Αν και η απιστία προς τον εαυτό µας και η ελπίδα προς τον Θεό και η εξάσκησις, είναι τόσο απαραίτητα στον πόλεµο αυτόν, όπως αποδείχθηκε µέχρις εδώ, περισσότερο αναγκαία και από τα τρία αυτά είναι η προσευχή (που είπαµε ότι είναι το τέταρτο όπλο στο πρώτο κεφάλαιο)· µε αυτήν µπορούµε να λάβουµε από τον Κύριό µας, όχι µόνον εκείνα που είπαµε, αλλά και κάθε άλλο καλό. Γιατί η προσευχή είναι µέσον και όργανο για να λάβουµε όλες εκείνες τις χάρες που µας πληµµυρίζουν προερχόµενες από εκείνη την πηγή της αγάπης και της αγαθότητος του Θεού· µε την προσευχή θα βάλης το µαχαίρι στο χέρι του Θεού, για να πολεµά και να νικά για σένα. Και για να µεταχειρισθής καλά την προσευχή αυτή, πρέπει να την κάνης παντοτεινή και να γίνη συνήθεια, και να κοπιάζης για να έχης τα εξής αποτελέσµατα.
α΄) Να έχης πάντοτε µία ζωντανή επιθυµία να υπηρετής τον Θεό σε κάθε περίπτωσι, µε εκείνον τον τρόπο, που είναι αρεστός στον Θεό. Και για να ανάψη µέσα σου η επιθυµία αυτή, σκέψου καλά, ότι ο Θεός, εξ αιτίας των υπερθαυµασίων εξοχοτήτων, αγαθότητας, λέγω, µεγαλωσύνης, σοφίας, ωραιότητας, και άλλων αµέτρητων τελειοτήτων, είναι υπεράξιος να υπηρετήται και να τιµάται· ότι αυτός για να σε υπηρετήση, βασανίσθηκε και κοπίασε τριάντα τρία χρόνια, θεράπευσε και χάρισε υγεία στις βρωµερές σου πληγές, που ήταν δηλητηριασµένες µε την κακία της αµαρτίας· όχι µε κρασί και λάδι και έµπλαστρα· αλλά µε το πολύτιµο Αίµα του, που έτρεξε από τις πανάγιες φλέβες του και από τις καθαρώτατες σάρκες, που καταξεσχίσθηκαν από τις µαστιγώσεις, τα αγκάθια και τα καρφιά. Και ακόµη, σκέψου πόσο µας συµφέρει αυτή η υπηρεσία. ∆ιότι γινόµαστε κύριοι του εαυτού µας, ανώτεροι από τον διάβολο και υιοί του ίδιου του Θεού.
β΄) Να έχης µία ζωντανή και θερµή πίστι ότι ο Θεός θα σου δώση ό,τι χρειάζεται για την υπηρεσία του και για δική σου ωφέλεια. Αυτή η αγία πίστις και ελπίδα είναι το σκεύος, το οποίο η ευσπλαγχνία του Θεού γεµίζει από τους θησαυρούς των χαρίτων του. Και όσο αυτό είναι µεγαλύτερο και έχει µεγαλύτερη χωρητικότητα, τόσο πλουσιώτερα η προσευχή θα µεταστραφή στο στήθος µας. Και πως είναι δυνατόν ο αναλλοίωτος και παντοδύναµος Θεός να σταµατήση από το να µας κάνη µετόχους των χαρίτων του, τη στιγµή που ο ίδιος µας πρόσταξε να τους τις ζητούµε; και υποσχέθηκε να µας δώση το πνεύµα του, αν του το ζητήσουµε µε πίστι και υποµονή; ∆ιότι είπε· «Πόσο περισσότερο ο επουράνιος πατέρας θα δώση Πνεύµα Άγιο σε εκείνους που το ζητάνε;» (Λουκ. 11,13). Και πάλι· «Όλα όσα θα ζητήσετε στην προσευχή µε πίστι, θα τα λάβετε» (Ματθ. 21,22).
