαση του Θείου Νου, του Θεού, έχει αφ ’εαυτής την ελευθερία, όπως ακριβώς και ο δότης της. Αυτή η ελεύθερη βούληση που είναι προέκταση της λογικής που δόθηκε στον άνθρωπο κατ’ αποκλειστικότητα έναντι των άλλων μορφών δημιουργίας, είναι που τον κάνει και ξεχωρίζει από τα άλογα ζώα και επομένως χωρίς την ελεύθερη βούληση ο άνθρωπος δεν θα ήταν τίποτα περισσότερο από ένα τέτοιο άλογο και ανεύθυνο ζώο, γιατί η ελευθερία για την οποία μιλάμε συνεπιφέρει την ευθύνη του ανθρώπου για τις πράξεις του.
Ο άνθρωπος δημιουργήθηκε κατ εικόνα του Δημιουργού κι όταν λέμε κατ’ εικόνα δεν εννοούμε τη μορφή Του γιατί ο Δημιουργός είναι άυλος. Εννοούμε ότι ο ανθρώπινος νους ο νους της ψυχής, είναι αντανάκλαση, εικόνα του Θείου Νου. Μα τότε αν υπάρχει αυτή η ελευθερία βούλησης όπως λέμε, πως εξηγείτε αυτό που λέει ο Μέγας Απόστολος, ότι δηλαδή ο Θεός "Προέγνωσε και προώρισε ους δε προώρισε και εκάλεσε."
Είμαστε βέβαιοι ότι αν αγαπά κανείς το Θεό, ο Θεός κάνει τα πάντα να συντελούν στο καλό του. Αυτό ισχύει για όσους κάλεσε ο Θεός σύμφωνα με το Λυτρωτικό Του Σχέδιο. Τους ήξερε από πριν, τους προόρισε να γίνουν όμοιοι με τον Υιό Του, έτσι που ο Χριστός να είναι ο πρώτος ανάμεσα σ’ ένα πλήθος αδέρφια. Κι αυτούς που προόρισε, αυτούς και εκάλεσε. Κι αυτούς που κάλεσε, τους έσωσε. Κι αυτούς που έσωσε, τους δόξασε. Προς Ρωμαίους η’ 29.
Και όσον αφορά την πρόγνωση, δεν προκύπτει ζήτημα γιατί ο Θεός ως Παντογνώστης προγνωρίζει. Όσον αφορά όμως τον προορισμό, για την Αποστολική ρήση θα πούμε ότι : Άμα τη δημιουργία του κόσμου, τα πάντα ετέθησαν υπό την Θείαν Πρόνοια και Οικονομίαν εις ότι αφορά την συνοχήν, την συντήρηση και την σωτηρίαν των πάντων, αλλά και την απόλαυση της Θείας αγαθότητος εν τω μέλλοντι. Συνεπώς ο Θεός έχει προορίσει, χωρίς καμιά εξαίρεση όλους τους ανθρώπους ως κληρονόμους των αιώνιων αγαθών Του.
<Εν πάσιν τοίς ούσιν ή Θεία Πρόνοια και ουδέν των όντων απρονόητον. Διονύσιος Αρεοπαγίτης κεφ. Δ’ Περί Θείων Ονομάτων.
Φυσικά στον άνθρωπο εναπόκεινται να αποδεχθεί η μη αυτή την άνωθεν αρωγή και βοήθεια, προκειμένου να γίνει δεκτός ¨"στην τελετή του γάμου". Η πρόσκληση απευθύνεται προς όλους, η εκλογή όμως εξαρτάται εκ της απαντήσεως ημών. Σωφρόνιος Περί Προσευχής σελ. 203.
"Eλάτε σε εμένα όλοι όσοι κοπιάζετε κι είστε φορτωμένοι, κι εγώ θα σας ξεκουράσω. Σηκώστε πάνω σας το το ζυγό μου και διδαχθείτε από το δικό μου παράδειγμα, γιατί είμαι πράος και ταπεινός στην καρδιά, και οι ψυχές σας θα βρουν ξεκούραση. Γιατί ο ζυγός μου είναι απαλός, και το φορτίο μου ελαφρό". Κατά Ματθαίο ια’28.
