γράφει η Άννα Μαργαρίτη
Ερχόμαστε στον κόσμο για να πολεμήσουμε σαν σε πεδίο μάχης. Ερχόμαστε για να παλέψουμε, όπως μπορούμε, και να διανοίξουμε ένα μονοπάτι που θα μας οδηγήσει στην πλατιά λεωφόρο. Στην περίοδο της νεότητος υπάρχει ελπίδα, ο κόσμος είναι ένα όραμα.
Όσο όμως διαβαίνει ο χρόνος, το εμπόδιο στέκεται σαν τοίχος μπροστά μας. Οι αισθήσεις τραβούν την ψυχή προς την ύλη. Αποζητάμε την απόλαυση και την ευτυχία εκεί που δεν υπάρχει. Ούτε οι προσωπικές μας εμπειρίες ούτε οι εμπειρίες των άλλων μας διδάσκουν. Σαν έντομα που έλκονται από το φως, ελκόμαστε από τις αισθητικές απολαύσεις, ελπίζοντας να βρούμε κάποια ικανοποίηση. Το ίδιο συμβαίνει και με το νου μας. Αναζητούμε να μας αποκαλυφθεί το μυστήριο του σύμπαντος προχωρούμε μερικά βήματα και απογοητευόμαστε, γιατί δεν μπορεί ο νους να υπερπηδήσει τα εμπόδια.
Ο κάθε ένας μας νομίζει ότι είναι ελεύθερος και μόνον όταν βρούμε μπροστά μας το αδιέξοδο, καταλαβαίνουμε, ότι είμαστε σκλάβοι, δέσμιοι, δούλοι της φύσης και κατά το σώμα και κατά το νου.
Μα υπάρχει στ’ αλήθεια ελπίδα; Η μόνη ελπίδα μας είναι η απόκτηση της ελευθερίας μας από τα καταλυτικά δεσμά και η ελευθερία αυτή είναι το κέρδος μας, το μοναδικό και ανεκτίμητο από την προσπάθειά μας να γνωρίσουμε την Αλήθεια. Βέβαια αυτή η Αλήθεια διδάχτηκε και διδάσκεται στα πέρατα του κόσμου, όμως κανείς ή πολλοί λίγοι, την πιστεύουν και τούτο γιατί αν δεν ζήσουμε εμείς οι ίδιοι τις ανάλογες εμπειρίες, δεν μπορούμε να πιστέψουμε. Όταν όμως λέμε ελευθερία εννοούμε την εσωτερική ελευθερία του ανθρώπου, όχι την ελευθερία κινήσεως ή την αντίληψη που έχουν ορισμένοι, ότι ελευθερία σημαίνει να μην εξαρτώνται από τίποτα και από κανέναν.
Η ελευθερία είναι μια αβίαστη συνέπεια, που επέρχεται στον άνθρωπο, σαν ανταπόκριση σε μια εσωτερική κλίση. Η κλίση αυτή αντιστοιχεί σε μια αρχή, που πηγάζει από τα βάθη της ύπαρξής μας, χωρίς φόβο, χωρίς την αίσθηση της αυτοσπουδαιότητας. Στο βάθος της ψυχής μας ενοικεί το Θείον, που από μόνο του παρέχει την προτροπή και την αποδοκιμασία, ώστε κάθε άλλη επιδιωκόμενη επιδοκιμασία ή αποδοκιμασία να είναι βλαπτική. Όλοι μιλούν για την ελευθερία ως μοναδική διέξοδο και αντιλαμβάνονται με την πάροδο του χρόνου την αδυναμία τους να βρουν μια διέξοδο στο αδιέξοδο που δημιουργεί κάθε τρόπος ζωής. Ανεξάρτητα με το τι πιστεύουν ή τι λένε οι άνθρωποι, ανεξάρτητα με τα αγαθά που απέκτησαν, τις ανικανοποίητες επιθυμίες τους, είναι δυστυχείς στην περισσότερη διάρκεια της ζωής και θα είναι πάντοτε, εφ’ όσον εξακολουθούν να θέλουν να ζουν σ’ αυτό τον κόσμο της φθοράς και της οδύνης, ανεπίγνωστα.