γ) Πρέπει να πλησιάσης στην προευχή µε σταθερή απόφασι να επιθυµής µόνο το θείο του θέληµα και όχι το δικό σου, τόσο στα να ζητάς όσο και στο να λαµβάνης εκείνο που ζητάς·δηλαδή, να προσεύχεσαι γιατί το θέλει ο Θεός· και να επιθυµής να σε επακούση, διότι και εκείνος έτσι θέλει. Και µε συντοµία η απόφασίς σου να είναι να ενώνης την θέλησί σου µε την θέλησι του Θεού, και όχι να θέλης ο Θεός να υποχωρήση στην δική σου την θέλησι. Και αυτό γιατί; Όντας η θέλησί σου µολυσµένη από την φιλαυτία, πολλές φορές σφάλλει και δεν ξέρει τι ζητάει. Ενώ η θέλησις του Θεού είναι ενωµένη πάντοτε µε ανέκφραστη αγαθότητα και δεν µπορεί πποτέ να σφάλλη. Οπότε αυτή είναι κανόνας και βασίλισσα όλων των άλλων θελήσεων και πρέπει να την ακολουθούν όλες οι άλλες θελήσεις των λογικών κτισµάτων και να υπακούουν σ’ αυτήν. Γι’ αυτό πρέπει να ζητάς πάντοε εκείνα που αρέσουν στον Θεό. Αν όµως και έχης και κάποια αµφιβολια για κάποιο πράγµα από αυτά ότι δεν αρέσει στον Θεό, θα το ζητήσης µε την απόφασι ότι, το θέλεις, αν θέλη ο Θεός να το έχης. Και εκείνα που γνωρίζεις ότι σίγουρα είναι αρεστά στον Θεό (όπως είναι οι αρετές) θα τα ζητήσης περισσότερο, για να υπηρετήσης και να ευχαριστήσης µόνο αυτόν και για κανένα άλλο σκοπό και στόχο, και αν ακόµη αυτός είναι πνευµατικός.
δ΄) Πρέπει να πηγαίνης στην προσευχή στολισµένος µε ανάλογα έργα για τα ζητήµατά σου· και µετά την προσευχή να κοπιάζης περισσότερο για να γίνης δεκτικός της χάριτος και της αρετής που ζητάς από τον Θεό. Γιατί διαφορετικά το να ζητά κάποιος µία αρετή από τον Θεό, έπειτα να µη χρησιµοποιή τρόπους και έργα για να γίνη δεκτικός της χάριτος της αρετής που ζητάει από τον Θεό (διότι η εξάσκησι της προσευχής πρέπει να συνοδεύεται πάντοτε από τον αγώνα να νικάµε τον εαυτό µας, ώστε να αλληλοβοηθούνται το ένα ακολουθώντας το άλλο)· διαφορετικά το να ζητά κανείς κάποια αρετή από τον Θεό, έπειτα να µη χρησιµοποιή τρόπους και έργα και να αγωνίζεται να την πάρη, αλλά να δείχνη αδιαφορία, αυτό σηµαίνει ότι εκπειράζει τον Θεό και ότι δεν τον παρακαλεί. Γι’ αυτό και ο θείος Ιάκωβος είπε· «Πολύ ισχύει δέησις δικαίου ενεργουµένη83», δηλαδή «Η παράκλησις του δικαίου έχει µεγάλη δύναµι και αποτελεσµατικότητα» (Ιάκ. 5,14).