Στον άνθρωπο λοιπόν εναπόκειται να εφοδιαστεί με το κατάλληλο ένδυμα γάμου για να μην αποβληθεί από την πανδαισία. Για την καρποφορία δεν αρκεί μόνο η γη. Χρειάζονται και το φως και οι βροχές και ο χρόνος κ.τ.λ. Έτσι μόνο θα μπορέσει να συλλέξει τους καρπούς, μετά την επίπονη και προσεκτική καλλιέργεια. Έτσι και ο άνθρωπος για να τύχει των αγαθών που όρισε γι αυτόν ο Θεός, πρώτα θα το θελήσει ο ίδιος και έπειτα θα κοπιάσει, θα αγωνιστεί για να συντρέξουν οι περιστάσεις. Υπάρχει λοιπόν αυτός ο γενικός και απόλυτος προορισμός, που καλύπτει τους πάντες και τα πάντα, αυτός ο προορισμός που μετατρέπεται σε σχετικό μόνο από τη βούληση του ανθρώπου όμως αυτός ο προορισμός για τον οποίο μιλάει ο Παύλος δεν ανατρέπει, ούτε καν θίγει την ελεύθερη βούληση του ανθρώπου.
Εκτός όμως από την πιο πάνω ρήση του αποστόλου, υπάρχει και μια άλλη ρήση στην προς Γαλάτας επιστολή κεφ. α' 5. "ότε ευδόκησεν ο Θεός ο αφορίσας με εκ κοιλίας μητρός μου".
Εδώ βλέπουμε ότι υπάρχει, πράγματι ένας συγκεκριμένος προορισμός για κάτι, όχι το μελλοντικό δηλαδή στη μέλλουσα να υπάρξει Βασιλεία, αλλά υπό την έννοια να της ανάθεσης μιας συγκεκριμένης εργασίας ή πράξεως εδώ στη γη, κατά την διάρκεια δηλαδή της παραμονής μας στη γη.
Η έννοια όμως αυτή της επιλογής και η ανάθεση του ρόλου, όπως π.χ. έγινε στον Παύλο, δεν έγινε ούτε στην τύχη ούτε ήταν προκαθορισμένη. Αλλά οφειλόταν στην ικανότητά του ικανότητα που είχε αναπτύξει ο ίδιος από την έρευνα και την αναζήτηση. Αυτός ο προορισμός δεν προϋπάρχει είναι το αποτέλεσμα αγώνα και εκπαίδευσης πολλών ετών. Έτσι ο άνθρωπος, επιλέγεται, γιατί ο ίδιος με την ελεύθερη βούλησή του, κατέστησε εαυτόν ικανό με την ανάπτυξη των προσόντων που έδωσε σ΄αυτόν ο Θεός και των δικών του, με την δική του προσπάθεια. Δεν υπάρχουν προκαθορισμένοι ρόλοι. Ο θεός δεν προόρισε κανέναν και για τίποτα, δεν υποχρέωσε ποτέ κανέναν να παίξει ένα προκαθορισμένο ρόλο. Κάτι τέτοιο θα σήμαινε ότι δεν υπάρχει καμιά ελευθερία στους ανθρώπους και φυσικά καμιά ευθύνη στις πράξεις τους.