Θα περιμένουμε την τελική φάση για να συνειδητοποιήσουμε, ότι η πορεία που ακολουθούμε προς τον εξωτερικό κόσμο είναι λανθασμένη; Ας σκεφτούμε, ας κλείσουμε τα μάτια και τα αυτιά κι ας προσπαθήσουμε να συλλάβουμε τη φωνή που βγαίνει από μέσα μας και μας καλεί σ’ ένα κόσμο ελεύθερο για να αναπαυτούμε και να γνωρίσουμε τον πραγματικό εαυτό μας, που πράγματι είναι ελεύθερος και να τον ακολουθήσουμε εκεί που θα μας οδηγήσει στην ηρεμία, στη γαλήνη. Ο βαθύτατα κρυμμένος και λησμονημένος εαυτός μας είναι συνδεδεμένος με το άπειρο ή μάλλον είναι και αυτός ένα απειροελάχιστο του απύθμενου και άπειρου κόσμου και ως τέτοιος είναι ικανός όταν μας αποκαλυφθεί, και να μας οδηγήσει στην επιθυμητή λύση, και τότε θα γνωρίσουμε την διασύνδεση με το Όλον και θα οδηγηθούμε στην απελευθέρωσή μας και μέσω αυτής στην Αλήθεια, που πάντα μας καλεί, κι έχουμε μια πρόσκληση διαρκείας αρκεί να την αποδεχθούμε.
Η Αλήθεια υπάρχει. Το ότι δεν μπορούμε να την δούμε ως κοινοί άνθρωποι είναι μια πραγματικότητα. Το ότι όμως μπορούν να τη δουν μερικοί υπό ορισμένες προϋποθέσεις και αυτό είναι μια πραγματικότητα. Με τη δική μας θέληση και ελεύθερη βούληση για την άρνηση της ύλης, στο μέτρο του εφικτού και στο μέτρο των δυνατοτήτων του καθενός μας θα έρθει αυτόματα η Αλήθεια. Το αναγκαίο για τον καθένα μας δέσιμο με την ύλη, να μην είναι στη σκέψη μας αλλά μόνο στο σώμα μας. Όταν προσεγγίσουμε την Αλήθεια θα έχουμε την ελευθερία μας. το τέρμα της ζωής είναι ή Αλήθεια και σ’ αυτό φτάνει κανείς με απόλυτη απόσπαση από την ύλη και τις ανάγκες που δημιουργεί αυτή. "Γνώσασθε την αλήθεια και αυτή θα σας απελευθέρωση".
Η Αλήθεια είναι αυτό που ζητάμε και δεν ξέρουμε πως να το ονομάσουμε. Όλα είναι ένα. Ο χώρος είναι το άπειρο που εμπεριέχεται στα πάντα, και το άυλο και το υλικό στοιχείο μέσα σ’ αυτό το χώρο είναι όλη η Αλήθεια. Μέσα στον άνθρωπο υπάρχει ένα μέρος της Αλήθειας, ένα μέρος της Θείας Αρμονίας. Η ύλη το κρατά φυλακισμένο και ο άνθρωπος οφείλει να ξεπεράσει την ύλη για να το απελευθερώσει. Το Πνεύμα (Νους) είναι ένα μέρος της ύλης αν το θεωρήσουμε ως λειτουργία του εγκεφάλου, συγχρόνως όμως είναι και το εργαλείο που μπορεί να επιφέρει το διαχωρισμό των στοιχείων που έχουν εγκλωβιστεί μαζί.
Το σύμπαν δεν είναι τυχαίο, είναι ο χώρος της Αλήθειας και δεν δημιουργήθηκε από κανέναν. Απλώς υπάρχει. "Και των μεν αθανάτων ο ίδιος έγινε δημιουργός, ο Θεός την δε δημιουργία των θνητών ανέθεσε στα πλάσματά του. Εκείνα δε μιμούμενα αυτόν, αφού παρέλαβαν την αθάνατη αρχή, τόρνευσαν έπειτα ένα σώμα θνητό και το έδωσαν στη ψυχή σαν όχημα".
Στην αρχή ήταν το χάος. Μετά η γη άρχισε να διαμορφώνεται κάτω από την επίδραση της Θείας Αρμονίας του σύμπαντος. Για την Αλήθεια ξέρουμε την λέξη , αλλά όχι το νόημα, δηλαδή την ουσία την οποία μόνο υποψιαζόμαστε και τη φανταζόμαστε μέσα στο δικό μας περιορισμένο λογικό πλαίσιο. Η Αλήθεια διασπάστηκε από την ίδια της την ουσία και έγινε ύλη. Γιατί η Αλήθεια για να υπάρξει χρειάζεται να επαληθευτεί.
