γράφει η Άννα Μαργαρίτη
Το κριτήριο για το διαχωρισμό της αρετής από την κακία το περιέχει η διδασκαλία των γραφών. Όποιος ειλικρινά αναζητάει και επιθυμεί να βρει την αλήθεια όποιος πραγματικά επιθυμεί να γίνει ενάρετος, να περάσει τη στενή πύλη και να ανέβει την κλίμακα των ηθικών αξιών, μπορεί να το πράξει κατανοώντας και ωφελούμενος από το μήνυμα της επί του Όρους Ομιλίας.
Ο Ιησούς στην ομιλία αυτή, που απευθύνεται στους μαθητές του και όχι στον όχλο, μιλάει για τα προσόντα εκείνα που έχει ο αγωνιστής και τα καλλιεργεί πάντοτε. Στην ομιλία αυτή, που αποτελεί μια κλίμακα, τα σκαλοπάτια της οποίας οφείλει να ανέλθει κανείς σταδιακά, ο Ιησούς μας διδάσκει την οδό που οδηγεί στον εξαγνισμό του σώματος και της ψυχής και στην καθαρότητα του νου και της καρδιάς.
Μακάριοι οι φτωχοί τω πνεύματι γιατί η βασιλεία των ουρανών είναι δική τους.
Φτωχός κατά το πνεύμα είναι ο ταπεινός, ο άνθρωπος χωρίς υπερηφάνεια, χωρίς εγωισμό. Αν ένας άνθρωπος είναι υπερήφανος, δηλαδή δεν δέχεται ότι πάνω από αυτόν υπάρχει μια δύναμη που δίνει τη ζωή, που δεν μπορεί να κατανοήσει, που διέπει και προνοεί για τα πάντα, δεν είναι ταπεινός. Φτωχός κατά το πνεύμα είναι εκείνος που δεν έχει εγωισμό, δεν νομίζει ότι είναι καλύτερος από τους συνανθρώπους του ή ότι υπερέχει σε οτιδήποτε από αυτούς, και τέλος φτωχός κατά το πνεύμα είναι, εκείνος που θα μπορέσει να αποτινάξει το εγώ του στο μέτρο που είναι εμπόδιο για την εξέλιξή του. Αντίθετα, ο άνθρωπος που αποδίδει τα πάντα στις δικές του δυνάμεις, που θεωρεί τον εαυτό του πλούσιο και έχει την αίσθηση ότι είναι καλύτερος από τους άλλους, είναι ο πλούσιος τω πνεύματι, το αντίθετο δηλαδή της έννοιας του πιο πάνω μακαρισμού.
Μακάριοι είναι όσοι πενθούν, γιατί αυτοί θα παρηγορηθούν.
Μακάριοι είναι όσοι πενθούν για τη δική τους κατάσταση, αλλά και την κατάσταση των άλλων. Όταν λέμε κατάσταση δεν εννοούμε την υλική, αλλά την πνευματική. Μακάριοι είναι όλοι εκείνοι που πενθούν τον εαυτό τους και τον πλησίον από αγάπη και συμπάθεια γι αυτόν. Όταν νιώθουμε λύπη γιατί δεν πραγματώσαμε την Αλήθεια, όταν νιώθουμε λύπη για την έλξη της ψυχής μας από την ύλη, όταν νιώθουμε λύπη για την πνευματική μας αδράνεια, και την πνευματική αδράνεια των άλλων, και προσπαθούμε να βγούμε από το τέλμα της αδιαφορίας ή να βοηθήσουμε κάποιον να κάνει το ίδιο πράγμα, τότε εκ πληρούμε το δεύτερο μακαρισμό, τότε έχουμε ανέβει το δεύτερο σκαλοπάτι της κλίμακας.
Μακάριοι οι πράοι γιατί αυτοί θα κληρονομήσουν τη γη.
Όταν κατανοούμε ότι τα πάντα έρχονται και παρέρχονται, όλα περνούν, και ο πλούτος και η φτώχεια και η χαρά και η λύπη και η επιτυχία και η αποτυχία και τα ευχάριστα και τα οδυνηρά και το πέρασμα αυτό δεν μας αγγίζει, δεν μας αλλάζει, αλλά παραμένουμε οι ίδιοι ασάλευτοι σαν το βράχο που δέχεται τα κύματα, τότε εκπληρώνουμε τον τρίτο μακαρισμό. Η πραότητα είναι η έκφραση της ταπεινώσεως, που οδηγεί στη μη προσκόλληση στα πράγματα και στα γεγονότα ή τα πρόσωπα. Μέσω αυτής εισέρχεται ο άνθρωπος στην άπτωτη απειροτέλεια Θεία Αγάπη. Όταν κατανοήσουμε ότι πραότητα είναι το να ζούμε υποταγμένοι κατά πάντα στο Θεό, απαλλαγμένοι δηλαδή από την αίσθηση του "εγώ" και του "δικού μου", και όταν απαλλαγούμε από τα περιττά αγαθά, από τους περισπασμούς που δημιουργούν οι συγγενικοί και φιλικοί δεσμοί. Όταν κατανοήσουμε ότι μόνο ο δεσμός της αγάπης που μας συνδέει με όλους και με όλα, μόνο αυτός ο δεσμός μας χρειαζεται, τότε έχουμε ανέβει το τρίτο σκαλοπάτι της κλίμακας.