Μπορεί ο ήλιος και η σελήνη, τ' αστέρια και όλα τα ουράνια σώματα κι ή γη να έχουν προκαθορισμένες κινήσεις αυστηρά επαναλαμβανόμενες, όχι όμως και ο άνθρωπος, γιατί ο άνθρωπος δεν είναι προέκταση της φύσης, παρά μόνο όσων αφορά το σώμα του. Η ψυχή του ανθρώπου έχει θεία προέλευση και δικό της προορισμό, γι αυτό και απολαμβάνει την πλήρη ελευθερία της. Ο ρόλος ή οι ρόλοι που παίζουμε κατά την διάρκεια της γήινης ύπαρξής μας δεν έχουν προκαθοριστεί. Επιλεγόμαστε στην κατάλληλη στιγμή ανάλογα με τις καλές ή τις κακές τάσεις μας. H προδοσία του Ιούδα δεν είχε προκαθοριστεί προ του αιώνος, απλώς στην κατάλληλη στιγμή κρίθηκε ότι αυτός θα ήταν ο πιο κατάλληλος λόγω της φιλαργυρίας του για να προδώσει. Γι αυτό το λόγο ο Ιούδας και ο κάθε Ιούδας είναι υπεύθυνος για τις πράξεις του.
Στο τέλος όμως δια της Θείας Πρόνοιας γίνεται όχι αυτό που επιδιώκει ο άνθρωπος, αλλά αλλ’ ότι ο Θεός είχε προ γνωρίσει πριν από κάθε αρχή ότι θα γινόταν από τον καθένα μας, κατά την διάρκεια της επίγειας ζωής μας. Ούτε να απορεί κανείς, ούτε να θορυβείται και ενδεχομένως να φθονεί γιατί κάποιος άλλος έτυχε να προκόψει περισσότερο. Κάτι τέτοιο θέτει εν αμφίβολω τη Θεία Δικαιοσύνη και κατά συνέπεια και την πίστη μας.
Καθώς ο Θεός μοίρασε τα χαρίσματα εις ενα έκαστον σύμφωνα με την κατάσταση στην οποία ήταν όταν τον κάλεσε ο Κύριος. Προς Κορινθίους α’ ζ’ 17.
Η παραβολή των ταλάντων, άλλωστε, δεν σημαίνει μόνο ότι ο λαβών οφείλει να επιστρέψει καρποφόρο το τάλαντο που έλαβε, αλλά σημαίνει επίσης ότι ο Κύριος διένειμε τα τάλαντα άνισα, αλλού ένα αλλού πέντε, αλλού δέκα. Επομένως και η υποχρέωση της καρποφορίας θα είναι ανάλογη όχι μόνο με την ποσότητα, αλλά και με την ποιότητα του σπόρου δηλαδή στην τελική κρίση ή απολογία θα είναι όχι για το πόσο καρπό απέδωσε το κεφάλαιο, αλλά αν απέδωσε τον ανάλογο καρπό. Καθένας ανάλογα με τις δυνάμεις του, όλοι όμως να αρκούμαστε και να αποδεχόμαστε αυτό που μας δόθηκε. Γιατί όλοι οφείλουμε να γνωρίζουμε ότι στην πνευματική ζωή μας αποτελούμε ένα σώμα και η προσφορά του καθενός αντανακλά και πηγάζει συνάμα από την προσφορά του συνανθρώπου μας. Όπως τα κύτταρα στον ανθρώπινο οργανισμό αποτελούν διαφορετικές λειτουργίες και δεν επιτρέπεται να θεωρήσουμε υπέρτερο ή κατώτερο κάποιο κύτταρο έναντι άλλου, έτσι και εμείς επιτελούμε, ο καθένας μας από την πλευρά του ανάλογα με εκείνο που του δόθηκε, μια ενιαία λειτουργία ενός Όλου, πτυχές απειροελάχιστες του οποίου είμαστε.
Αν ζούμε κατά το πνεύμα ας περιπατούμε κατά το πνεύμα. Γαλάτας ε’ 25.
Το συμπέρασμα είναι λοιπόν ότι ο προορισμός και στην μια και στην άλλη μορφή του, είναι ανεξάρτητος από την ελεύθερη βούληση του ανθρώπου, ή μάλλον δεν την επηρεάζει.