ε΄) Στην προσευχή σου πρέπει να διατηρής εκείνα τα τέσσερα πράγµατα που είπε ο Μέγας Βασίλειος: πρώτον, να δοξολογής τον Θεό, δεύτερον να τον ευχαριστής για τις ευεργεσίες που σου έκανε· τρίτον, να εξοµολογήσαι σ’ αυτόν ότι είσαι αµαρτωλός και παραβάτης των εντολών του· και τέταρτον, να ζητάς εκείνο που είναι απαραίτητο για τη σωτηρία σου. Παραδείγµατος χάριν, μπορείς να προσευχηθής µε τον εξής τρόπο:
«Κύριε και Θεέ µου, σε υµνώ και σε ευχαριστώ για την φυσική σου δόξα και την απειρη µεγαλειότητα, και σε ευχάριστώ διότι µε δηµιούργησες µόνον εξ αιτίας της αγαθότητός σου και µε λύτρωσες τόσες πολλές φορες, που κι εγώ ο ίδιος δε γνωρίζω και µε λευθέρωσες από τα χέρια των εχθρών µου· ναι, το οµολογώ ότι εγώ πάντοτε ήµουν παραβάτης των αγίων σου εντολών και αχάριστος απέναντι όλων των ευεργεσιών που µου έκανες. Αλλά εσύ Θεέ µου, µην προσβάλλεσαι από την αχαριστία µου, αλλά βοήθησέ µε και τωρα και µη µου αρνηθής αυτό που σου ζητώ για την σωτηρία της ψυχής µου». Και αν εξασκησαι σε κάποια αρετή, µε τον ίδο τρόπο ζήτησε και αυτήν από τον Θεό· και αν κάποιος σε στενοχωρή για κάτι, µη ξεχάσης να ευχαριστήσης τον Θεό γι’ αυτό το αντίθετο που σου έδωσε. Γιατί και αυτό δεν είναι µικρή ευεργεσία.
στ΄). Για να λάβη η προσευχή την δύναµί της και να εκπληρώση ο Θεός τις επιθυµίες µας, τόσο λόγω της φυσικής του αγαθότητος και ευσπλαγχνίας, όσο και από τις αξιοµισθίες της ζωής και του παθους του Μονογενούς Ιού του και λόγω της υποσχέσεώς του να µας εισακούη, θα τελειώσης την προσευχή σου µε ένα ή περισσότερα από τα παρακάτω λόγια: Χάρισέ µου Θεέ µου αυτή τη χάρι, λόγω της υπερβολικής σου ευσπλαγχνίας. Ας έχουν παρρησία ενώπιόν σου οι αξιοµισθίες της ζωής και του πάθους του αγαπητού σου Υιού, για να πετύχω αυτή την χάρι που σου ζητώ· Θυµήσου, Κύριε, πώς υποσχέθηκες σε µας ότι θα µας εισακούης, λέγοντας· «Ενώ ακόµη θα µιλάς, θα σου πω· να, είµαι µπροστά σας» (Ης. 58,9). Και άλλες φορές πάλι θα ζητήσης χάρες λόγω της παρρησίας της Αειπαρθένου Μαρίας και των άλλων Αγίων που έχουν µεγάλη δύναµι κοντά στον Θεό και τιµούνται πολύ από αυτόν, διότι στη ζωή αυτή τίµησαν πολύ την θεϊκή του Μεγαλειότητα.
ζ΄) Πρέπει να προσεύχεσαι πάντοτε και µε υποµονή. Γιατί η ταπεινή υποµονή νικά τον ανίκητο Θεό και ελκύει το έλεός του. Και αν η συχνή και ανυποχώρητη υποµονή της χήρας του ευαγγελίου, έκανε τον κριτή να υποχωρήση στα ζητήµατά της, και µάλιστα κριτή που ήταν όλο αδικία και πονηρία, σύµφωνα µε την ευαγγελική διήγησι, την οποία είπε ο Κύριος επίτηδες, για να µην υποχωρούµε, αλλά να επιµένουµε στην προσευχή· «τους έλεγε και παραβολή για να προσεύχωνται συνέχεια και να µην αποκάµνουν» (Λουκ. 18,1)· αν λέγω ο κριτής της αδικίας υποχώρησε στα ζητήµατα της χήρας, πως δεν θα υποκύψη στις παρακλήσεις µας ο Θεός, που είναι το αποκορύφωµα των αγαθών; Έτσι, αν κάποτε κατά τη προσευχή σου, αργήση να σου απαντήση ο Θεός, και µάλιστα αν σου δείξη σηµάδια ότι δεν σε εισακούει, εσύ να συνεχίσης να προσεύχεσαι πάλι, έχοντας σταθερή και ζωντανή την ελπίδα της βοήθειάς του. Επειδή στον Θεό δεν λείπουν ποτέ, µάλλον υπάρχουν µε περίσσεια σε υπερβολικό βαθµό, όλα εκείνα που τον αναγκάζουν να ευεργετή τους άλλους.