Ο άνθρωπος πλάστηκε κατ' εικόνα Θεού εικόνα που δεν αναφέρεται στην υλική μορφή του, γιατί υλική μορφή δεν έχει ο Θεός, αλλά στο Θείο νου, αντανάκλαση του οποίου είναι ο ανθρώπινος νους. Και αφού ο άνθρωπος είναι αντανάκλαση του Θείου Νου, εξυπακούεται ότι έχει την ελευθερία έκφρασης, κίνησης και επιλογής, του ενός ή του άλλου δρόμου. Αυτό είναι μια αναγκαία συνέπεια, γι αυτό λογικά είναι σκεπτόμενο ον. Αυτό είναι που μας κάνει να διαφέρουμε από τις άλλες μορφές δημιουργίας. Αν
ο άνθρωπος δεν ήταν προικισμένος με τη διάνοια, δεν θα διέφερε σε τίποτε από το ζώο, γιατί ούτε οι αισθήσεις του ζώου ούτε τίποτε άλλο είναι κατώτερο σ' αυτό. Όταν, δεν υπάρχει το λογικό, καμιά εξέλιξη, καμιά φυσική επιλογή, δεν θα ήταν ικανή να επιφέρει το διαχωρισμό.
Η δεν έχει καμιά σχέση με το μοιραίο, το πεπρωμένο, τη μοιρολατρεία, δηλαδή την πίστη ότι όλα τα γεγονότα του μέλλοντος είναι προκαθορισμένα, έξω από τον έλεγχό μας. Το πεπρωμένο το μοιραίο οφείλουμε να γνωρίζουμε ότι ανήκει στις κατώτερες μορφές δημιουργίας. Νους και μοιρολατρεία είναι δυο εκ διαμέτρου αντίθετα πράγματα. Αλλά ούτε και η ζωή και κατά συνέπεια η ανθρώπινη ύπαρξη, είναι κάτι το τυχαίο. Τίποτα δεν είναι τυχαίο, όλα διέπονται, κατευθύνονται και συνέχονται από το Θείο Νου.
Ο άνθρωπος έχει την ικανότητα για κατανόηση, να αντιλαμβάνεται ευρύτερα το φάσμα της ζωής, έχει την ικανότητα να βιώνει τις αξίες της ζωής και να ενεργεί αυτόνομα. Έχει την ελευθερία βούλησης, δηλαδή ελευθερία δράσεως. Αντίθετα οι δραστηριότητες των ζώων διέπονται από τους νόμους της φύσεως και ακολουθούν πάντοτε ένα προκαθορισμένο πρότυπο. Είναι φανερό ότι η ανθρώπινη ελευθερία εξαρτάται από το βαθμό εξέλιξης του ατόμου. Ανάλογα με τον τρόπο που σκέπτεται κανείς και αισθάνεται προσεγγίζει την δέσμευση την ελευθερία. Αν ο άνθρωπος είναι στην κατώτερη νοητική κλίμακα, έχει την ίδια ελευθερία που έχουν και τα ζώα, όσο ανέρχεται όμως κλίμακα, τόσο ελευθερώνεται. Έχει διαπιστωθεί ότι άνθρωποι που βρίσκονται στην κατώτερη κλίμακα διανοήσεως προσεγγίζουν πιο πολύ προς το ζώο παρά στον άνθρωπο που βρίσκεται στην ανώτερη κλίμακα.
Εξ’ άλλου η φυσική εξέλιξη των ειδών, συνετέλεσε και συντελεί στη διαμόρφωση μόνο της μορφής, σε τέτοιο σημείο μάλιστα, ώστε κάθε μορφή δημιουργίας να μπορεί με την καθοδήγηση της Θείας ουσίας που έχει μέσα της, να συντελεί στην πρόοδο και εξέλιξη του συνόλου του σύμπαντος. Ο άνθρωπος δεν κατάγεται από τον πίθηκο ή κανένα άλλο ζώο, ούτε αποτελεί μια εξελικτική μορφή κάποιας άλλης μορφής δημιουργίας. Η κάθε ύπαρξη, το κάθε έμβιο ή άβιο ον έχει το δικό του προορισμό. Και η εξέλιξη είναι μια πραγματικότητα, και η Θεία δημιουργία στο σύνολό της είναι ακόμα πολύ σημαντικότερο γεγονός, ώστε η ύπαρξη και η δημιουργία ενώ βαδίζουν παράλληλα, να συναντώνται, για να τεθεί η ύπαρξη στη διάθεση της δημιουργίας, όπως είναι προγραμματισμένο.