Η ελεύθερη βούληση παραμένει πάντοτε το κυρίαρχο στοιχείο κατά την επίγεια ζωή μας παραμένει όμως μέχρι να έρθει η υπέρ ευλογημένη στιγμή που ο άνθρωπος αυτή την ελεύθερη βούληση θα την παραδώσει, εναποθέσει στα πόδια του Κυρίου για να γίνει το θέλημα του, "ως εν ουρανώ κι επί τής γης". Γιατί μόνο με την δέσμευση αυτή θα βρούμε την πραγματική ελευθερία μας αφού οι Ουράνιες δυνάμεις δεν εξαναγκάζουν κανέναν, αλλά αντίθετα οργανώνουν, εναρμονίζουν, ομορφαίνουν. Μόνο αυτή η υποταγή θα επιτρέψει στον άνθρωπο να είναι απόλυτα ελεύθερος. Αυτή είναι η αρχή της λυτρώσεως δηλαδή να εγκαταλείψει κανείς τα δικά του θελήματα και νοήματα και να εκτελεί τα θελήματα και νοήματα του Θεού. Πέτρος Δαμασκηνός Φιλοκαλία γ’ 7.
Ότι εξ Αυτού και δι' Αυτού και είς Αυτόν τα πάντα. Προς Ρωμαίους ια’ 36.
Όταν καθημερινά προσφέρουμε ότι μας έχει δοθεί για να κάνουμε δυνατή την ένταξή μας στην ιεραρχία που έχει ως κεφαλή του το Θεό και όργανα όλες τις ουράνιες δυναμεις, κατανοούμε ότι αυτό το σύστημα είναι μια κατάσταση τέλειας και Θείας Αρμονίας, στην οποία τα πάντα ξαναβρίσκουν τη θέση τους, γιατί μέσα στο σύμπαν υπάρχει μια θέση, που ο Θεός έχει προορίσει για τον καθένα μας, όταν ο καθένας μας φτάσει στην τελείωση που έχει προβλεφθεί γι αυτόν.
Κάλαμον συντετριμμένον δεν θέλει θλάσει και λινάριον καπνίζων δεν θέλει σβέσει, έως αν εκβάλει εις νίκην την κρίσιν. Ματθαίος ιβ’ 20.
Δηλαδή τις τσακισμένες σαν καλάμι ψυχές δεν θα τις συντρίψει, και τις καρδιές στις οποίες κοντεύει να σβηστεί το φως, ώστε να μοιάζουν με φιτίλι που καπνίζει, δεν θα τις αφήσει να σβήσουν, έως ότου γίνει νικητής ο Νόμος του Θεού ώστε να επικρατήσει στις καρδιές όλων. Και ως τότε οφείλουμε να κατανοήσουμε ότι η δικιά μας θέληση αποτελεί το μεσότοιχο του φραγμού που μας χωρίζει εμάς από το Θεό και εάν δεν καταλυθεί ο μεσότοιχος αυτός που μας φράζει δεν μπορούμε να περάσουμε στην αντίπερα όχθη, εκεί που ο φτωχός Λάζαρος της παραβολής απολαμβάνει τα αγαθά του νοητού παραδείσου.
"Διότι Αυτός είναι η ειρήνη ημών, ο οποίος έκανε τα δύο εν και έλυσε τον μεσότοιχο του φραγμού που υπήρχε μέσα μας, και έκανε τους δυο ανθρώπους τον καλό και τον κακό μας άνθρωπο, ένα νέο άνθρωπο. Κατάργησε την έχθρα μέσα στην δική του τη σάρκα, δηλαδή, τον νόμο των εντολών, και των διαταγμάτων, για να κτίσει, να βάλει μέσα μας, την ειρήνη, και για να συνδιαλλάξει αυτούς τους δυο ανθρώπους, εις ένα σώμα, προς τον Θεόν και δια του σταυρού, να θανατώσει την έχθραν. Και δι Αυτού έχουμε εμείς την είσοδό προς τον Πατέρα, δι ενός Πνεύματος". Εφεσίους β’14.