Μακάριοι είναι όσοι πεινούν και διψούν για τη δικαιοσύνη γιατί αυτοί θα χορτασθούν.
Με το μακαρισμό αυτό προβάλλεται ο άνθρωπος που αξιώνεται να γίνει ζηλωτής της αρετής. Και όχι μόνο της αρετής που δίνει στον άνθρωπο τις συνηθισμένες ηθικές αρχές ή καλές ιδιότητες. Ο μακαρισμός μιλάει για την απόλυτη αρετή, τη δικαιοσύνη, τη δίψα και την πείνα για το Θεό. Αυτή η δίψα και η πείνα δεν συμβιβάζεται με την αντίληψη του ανθρώπου που τρέφει μεν κάποιο ενδιαφέρον για το Θεό, όμως το ενδιαφέρον του για τα εγκόσμια πράγματα είναι ισχυρότερο. Σύμφωνα με το μακαρισμό, τότε μόνο θα ανεβούμε το τέταρτο σκαλοπάτι, όταν αρχίσουμε μια ατομική προσπάθεια, ένα αγώνα για να αναπτύξουμε αγάπη και λατρεία για τον Κύριο, Αν προσπαθήσουμε, να αγωνιστούμε με αυτό τον τρόπο, η επιθυμία μας θα αυξηθεί μέχρι να γίνει μια ακόρεστη πείνα και δίψα για το Θεό.
Μακάριοι οι ελεήμονες γιατί αυτοί θα ελεηθούν.
Ελεήμων είναι εκείνος που ελεεί τον πλησίον του με όσα έχει υλικά η πνευματικά αγαθά, που τα προσφέρει, ως οφειλόμενα, σε όποιον έχει ανάγκη. Δεν υπάρχει λόγος να έχει κάποιος για να ελεεί ή να θέλει να αποκτήσει για να ελεήσει, γιατί τότε αυτό είναι ματαιοδοξία. Ο κόσμος δεν έγινε για να έρθουμε εμείς να τον βοηθήσουμε. Η έννοια να βοηθάμε τον κόσμο και ότι αυτό το οφείλουμε, να είναι το ύψιστο κίνητρό μας, γιατί βοηθώντας τον άλλο βοηθάμε τον εαυτό μας. Ας είμαστε ευγνώμονες προς αυτόν που βοηθάμε, γιατί βρίσκεται μπροστά μας, γιατί ευλογημένος είναι όχι εκείνος που παίρνει, αλλά εκείνος που δίνει. Να σκεφτόμαστε πάντα ότι ο λαμβάνων θα μπορέσει να ζήσει και χωρίς τη βοήθεια τη δική μας, ενώ ο δίδω ν δεν μπορεί να γνωρίσει την αρετή αν δεν ελεήσει. Αυτό που προέχει στον μακαρισμό, αυτό είναι η ικανότητα του ανθρώπου να αποκτήσει ελεήμονα διάθεση. Αυτή η διάθεση καλύπτει τα πάντα, καλύπτει κάθε προσφορά. Αυτή η διάθεση μας οδηγεί στην άνοδο προς το πέμπτο σκαλοπάτι της κλίμακας. Ακόμα όταν μιλάμε για ελεημοσύνη εννοούμε κυρίως την πνευματική προς τον άλλο προσφορά και δευτερευόντως την υλική βοήθεια. Η ύψιστη βοήθεια είναι εκείνη που τείνει να μας κάνει πνευματικά ισχυρούς. Ακολουθεί η διανοητική βοήθεια και έπεται η φυσική, δηλαδή η υλική. Αλλά χρειάζεται στον τομέα αυτό μεγάλη προσοχή, δεν προσφέρουμε πνευματικές συμβουλές από κενοδοξία, δηλαδή για να ωφεληθούν οι άλλοι, ενώ αυτός ο ίδιος δεν έχει κάνει ακόμα πράξη τα λόγια του κι ως εκ τούτου έχει ο ίδιος ανάγκη βοηθείας.
Μακάριοι είναι όσοι έχουν καθαρή καρδιά, γιατί αυτοί θα δουν το Θεό.