Γι’ αυτό, εάν ή έλλειψις και η αιτία δεν προέρχεται από τον εαυτό σου, να είσαι βέβαιος και σίγουρος ότι θα λάβης εκείνο που θα ζητήσης· εάν όµως και δεν το λάβης, διότι δεν σου συµφέρει, να γνωρίζης ότι και τότε πάλι έλαβες, ίσως και περισσότερο από εκείνο που ζητούσες και ότι από την αποτυχία αυτή, θα έχης µεγαλύτερη ωφέλεια. Και όσο περισσότερο δεν εισακούεσαι, τόσο περισσότερο να ταπεινώνεσαι µπροστά στα µάτια του Θεού· και αναλογιζόµενος την αναξιότητά σου και στηριζόµενος πάντοτε πάνω στην ευσπλαγχνία του Θεού, να αυξάνης πάντοτε το θάρρος σου και την ελπίδα σου σ’ αυτόν. Η ελπίδα αυτή τόσο περισσότερο πολεµείται από τον εχθρό, όσο περισσότερο θα είναι αρεστή στον Κύριο.
Πάνω από όλα να ευχαριστής πάντοτε τον Θεό, οµολογώντας και αναγνωρίζοντάς τον ως αγαθό, σοφό και αγαπητό ευεργέτη σου, τόσο όταν δεν λαµβάνης µερικά από εκείνα που ζητάς, όσο και όταν σου δίνεται όλο εκείνο που ζήτησες84, παραµένοντας σε κάθε σου αίτηµα σταθερός και χαρούµενος κάτω από την ταπεινή υποταγή της θείας του πρόνοιας.
*********************************************************
83 Ενεργουµένη προσευχή, κατά τον Άγιο Μάξιµο, είναι εκείνη που συνοδεύεται από τα απαραίτητα έργα στηνπροσευχή, τόσο εκείνου που προσεύχεται όσο και του άλλου για τον οποίον κάποιος προσεύχεται.
84 Σύµφωνα µε αυτά λέγει και ο ιερός Χρυσόστοµος (λόγος α΄ στους Ανδριάντας): «Μεγάλο αγαθό είναι η προσευχή, όταν γίνεται µε ευχάριστη διάνοια. Πρέπει να εκπαιδεύσουµε τους εαυτούς να ευχαριστούµε τον Θεό µας, όχι µόνον όταν λαµβάνουµε αλλά και όταν δεν λαµβάνουµε· γαιτί άλλοτε δίνει και άλλοτε δεν δίνει, πάντοτε όµως προς το συµφέρον. Ώστε κι αν λάβης, κι αν δεν λάβης, χωρίς να λάβης, έχεις λάβει. Και αν πετύχης, κι αν δεν πετύχης, πέτυχες, χωρίς να έχης πετύχη· διότι µερικές φορές περισσότερο ωφέλιµο είναι το να µη λάβη κανείς. ∆ιότι αν δεν ήταν συµφέρον, πολλές φορές το να µη λάβουµε, θα µας το έδινε· ώστε το να αποτύχη κανείς, σύµφωνα µε το συµφέρον του, αυτό είναι επιτυχία».