Αφότου αναμείχθηκε με την ύλη ο άνθρωπος, η ψυχή περιβλήθηκε το υλικό σώμα ως φορέα της και απέκτησε την ανάγκη να φροντίζει και ν'αναπαύει αυτό το σώμα, ώστε κανένας άνθρωπος δεν μπορεί να το παραβλέψει αυτό. Γι αυτό όταν λέμε για την απαλλαγή από τις ανάγκες της ύλης, την απαλλαγή την ανάγουμε στο νου, και εννοούμε τον περιορισμό της κάλυψης των αναγκών του σώματος στα αναγκαία. Η τέλεια απαλλαγή από αυτές τις ανάγκες δεν αναφέρεται στο γήινο χώρο, εδώ υπάρχει μόνο μια σταδιακή αυξανόμενη απελευθέρωση.
Όλες οι φροντίδες του ανθρώπου για το σώμα του γίνονται είτε το θέλει είτε δεν το θέλει, γιατί είναι μια ανάγκη, όμως κάθε ξεπέρασμα της ανάγκης αυτής, είτε ανάγεται στην τροφή, είτε στον ύπνο.. εξαρτάται πάντοτε από την ελεύθερη βούληση του ανθρώπου. Το αυτεξούσιο λοιπόν του ανθρώπου ανάγεται: α) στον περιορισμό των αναγκών του σώματος στο αναγκαίο και β) στο νου και την κατεύθυνση ή την πορεία που θα χαράξουμε στην επίγεια ζωή μας. Η καθήλωση του ανθρώπου από τα πάθη, τις άλογες επιθυμίες, τις πολυσχιδείς εξαρτήσεις κ.λ.π. είναι προϊόν της δικής μας επιλογής της δικής μας ελεύθερης βούλησης. Όποιος κυριαρχείται από τέτοια πάθη και εξαρτήσεις μπορεί να έχει το αυτεξούσιο, αλλά έχει σπεύσει να το παραχωρήσει, έχει σπεύσει να χάσει την ελευθερία του.
Στο σημείο αυτό υπάρχει ένα οριακό σημείο από το οποίο και μετά, μόνο αφού το διαβούμε, θα μπορέσουμε να ανακτήσουμε την ελευθερία μας και ελεύθεροι πια να δημιουργήσουμε το δικό μας πεπρωμένο. Είναι η αποδοχή και η εντεύθεν δέσμευση της δικής μας βούλησης προς τη Θεία βούληση που υπέρκειται όλων. Αυτή η δέσμευση, πάντοτε με την ελεύθερη βούλησή μας, και η αποδοχή αυτής της ανώτατης Θείας βούλησης, θα σημαίνει και την έναρξη της ελεύθερης πλέον ανοδικής πορείας μας. Β. Κορινθίους γ’ 17.
Ο άνθρωπος που επιθυμεί να είναι ελεύθερος οφείλει να στραφεί και να αντλήσει τις δυνάμεις του από τον Ουράνιο Κόσμο. Να βαδίσει σταθερά, αυτοπροαίρετα, με τη δική του ελεύθερη βούληση και να εναποθέσει τις ελπίδες του, και την δική του ελεύθερη βούλησή του στα πόδια του Κυρίου. Και στο κρίσιμο σημείο της ωριμότητας, να αφεθεί ολοσχερώς στη Θέλησή Του, για να γίνει το Θέλημα Του Κυρίου όπως στον Ουρανό και επί της γης. Και τελικά να επαληθεύσει το λεχθέν ότι: " Ώ τρόπω βούλεται ό τήν εκάστου διορίσας ζωήν πρό τών αιώνων Θεός, έκαστον πρός τό οικείον της ζωής του άγει τέλος". Μάξιμος σελ. 113 -132.
Ο Αγιορείτης Σωφρόνιος μας διδάσκει (1896-1993): "Το Πνεύμα του Θεού γεννάται κατά τινά τρόπον εντός του υλικού σώματος του ανθρώπου, ενώ κατά την φύσιν του ίσταται υπεράνω της κοσμικής ύλης. Η ελευθερία του ανθρώπου, που επίστευσεν εις την Θεότητα του Λόγου και διαμένει στην σφαίραν αυτού, ανήκει στο επίπεδο άλλων διαστάσεων. Η ελευθερία αυτή υπό ουδενός έξωθεν προσδιορίζεται. Η ελευθερία αυτή, της οποίας η εμπειρία δίδεται εις τον άνθρωπο, ανήκει στην ενυπάρχουσαν σ’ αυτόν υποστατικήν αρχήν. Τα δύο αυτά πράγματα υποστατική αρχή και ελευθερία είναι αρρήκτως συνδεδεμένα".