Η ορθόδοξη χριστιανική πίστη διακηρύττει δια του Ευαγγελίου και των Αγίων της, την αλήθεια ότι ο Θεός υπάρχει και ότι ο σκοπός του ανθρώπου εδώ στη γη είναι να τον γνωρίζει όχι μόνο κατά την ουσία του, αλλά κατά την δύναμή του. Ο Ιησούς δίδαξε ότι ήρθαμε για να πραγματώσουμε το Θεό και να αναγεννηθούμε πνευματικά. Στον προκείμενο μακαρισμό στόχος είναι η τελείωση του ανθρώπου μέσω της θέωσης, μέσω της εν Χριστώ τελείωσης, όπως το εκφράζει ο Ματθαίος 5.48.
"Να είστε τέλειοι όπως τέλειος είναι και ο ουράνιός σας Πατέρας".
Τελειότητα σημαίνει την αιώνια και καθολική αυταπάρνηση του εγώ μας, την απουσία παθών και την επίτευξη κάθε αρετής με μόνη σκέψη το Θεό. Τελειότητα σημαίνει την αποβολή από το νου μας κάθε άλλης σκέψεως που δεν αφορά το Θεό, σημαίνει την καθαρότητα της καρδιάς και του νου. Ποια είναι όμως αυτή η κατάστασή του νου που οφείλουμε να έχουμε για να μας αποκαλυφθεί ο Θεός εν δυνάμει του; Ανάμεσα μας υπάρχουν πολλοί καθ όλα ηθικοί άνθρωποι, όμως, όπως παρατηρούμε, αυτοί δεν έχουν δει το Θεό. Αυτό συμβαίνει γιατί η ηθική ζωή και η σταθερή άσκηση των ηθικών αρετών απλώς μας παρασκευάζουν για την πνευματική ζωή. Οι ηθικοί κανόνες αποτελούν το βασικό κανόνα της πίστης μας όμως η πραγμάτωση του κανόνα αυτού δεν μας καθιστά ικανούς να γνωρίσουμε τη δύναμη του Θεού, γιατί απλώς η ηθική είναι θεμέλιο του οικοδομήματος, όχι το οικοδόμημα. Το οικοδόμημα θα περαιωθεί μαζί με την πνευματική αναγέννηση, τότε μόνο θα γίνουμε δεκτικοί για να γνωρίσουμε τη δύναμη του Κυρίου, τότε μόνο θα μπορέσουμε να ανεβούμε το έκτο σκαλοπάτι της κλίμακας.
Μακάριοι οι ειρηνοποιοί γιατί αυτοί θα ονομαστούν υιοί του Θεού.
Ο κάθε άνθρωπος είναι προορισμένος να οδηγηθεί σε μια ειρηνική συνύπαρξη των δύο στοιχείων που απαρτίζεται η ύπαρξή του και η συνύπαρξη αυτή θα είναι ειρηνική, όταν επιτύχει με τον πνευματικό αγώνα να διέλθει την κλίμακα των μακαρισμών και να ανέλθει το σκαλοπάτι της ειρήνης του νου και του σώματος και την υποταγή του δεύτερου στον πρώτο.
"Την ειρήνη την δική μου σας δίνω. Δεν σας την δίνω όπως την δίνει ο κόσμος". Ιωάννης 14. 27.
Η ειρήνη για την οποία ομιλεί ο Κύριος και ο αντίστοιχος μακαρισμός, είναι η ολοκλήρωση κάθε πνευματικής προσπάθειας., κάθε πνευματικού αγώνα. Είναι η ανάπαυση που επιτυγχάνεται δια της ενώσεώς μας με το Θεό. Μόνο τότε όταν επιτευχθεί η ένωση αυτή, γινόμαστε παιδιά του Θεού, γιατί μόνο τότε τότε φεύγουμε από την άγνοια και συνειδητοποιούμε αυτή την ιδιότητα, η οποία μολονότι προϋπάρχει της ενώσεως, δεν είναι γνωστή λόγο της αγνοίας μας.Αλλά αυτή την ειρήνη αυτή την ανάπαυση μπορούν να την γνωρίσουν μόνο όσοι έχουν απαρνηθεί τον εαυτό τους και έχουν εκποιήσει τα υλικά και νοητικά υπάρχοντα τους και έχουν προσκολληθεί στο Θείο Άρμα, έχουν ενταχθεί στη χωρία εκείνων που ακολουθούν ήδη το δρόμο που δίδαξε ο Ιησούς, έχουν γίνει μαθητές του και όχι απλοί οπαδοί του.
Όλοι λοιπόν οι μακαρισμοί οδηγούν τον άνθρωπο στη επίτευξη, στη κατά Χάρη δηλαδή μέθεξη, με τη δύναμη του Θεού, την επίτευξη κάθε αρετής, που έρχεται και στεφανώνει την προσπάθεια του κάθε αναζητητή, του κάθε ανθρώπου που ακολουθεί τον πνευματικό δρόμο.