Όντως είμεθα ελεύθεροι όχι όμως εις απόλυτον βαθμόν. Προ ήμών ορθούται το γεγονός του Πρώτου όντος - του Θεού, εκτός του οποίου ουδέν αυθύπαρκτον υπάρχει. Απόκειται σε μας να εκλέξωμεν ή την υιοθεσίαν ή την απομάκρυνση απ’ αυτού, εις το σκότος της ανυπαρξίας. Δεν υπάρχει ενδιάμεσος δρόμος. Φαινομενικά ο άνθρωπος είναι ένα πρόσωπο, αλλά στην πραγματικότητα είναι ένα απρόσωπο ον. Ο Θεός είναι η ψυχή, κάθε ψυχής και όλης της φύσης. Η ψυχή, όποια κι αν είναι η σχέση της με το Θεό, είναι ουσιαστικά αγνή και τέλεια. Η πραγματική φύση της είναι η μακαριότητα, η ευφροσύνη και η δύναμη, όχι, η δυστυχία και η αδυναμία.
Η προσπάθεια του ανθρώπου δεν τείνει στην ανάπτυξη, στην εξέλιξή της, αλλά μόνο στην κάθαρση. Στην κάθαρση από τη σκόνη και τη θολούρα που αφήσαμε να επικαθήσει πάνω σ’ αυτή, στην αιώνια πορεία της. Αυτή η σκόνη και η θολούρα που εξαφανίζει τη διαφάνειά της και εμποδίζει την επικοινωνία της με τον Άνω Κόσμο από τον οποίο προέρχεται. Η ψυχή έχει Θεία προέλευση και η Θειότητα είναι η φύση μας. Η ψυχή είναι ένα με την ελευθερία, ένα με την ύπαρξη, ένα με τη γνώση. Και ελευθερία σημαίνει ανεξαρτησία από οποιοδήποτε εξωτερικό παράγοντα και αυτό πάει να πει ότι τίποτα έξω από την ψυχή δεν μπορεί να ενεργήσει πάνω της σαν αιτία. Από το γεγονός αυτό ξεκινούν όλε οι μεγάλες ιδέες που έχουμε. Αλλά, αν είναι Αλήθεια ότι η ψυχή μας είναι ελεύθερη από τη φύση της, ακολουθεί φυσικά το συμπέρασμα πως τίποτα δεν μπορεί να την επηρεάσει και ότι ποτέ δεν θα μπορέσει να πεθάνει.
Η ελευθερία, η αθανασία και η μακαριότητα της ψυχής έχουν νόημα μόνο αν αυτή βρίσκεται πέρα από το νόμο της αιτιότητας. "Ο Θεός δεν επιβάλει τίποτα στον άνθρωπο δια της βίας, ούτε την αγάπη Του. Έτσι απορρίπτεται ακόμη και η θεία αιτιοκρατία". ( Σωφρόνιος παράγραφος 176.)
Δεν είμαστε υπόδουλοι, απλώς πουλάμε την ελευθερία μας και γινόμαστε δούλοι των επιθυμιών και των εξαρτήσεων. Είναι λάθος και να το λέει κανείς ακόμη. Μην πείτε ποτέ: Eίμαι αδύναμος, είμαι υπόδουλος, γιατί καρφώνετε μια πρόσθετη αλυσίδα γύρω σας, να μην το λέτε, μην το σκεφτόσαστε. Η επίκτητη αδυναμία είναι η αιτία του κακού. Υποφέρουμε επειδή γινόμαστε αδύναμοι. Εκεί που δεν υπάρχει αδυναμία δεν υπάρχει ούτε φθορά, ούτε θλίψη, ούτε θάνατος.
Ο μόνος τρόπος για να φτάσουμε στο τέρμα είναι να λέμε στον εαυτό μας και στους άλλους πως είμαστε Θείοι. Και όσο εξακολουθούμε να το επαναλαμβάνουμε, τόσο θα έρχεται η δύναμη.
Η αυταπάτη θα διαλύεται, όσο το φως γίνεται πιο λαμπερό. Οι στρωματισμοί της άγνοιας θα διαλυθούν, και θα έρθει έπειτα μια μέρα που το κάθε τι θα έχει εξαφανιστεί και όπου μόνο το φως θα διαλάμπει.
"Όπου δε το Πνεύμα Κυρίου, εκεί ελευθερία". Β' προς Κορινθίους γ' 17.
